VOV4.Bahnar - Dang ei kon pơlei tơ\ Dak Lak oei hăt hot ăh pơyan io\k yua sầu riêng. Atu\m hăm tơdrong mă sầu riêng đei lơ plei noh kon pơlei roi chơt hơ iă [ơ\t đơ\ng blu\ng pơyan kơjă te\ch kăp [iơ\.

        Pơtơm ăh blu\ng pơyan io\k yua mă lei tơdrong te\ch răt sầu riêng tơ\ th^ tra#n Phước An, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak kơdra#m kơdreng bơngai te\ch răt. Rok kiơ\ jăl trong tih 26, jăl găn tơring kơ apu\ng đei lơ anih te\ch plei 'long xa, mă lơ noh sầu riêng. Lơ\m dôm jăl trong, lơ tong gre chơ tơmam, gre choh chơ [enh plei sầu riêng 'nhăk truh anih te\ch răt. Yă Nguyễn Thị Mỹ Linh, đơ\ng Tiền Giang  truh te\ch răt plei 'long xa tơ\ tơring ăn tơbăt, pơtơm ăh blu\ng pơyan mă lei rim pơyan sầu riêng noh yă răt truh dôm j^t tấn sầu riêng. Hơbo\ xơnăm âu, tơdrong te\ch răt sầu riêng duh đei pơhlom 10 rơbâu tấn vă te\ch ăn teh đak Trung Quốc. Yă Nguyễn Thị Mỹ Linh ăn tơbăt: “Xơnăm âu plei sầu riêng duh nhen xơnăm xơ\, hơbo\ lơ hloh to\ xe\t, sầu riêng xơnăm âu plei guăng hloh xơnăm xơ\ păng kơjă adoi hloh mơ\n. Dang ei pơtơm ăh blu\ng pơyan sầu riêng noh đe te\ch duh tam mă lơ ôh, minh năr răt đei pơhlom đơ\ng 20-30 tấn. Blu\ng pơyan noh kơjă đơ\ng 41-42 rơbâu hlak jên minh k^, dang ei to\k truh 45-46 rơbâu hlak jên bơih”.

Kiơ\ kơ yă Lê Thị Vọng, tơ\ thôn Tân Lập, xăh Ea Yông, apu\ng Krông Pach, noh atu\m hăm tơdrong te\ch đei kơjă kăp, sầu riêng xơnăm âu oei đei lơ plei păng 'lơ\ng hloh xơnăm xơ\. Nhen lơ\m pơyan hnam yă Vọng, dôm tơm adoi đei lơ plei tih păng 'lơ\ng. Yă Vọng akhan, hăm tơdrong plei 'lơ\ng nhen thoi âu noh te\ch kăp hloh xơnăm xơ\ đơ\ng 3.000 truh 5.000 hlak jên minh k^, duh [lep mơ\n:“Sâu riêng unh hnam inh xơnăm âu đei lơ plei hloh xơnăm xơ\, xơnăm xơ\ noh đei 10 tấn mă lei xơnăm âu hơbo\ to\k truh 14 tấn. Mă hloh kơ noh hăp đei plei tih, d^l v^l, kơđôh kơnhă guăng hloh, mă kơjă te\ch adoi hloh kơ xơnăm xơ\ to\ xe\t”.

Kiơ\ tơdrong hơlen đơ\ng Anih choh jang xa păng hơto\k tơring pơxe\l apu\ng Krông Pach, ja#p apu\ng dang ei đei je# 1.000 ha sầu riêng, mă lơ noh oei ăh xơnăm pe\ plei. Xơnăm âu hơyuh to# 'mi xơđơ\ng noh tơm sầu riêng to\k giơ\ng 'lơ\ng, plei lơ păng 'lơ\ng mơ\n. Anih dơ\ng kơ tơm sầu riêng lơ\m pơkăp choh jang xa kơ apu\ng hlôi đei xơkơ\t dơnơm.

Găh kih thuơ\t ve\i lăng păng phe\ răk sâu riêng, thak si Đoàn Ngọc Hải, Kơdră An^h bơ\ jang ve\i lăng tơdrong ‘lơ\ng găh Dơno\ an^h ve\i lăng tơdrong ‘lơ\ng tơmam cho\h jang sa – bri ‘long – ka hơdang dêh char Dak Lăk akhan:

Thak si Đoàn Ngọc Hải: ‘Long sâu riêng đe\i đe chă ư\ akhan ‘long pơdro\ng, ‘me\h vă trep io\k mơ\r pho\ng tôch kơ lơ mă le\i ư\h kơ gan ke\ krơ\ng hăm sơdrông pơrang pơra\m, kơ yuơ lơ lo\h bơngai pơtăm kăl băt hơdăh kih thuơ\t ve\i lăng vă ve\i lăng năng tông ăn pơgar ‘long. Vă ve\i lăng ‘lơ\ng hơ iă ‘no\h kon pơlei bơ\n kăl pơm kiơ\ trong jang rơgoh ‘lơ\ng [lep hăm tơdrong tơchơ\t VietGap. Hăm trong jang kiơ\ tơchơ\t ‘lơ\ng VietGap ‘no\h pơm dă [iơ\ tơhoach kon jên jang păng pơm ăn đe\i ple\i ‘lơ\ng, đơ\ng no\h ato\k đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h dơ\ng lơ\m m^nh hơgăt te\h pơtăm.

