VOV4.Bahnar - Tơdrong vei lăng pơgar cà phê ăh khei chôh pơkao kơtuen plei noh kăp g^t hloh, yuơ hăp xơkơ\t truh tơ\ plei ăh pơyan pơtoi. Tơje# hăm tơdrong pơm kiơ\ [lep pơkăp đei anih choh jang xa tơ\ tơring tơchơ\t, kon pơlei jang chu\n tơ\ plei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai đei kơdih tơdrong hlôh vao lơ\m tơdrong pơm jang tơ\ pơgar ‘long pơtăm kơ po.  

            {ok Lê Bá Thắng, hnam tơ\ trong Ung Văn Khiêm, plei tơm Pleiku đei 1 ha cà phê 21 xơnăm bơih. Yuơ pơgar tơm hlôi kră, noh lơ\m dôm xơnăm tơje# âu plei cà phê đei yua đơ\ng 6 truh 7 tấn/1ha. tam mă jo# tơdrong pơm jang, xơnăm âu, [ok Thắng gô vă hơto\k plei cà phê hăm trong hơto\k kơxo# pho\ng rei păng pơgang vei hơlen ‘long pơtăm lơ\m pơgar. Kiơ\ kơ  [ok Thắng, rơh tơm cà phê kră, noh tơdrong hram kơchơ\t ‘lơ\ng ưh kơ pran, mưh ưh kơ tuh tôm pho\ng noh ăh khei chôh pơkao, noh pơkao ưh kơ đei chôh tôm păng plei to\ xe\t, [ônh hơlu\ng ăh plei oei pơda. {ok Lê Bá Thắng ăn tơbăt: “Hơto\klơ plei hăm trong tuh pho\ng lơ hloh. Tuh pho\ng lơ hloh kơlih xơdrai hăp kră bơih, noh xơdrai hon lơ hloh, [ơ\t doh pơrang gô chêk lar lơ. Pơtih nhen adrol âu ki, ba tuh 2 kg hăm 1 tơm noh dang ei ba tuh đơ\ng 2 k^ minh puơ\t dăh mă kơpal hloh. Tuh adrol minh ‘măng pho\ng, mă kăl noh pho\ng N-P-K, pruih pơgang pơlôch hơdrông; pơkao hăp honh noh ba pruih pơgang hloi, hơto\k kơchơ\t ‘lơ\ng vă xơdrai hăm pran, to\ng pơkao păng plei jing jăng”

            Kiơ\ kơ pơmai Nguyễn Thị Bẩy, oei hnam kơxo# 66, tơ\ trong Phù Đổng, plei tơm Pleiku noh ăh cà phê chôh pơkao, ‘meh đei lơ plei, kơxo# pho\ng păng kơloăi pho\ng noh kăl tơpă. Dang ei, lơ\m tơring te\ch lơ kơloăi pho\ng yăh, pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng. Yuơ noh, vă vei xơđơ\ng ăn tơm giơ\ng pran noh tơ ‘ngla pơgar athei rơih dôm kơloăi pho\ng đei hơnăn kơjăp nhen N-P-K, atu\m hăm noh,  ăh khei tuh pho\ng, athei tuh thêm pho\ng vă pơkao păng plei hơpôm pran. Pơmai Nguyễn Thị Bẩy ăn tơbăt: “Kiơ\ tơdrong juăt jang noh ăh ruih đak hơ iuch. Jăl mă blu\ng noh tuh pho\ng ure, đạm vă ăn xơdrai jơk ‘lơ\ng. Ăh hăp chôh pơkao, đunh dang 20 năr noh ba ruih đak minh ‘măng dơ\ng noh tuh pho\ng N-P-K pơyan phang vă tơm cà phê gơh giơ\ng pran.”

Vă tơgu\m mih ma duch nă băt hơdăh găh kih thuơ\t vei lăng cà phê ăh khei chôh pơkao, tuh tôm măh kơchơ\t ‘lơ\ng ăn tơm cà phê ăh khei mă âu, bơngai chih kơtơ\ng ang ăn tơdrong tơroi âu, hlôi pơma dơnuh hăm kih sư choh jang xa Lê Thị Thu Thảo, kang [o# kih thuơ\t choh jang xa Gia Lai. Hơvơn kơ mih ma... răp tơmơ\ng:    - Kih sư ăi, tơdrong tuh pho\ng ăn tơm cà phê ăh khei chôh pơkao kơtuen plei noh kăp g^t thoi yơ?

            Kih sư Lê Thị Thu Thảo: Tơdrong tuh pho\ng ăn tơm cà phê ăh khei chôh pơkao păng kơtuen plei noh kăp g^t tơpă. Mă mônh, nhen bơ\n hlôi băt, tơm cà phê jing ‘long pơtăm đunh xơnăm. Yuơ noh, lơ\m tơdrong to\k giơ\ng pran kơ hăp adoi kăl lơ kơchơ\t ‘lơ\ng. Ưh kơ adro# bơ\n tuh pho\ng ăh pơyan ‘mi, mă bơ\n athei tuh pho\ng ăh pơyan phang hloi, dang ăh khei chôh pơkao kơtuen plei. Mă [ar dơ\ng noh, hăm tơm cà phê, đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei đang noh tơm cà phê hiong lơ kơchơ\t ‘lơ\ng yuơ rong plei. Yuơ noh, bơ\n athei tuh tôm kơchơ\t ‘lơ\ng hlôi hiong, vă hơmet ăn tơm giơ\ng pran hloh. Păng mưh tuh pho\ng ăh khei năr âu, pơm ăn tơdrong chôh pơkao kơtuen plei [ônh hiôk noh pơyan đơ\ng ro\ng kơnh gô đei yua lơ hloh.

