VOV4.Bahnar - Dôm xơnăm tơje# âu, lơ kon pơlei jang mir tơ\ Dak Lak hlôi tơplih hơgăt pơtăm cà phê, tơdrong mă ưh đei yua lơ vă pơtăm 'long xa plei, lơ\m noh đei tơm kro#i. Mă blu\ng tam mă đei io\k yua lơ găh mu\k drăm, mă lei lơ kon pơlei dang ei chă tơle\ch pơtăm kơdih, ho\k hơlen dih băl noh tơdrong pơyua tam mă lơ dang yơ, lơ kon pơlei oei pơxuơ\k pơxuơ\l lơ\m tơdrong jang vei hơlen 'long pơtăm âu.

Đơ\ng ro\ng kơ đunh khei năr chă hơlen ho\k pơhrăm, xơnăm 2013, [ok Vi Văn Doãn tơ\ thôn 6B, xăh Chư\ Elang, apu\ng Ea Kar, dêh char Dak Lak xơkơ\t pơtăm kro#i. Mă blu\ng pơtăm hơlen lăng pơhlom 500 tơm, mă lei [ok Doãn [ôh pơtăm kro#i tro\ [lep hăm hơyuh to# 'mi păng teh, ưh huach lơ jơhngơ\m jang. Mă tam băt hơdăh găh kih thuơ\t lơ\m tuh pho\ng, mă lei pơyan kro#i âu ki [ok đei yua 20 tân plei, hăm kơjă te\ch 18.000 hlak jên minh k^, unh hnam [ok duh oei đei cheh hloh 100 triu hlak jên: “Unh hnam inh dang ei kơxo# tơm đei yua noh 500 tơm, oei dôm hre\ng tơm dơ\ng noh inh pơtăm đơ\ng ro\ng. {ôh đei yua lơ găh mu\k drăm, adrol âu ki inh phă le# tơm cà phê vă pơtăm kro#i. kơjă te\ch dang ei noh 22.000 truh 23.000 hlak jên minh k^. Mưh đei yua 18.000 hlak jên minh k^ noh tôm pơgar đei yua pơhlom 100 triu hlak jên minh xơnăm”

Hăm unh hnam [ok Nguyễn Văn Đại, tơ\ thôn 3, xăh Hòa Xuân, plei tơm  Buôn Ma Thuột, đei 3 ha teh mă lei lơ noh teh phui phang tơnang ko\ noh [ok pơtơm pơtăm đei minh [ar sào cà phê đe\ch. 2 xơnăm kơ âu, [ok xơkơ\t hơmet pơgar vă pơtăm kro#i. {ok ăn tơbăt, pơtăm kro#i đei yua lơ găh mu\k drăm hloh 2 'măng pơtêng hăm pơtăm cà phê. Mă lei, tơdrong mă [ok Nguyễn Văn Đại pơngơ\t kơ đon noh tam mă băt trong jang hơlen vă tơm kro#i chôh pơkao tôm: “Kro#i hnam inh le\ch pơkao ưh đei xơđơ\ng, ưh đei hrơ\p minh 'măng mă lei ưh kơ băt vă pơm thoi yơ, chôh pơkao kư\ kă noh pơyua duh ưh kơ đei lơ”

Ưh adro# tơjra#m tơnap tap [ơ\t pơkao chôh ưh tôm, lơ bơngai pơtăm kro#i tơ\ Dak Lak oei pơngơ\t kơ đon lơ\m tơdrong tuh kơchơ\t 'lơ\ng, tang găn pơrang ăn tơm kro#i. Vei hơlen thoi yơ mă tro\ [lep, tơgu\m ăn tơm rong plei guăng 'lơ\ng, đei đak lơ, 'ngam păng đei lơ plei lơ\m lơ pơyan jing tơdrong mă [ok Hoàng Văn Sùng, tơ\ xăh Ea Bar, apu\ng Buôn Đôn duh nhen lơ kon pơlei jang pơtăm kro#i hơpơi 'meh: “Inh adro# băt jang đe\ch, oei găh khoa ho\k kih thuơ\t axong kơchơ\t 'lơ\ng ăn tơm kro#i noh tam mă băt hơdăh ôh. Nhôn jang duh tam mă đei yua nhen pơkăp. Khei năr yơ tuh pho\ng, khei năr yơ yua pho\ng pruih hla”

{ôh hơdăh tơm kro#i kuich hlôi tơgop pơyua găh mu\k drăm ăn dôm tơring teh tơnap ưh [lep hăm tơm cà phê dăh mă tơm điều tơ\ hơgăt teh Tây Nguyên, mă lei vă hơdre\ch 'long pơtăm âu hơto\k kơjăp xơđơ\ng, kon pơlei jang mir Dak Lak duh oei kăl tơdrong tơgu\m găh kih thuơ\t đơ\ng dôm anih juăt jang găh choh pơtăm. 

Vă tơ gu\m ăn kon pơ lei hlôh vao [iơ\ trong vei rong dôm kơ loăi ‘long xa plei đei lom nhen kam kuit…, Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kơ dră vei lăng môn ‘long bri păng ‘long xa plei, An^h jang khoa ho\k ki thuơ\t cho\h jang xa, pơ tăm ‘long Tây Nguyên roi tơ băt dôm tơ drong kăl đơ\ng ‘long kam kuit ku\m nhen trong vei rong sư.

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường ăi, ap^nh ih roi tơ băt tơ drong kăl đơ\ng ‘long kam kuit păng te\h to\ ‘mi kial thoi yơ vă pơ tăm sư?