Hăm ‘long sâu riêng hăp đe\i jing ‘lơ\ng lơ\m lơ hơgăt te\h, kơna tơdrong chă pơtăm lang să ‘long sâu riêng tơ\ Dak Lăk hre\i au bơ\n to\k bo\k ako\m lơm rim tơring pơ pro\ jang, adoi hlôi đe\i lơ tơring chă pơtăm ‘long sâu riêng lơ to\ se\t phara d^h băl. Pơt^h gia nhen tơ\ Krông Pach ‘no\h hơgăt te\h chă pơtăm tôch kơ lơ, kiơ\ đơ\ng ro\ng ‘no\h Krông {uk, Buôn Hồ, Ea Hleo, păng hre\i au to\k bo\k chă pơtăm tơ\ m^nh [ar apu\ng tim lăh chă pơtăm, nhen tơ\ Cư Kuin, Krông Ana,… ‘no\h hơgăt te\h chă pơtăm sâu riêng hre\i au to\k bo\k lang să, kơ yuơ hre\i au nhen bơ\n hlôi băt ‘no\h lơ jă sâu riêng hăp măt păng đe\i io\k yua đơ\ng sâu riêng hơnhăk ăn kon pơlei bơ\n tôch kơ lơ. Kơ yuơ lơ lo\h, kon pơlei hre\i au nhen chă pơtăm hrơ\p m^nh ‘măng. Păng trong jang sâu riêng ‘no\h tôch hơ iă kơ yuơ kon pơlei ư\h pơtăm ngăl hăp mă le\i pơtăm hrau hăm ‘long pơtăm anai, mă kăl hăm pơgar chehphe kră kru\t ‘no\h tơdrong chă pơtăm sâu riêng lơ\m mir pơgar chehphe vă io\k đe\i đơ\ng [ar kơ loăi au lơ\m m^nh hơgăt te\h tôch kơ hơ iă, đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h ăn bơngai pơtăm ‘long sâu riêng.

- {lep bơih thak sih ‘nao tơroi tru\h tơdrong chă pơtăm sâu riêng kiơ\ tơchơ\t ‘lơ\ng VietGap, păng hre\i au ‘no\h thak sih je\i jing bơngai io\k ve\i lăng Trong jang kiơ\ tơchơ\t ‘lơ\ng au tơ\ Ko\ng ty Chehphe Phước An, tơring Ea Yông, apu\ng Krông Pach. Mư\h le\i tơdrong chă pơtăm ‘long sâu riêng kiơ\ trong jang VietGap ‘no\h hăp đe\i rơvơn lơ liơ ho\ thak sih ?

Thak si Đoàn Ngọc Hải: Jang pơtăm sâu riêng kiơ\ trong jang ‘lơ\ng VietGap ‘no\h nhôn ‘nao tơle\ch jang lơ\m 8 ha lơ\m apu\ng Krông Pach. Hăm tơdrong chă jang pơtăm joăt joe đơ\ng sơ\ ‘no\h bơ\n kăl kơchăng lơ\m tơdrong đe\i ple\i păng tơdrong ‘lơ\ng kơ pơgar. Bơ\n je\i [o#h hơdăh lơ\m sơnăm au ple\i ăl, mă le\i lơ\m sơnăm đơ\ng ro\ng ư\h kơ gan ple\i, păng mă kăl găh tơdrong ‘lơ\ng. Hăm trong jang kiơ\ tơchơ\t ‘lơ\ng VietGap ‘no\h đe\i tơdrong chă pơtho ăn đơ\ng an^h bơ\ jang, io\k yua trong jang tang găn sơdrông pơrang pơra\m tro\ [lep, chă prôi pho\ng mơ\r [lep ‘lơ\ng kơna đe\i ple\i hơnơ\ng păng mă kăl ‘no\h tơdrong ‘lơ\ng kơ plei hăp kơ yuơ mư\h jang kiơ\ trong jang VietGap ‘no\h kon pơlei đe\i ch^h lăng hơlen lơ\m jang sa, lơ\m chă tu\h phôi pho\ng, pruih pơgang ‘no\h đe sư ch^h răk păng đe\i khe\i năr đunh vă rơgo\h ‘lơ\ng tơmam drăm hơdrol chă phe\ io\k đe\i khe\i năr đunh vă rơgo\h ‘lơ\ng sơđơ\ng.