            - Ăh khei năr âu, bơngai pơtăm cà phê athei xơkơ\t kơxo# pho\ng tuh thoi yơ, tuh pho\ng yă kiơ vă tơm chôh pơkao kơtuen lơ plei kih sư koh?

            Kih sư Lê Thị Thu Thảo: Tơm cà phê giơ\ng pran mưh đei tôm kơchơ\t ‘lơ\ng. Rim kơchơ\t ‘lơ\ng noh jing kăp g^t ăn tơm giơ\ng pran, pơm ăn plei cà phê jing lơ păng ‘lơ\ng. Ăh khei năr chôh pơkao âu, dôm kơchơ\t ‘lơ\ng kăp g^t noh đa lượng păng mă kăl noh đạm. Dang tơm kăl lơ kơchơ\t ‘lơ\ng nhen đạm, lân, kali. Atu\m hăm noh, kơchơ\t trung lượng, dang tơm kăl to\ xe\t can-xi, ma-giê, lưu huỳnh. Dăh mă dôm kơchơ\t vi lượng, tơm kăl to\ xe\t hloh dơ\ng mă lei kăl hloh noh bo, kẽm, sắt… Ăh khei năr âu, bơ\n gơh yua pho\ng đơn dăh mă pho\ng N-P-K lu\k lơ\k ăh pơyan phang, đei lơ đạm, nhen xơkơ\t 20-5-5 + TE. Lơ\m noh đei đạm, lân, kali păng TE, dang dôm kơchơ\t vi lượng, tơgu\m ăn tơdrong chôh pơkao kơtuen plei păng tơgu\m ăn tơm giơ\ng pran. Hăm dôm pơgar tơm cà phê mă đei lơ plei, ăh pe\ đang noh hăp ưh kơ pran. Yuơ noh, bơ\n athei yua pho\ng pruih hla, vă tơtom axong kơchơ\t ‘lơ\ng ăn kơ tơm, noh tơdrong hram kơchơ\t ‘lơ\ng gô tenh hloh păng pơgar cà phê gô giơ\ng pran hloh.

            - Dang ei, vă tang găn tơdrong chă răt [ơm pho\ng yăh te\ch lơ\m tơring, minh [ar tơ ‘ngla jang cà phê răt pho\ng đơn păng pho\ng lu\k lơ\k N-P-K kiơ\ pơkăp. Apinh kih sư tơroi găh tơdrong kăl kơ băt hăm tơdrong jang thoi âu?

Kih sư Lê Thị Thu Thảo:  Dang ei, lơ\m tơring te\ch lơ kơloăi pho\ng. Lơ\m noh, đei lơ kơloăi pho\ng yăh, pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng. Yuơ noh, minh [ar unh hnam răt yua pho\ng đơn vih tơ\ hnam lu\k lơ\kkơdih. Trong jang âu noh tơnăp ră, mă lei pơkăl bơngai lu\k lơ\k pho\ng athei hlôh vao hơdăh găh kih thuơ\t, vei xơđơ\ng pho\ng ưh kơ đei tơpăr hơyuh tơhuach pho\ng, rơkăh he# kơchơ\t mă âu păng kơ[ah kơchơ\t mă nai. Mưh ba lu\k lơ\k pho\ng ure păng pho\ng lân noh [ônh pơm ăn pho\ng tơpar hơyuh. Yuơ noh, ba gô hiong pho\ng mă ưh kơ băt. Athei băt, [ơ\tlu\k lơ\k đang, bơ\n tuh hloi ăn tơm cà phê, chraih mă hơto\ vă kơ pho\ng tuh lơ\m pơgar gơh hơto\ hloh. Hămpho\ng N-P-K lu\k lơ\k bơih noh anih pơm tơle\ch hlôi hơlen pơkăp kơxo# kăl lơ\m pho\ng, atu\m hăm noh adoi đei thêm kơchơ\t trung, vi lượng dơ\ng. Ăh khei mă âu tuh to\ xe\t đe\ch mă lei hăp kăp g^t ăn tơm cà phê. Păng tơdrong tuh pho\ng N-P-K lu\k lơ\k bơih noh bơ\n ưh kơ gan huach jơhngơ\m jang, pho\ng hram gô tenh hloh. Mă lei, ăh yua pho\ng N-P-K lơ\m pơyan phang âu, noh mih ma duch nă athei băt rơih dôm kơloăi pho\ng mă đe lui yua lơ\m tơring vă răt tuh ăn pơgar ‘longpơtăm po. Păng đơ\ng ro\ng kơ tuh đang noh athei che\p răk kơđoh kơ[i, ‘măn to\x e\t pho\ng vă pơtêng hơlen [ơ\t khei năr đơ\ng kơnh vă io\k răt yua pho\ng, hli chă răt [ơm pho\ng yăh, pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng.

- Bơnê kơ ih hlôi axong jơ pơma dơnuh âu.

Lan chih păng rapor