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Hăm ‘long kam kuit, pơ ma atu\m j^ ‘long đei lom ‘no\h mưh le\ch pơ kao kơ te\n plei tôch kăl đei đak lơ. Tơ\ dôm tơ ring bơ\n ‘me\h pơ tăm kam athei lăng năng tơ ring ‘no\h đei đak hơ nơ\ng dăh ưh. Mă 2, mih ma duch nă athei băt ‘long kam kuit ke\ ch^u to\ phang păng hơ yuh to\ plo\h ple\ch băl kơ plăh kơ măng păng kơ ‘năr kơ jung, mưh pơ tăm tơ\ tơ ring thoi no\h sư đei plei ‘yăl păng ‘lơ\ng. Oei bơ\n pơ tăm tơ\ dôm tơ ring rơ ngơp ‘no\h ‘long kam ưh kơ gan lăp. ‘Long kam ku\m đei lơ hơ dre\ch, đei hơ dre\ch lăp hăm tơ ring tơ ngie\t ‘năi. Mă lei, đei lơ hơ dre\ch kam kuit lăp hăm tơ ring to\, sư ako\m đei lơ kơ chơ\t khoáng păng s^k.

- Hăm ‘long xa plei đei lom pơ ma atu\m păng kam, kuit pơ ma adro#, tơ drong tuh, săy mơ\r thoi yơ vă ‘long gơ\h jing ‘lơ\ng hă tiến sỹ?

            -Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Pho\ng săy hăm ‘long kam, kuit pơ ma atu\m mih ma duch nă athei săy kiơ\ khei ‘năr. Lơ\m khei ‘năr đei plei, le# gang săy pho\ng đam, bơ\n athei săy pho\ng lân păng Kali. Mă loi, bơ\n athei tuh thim m^nh [ar kơ loăi pho\ng trung lượng păng vi lượng vă sư ako\m kơ chơ\t khoáng păng s^k, oei tơ dăh săy pho\ng đam lơ ‘no\h sư pơm ăn plei hơ lu\ng, ruh. Mă 2, hăm khei ‘năr le\ch pơ kao, kơ te\n plei ‘no\h bơ\n tơ jur [iơ\ pho\ng đam păng lân, mă hơ to\k Kali vă sư le\ch pơ kao, kơ te\n plei gei ‘lơ\ng. Mơ\r, ich rơ mo hăm dôm kơ loăi ‘long pơ tăm ‘lơ\ng ngăl. Nhôn hơ nơ\ng tơ tă ăn kon pơ lei athei tuh mơ\r mă lơ. Kăl loi hăm ‘long kam, kuit tôch lăp hăm pho\ng đei kali păng lân lơ. Ich rơ mo păng ich sem văt tôch ‘lơ\ng hăm ‘long kam, kuit.

- Lei ah, ‘ngoăih kơ pho\ng, mơ\r, tơ drong tang găn sơ drông phă to\k bo\k đei kon pơ lei tơ re\k ‘năi. Lei, dôm kơ loăi sơ drông yơ đa phă tơ\ ‘long kam, kuit hă?

-Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: ‘Long kam, kuit đei lơ kơ loăi sơ drông phă, mă loi j^ lơ\m pơ yan phang, lơ\m no\h đei sơ drông phă hla, mă 2 j^ vo\ng vênh [rê, tôch hơ mơt hăm ‘long kam, kuit. Mih ma duch nă athei băt mưh [ôh tơ ‘mơ\ng blu\h ‘no\h athei pruih pơ gang hloi yoa 2 kơ loăi sơ drông kơ pal đa kăp, trep đak tơ\ hla ‘lơ\p. Oei hăm pơ rang j^, mih ma duch nă athei kơ chăng hăm pơ rang j^ tơ\ rơ\h nhen Greening păng pơ rang j^ pơm ăn hla jơk, ‘no\h j^ dôm pơ rang j^ tôch hơ mơt. Mă 2 dơ\ng pơ rang j^ kơ nu tơ\ tơm yoa pơ mâu phitoptora pơm tơ le\ch.

- Nhen tiến sĩ ‘nao tơ roi, sơ drông phă hla đei tôch lơ tơ\ ‘long kam, kuit. Vă tang găn kơ loăi sơ drông âu, mih ma duch nă athei jang thoi yơ?

-Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Sơ drông phă hla đa phă [ât ‘long ‘nao blu\h tơ ‘mơ\ng păng le\ch hla ‘lơ\p. Yoa thoi no\h ‘ngoăih kơ tơ drong hơ met pơ gar ‘long rơ hơi ‘lơ\ng, kiơ\ tơ drong juăt yoa pơ gang sơ drông ‘no\h bơ\n yoa hrâu hăm yâu khoáng vă hơ to\k tơ drong kơ tang s^t đơ\ng pơ gang, pơm ăn pơ gang tơ klep tơ\ ‘long, găn đei lơ pơ rang j^ păng tơ jur [iơ\ kơ so# ‘măng pruih pơ gang. Mă lei, bơ\n athei băt, ưh gơ\h tuh hrâu hăm dôm kơ loăi pơ gang sơ drông đei kơ chơ\t lưu huỳnh păng Clor yoa sư jing ưh đei yoa. Bơ\n athei dăr lăng pơ gar ‘long hơ nơ\ng vă mưh [ôh ‘long le\ch hla ‘lơ\p ‘no\h pruih pơ gang hloi, tơ dăh le# hla kră, sơ drông phă bơih ‘no\h mă pruih pơ gang ku\m kơ đei yoa kiơ.

            -Lei a, bơ nê kơ ih hơ!

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\