- Thak sih ăi, ‘long sâu riêng hmă hmă ngăl đe\i sơdrông pơrang yă kiơ chă pơra\m, kon pơlei kăl kơchăng yă kiơ lơ\m ve\i lăng năng tông koh?

Thak si Đoàn Ngọc Hải: Hăm ‘long sâu riêng ‘no\h hre\i au ngăl răm kơ yuơ găh pơmau phytophthora, păng hre\i au tơ\ dơnơm ‘long sâu riêng ư\h khan lăp hơdro# pơmau pơrang phytophthora pơra\m mă le\i oe\i đe\i lơ pơrang, pơt^h gia nhen pơrang găm hle\k hlo\k je\i pơm kơne# ăn dơnơm ‘long. Mă le\i kơ loăi pơrang pơra\m kơtang hlo\h ư\h khan lăp hơdro# ‘long sâu riêng ‘nao pơtăm mă le\i tru\h hloi ‘long sâu riêng t^h ‘no\h pơrang pơmau phytophthora. Kơna kon pơlei kăl kơchăng păng lăng ba kơ jăp mư\h pơtăm ‘long sâu riêng ‘no\h bơ\n kăl lăng tru\h tơdrong tang găn hơlau păng pơlôch pơra\m pơrang pơmau phytophthora ăn kơ dơnơm ‘long.

- Găh ple\i sâu riêng ‘no\h kon pơlei kăl kơchăng dôm sơdrông pơrang yă kiơ pơra\m ho\ thak si?

Thak si Đoàn Ngọc Hải: Găh tơdrong tang găn hơlau sơdrông koer sa ple\i dăh mă ple\i hơlu\ng ‘no\h kơ yuơ tơ pl^h tơdrong t^h vơ\ păng mă 2 ‘no\h kơ yuơ tơdrong chă prôi pho\ng ư\h kơ [lep, tơdrong mă 3 dơ\ng ‘no\h tơdrong hơlu\ng ple\i ‘no\h m^nh păh kơ yuơ lơ\m khe\i ‘năr to\k bo\k ple\i ‘no\h bơ\n tu\h prôi pho\ng mơ\r pơm ăn blu\h hla ‘lơ\p kơna pơm ăn tru\h hơlu\ng ple\i. Păng m^nh tơdrng dơ\ng je\i kơ yuơ đơ\ng pơmau pơrang pơm ăn. Hăm tơdrong au ‘no\h kon pơlei bơ\nlăng ba kơ jăp tru\h tơdrong jang IBM – ve\i lăng năng tông pơrang pơra\m ako\m lơ\m pơgar mir ‘long pơtăm, mă kăl hăm trong pơtăm hrau ‘no\h bơ\n je\i kăl chă pơtăm hloi rim ‘long pơtăm anai lơ\m hơgăt te\h ‘no\h ư\h khan lăp hơdro# ‘long sâu riêng đe\ch ôh. Vă bơ\n jang sa đe\i io\k yua lơ hlo\h dơ\ng.

- Hre\i au, dệh char Dak Lăk to\k bo\k lơ\m pơyan phe\ ple\i sâu riêng. Mă le\i lơ kon pơlei oe\i tơtăm, ư\h kơbăt lơ\m khe\i ‘năr ayơ [lep hlo\h vă chă phe\ ple\i sâu riêng. Lơ lo\h thak si chă tơroi lăng ăn kon pơlei bơ\n lơ\m khe\i ‘năr ayơ chă phe\ ple\i sâu riêng ‘lơ\ng hlo\h?

Thak si Đoàn Ngọc Hải: Kăt ple\i ‘no\h lăng [o#h ple\i đ^ mo\k vă đum ‘no\h bơ\n kăt. Mă hmă hmă kiơ\ joăt joe kơ bơ\n đơ\ng sơ\ ‘no\h dang yơ ple\i sâu riêng hơlu\ng ‘no\h bơ\n dônh. Mă le\i, hre\i au vă phe\ te\ch le\i tơdrong gô le# hăp hơlu\ng na dônh te\ch le\i je\i ư\h kơ gan [lep ư\h kơ ‘lơ\ng ôh. Kơ yuơ lơ lo\h kơna bơ\n kăt. Tơdrong mă au, pơkă ăn kon pơlei bơ\n, lăng năng lơ\m pơgar mư\h [o#h ple\i hơlu\ng m^nh [ar to\, dang 3-5% ‘no\h bơ\n chă pơma dơnu\h hăm rim an^h răt, đơ\ng ro\ng ‘no\h đe ăn dôm bơngai joăt jang năm lăng năng tam mă gơ\h kăt ưh, ‘nau jing tơdrong [lep hlo\h ‘lơ\ng hlo\h.

- Lei ah, bơnê kơ thak si hơ.

Tơblơ\ păng rapor: Lan - Amazưt