VOV4.Bahnar - Dang ei, minh [ar tơring lơ\m dêh char Đak Lak hlôi pơtơm pe\ cà phê. Mă lei, yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, lơ pơgar cà phê ưh kơ giơ\ng noh ưh kơ đei lơ plei păng găr ưh kơ ‘lơ\ng.

Unh hnam [ok Trần Văn Phong, oei tơ\ thôn Thạch Sơn, xăh Ea Mdroh, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Đak Lak pơtăm 2 ha cà phê. {ok Phong ăn tơbăt, dôm xơnăm adrol ki, rim hec ta cà phê đei plei đơ\ng 4 tấn truh 4 tấn minh puơ\t găr. Mă lei xơnăm âu, yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, to# phang ăh blu\ng pơyan, cà phê ưh kơ giơ\ng, plei păng găr ie\. Truh khei năr âu, hơmet pe\ plei noh ‘mi hngach pơm ăn plei cà phê ruh hơlu\ng. Kiơ\ jo# hơlen đơ\ng [ok Phong, pơyan âu cà phê kơ unh hnam [ok tơjur đơ\ng 30- 50%. {ok Trần Văn Phong ăn tơbăt: Mă mônh, tơm cà phê le\ch pơkao ưh kơ đei tôm noh dang ei duh đum răh rai, đei tơm noh đum đei [ar pêng xơdrai, dôm j^t xơdrai nai noh oei pơda, chă pe\ tơnap kơlih rơih hơlen ‘mơ\i. Plei cà phê xơnăm âu ưh kơ băt thoi yơ, yuơ ‘năr to# noh plei ưh kơ ke\ tih, găr hăp noh ie\ mơ\n. Dang ei ‘mi dơ\ng, pơtơm đum ăh blu\ng mă ‘mi lơ noh plei hơlu\ng pơđ^, noh hiong pơgoh.

Xơnăm âu, unh hnam [ok Nguyễn Văn Sang, oei tơ\ thôn Hiệp Hưng, xăh Quảng Hiệp, apu\ng Chư\ Mgar pơtơm ăh pơyan pe\ plei cà phê hăm tơdrong ưh kơ đei hăt hot hloh kơ rim xơnăm. {ok Sang ăn tơbăt, dôm xơnăm adrol ăh khei âu cà phê pơtơm đum, athei thuê bơngai pe\ plei. Mă lei xơnăm âu, to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, cà phê đum klui hloh, pơtơm răh rai tơ\ minh [ar tơm noh unh hnam kơdih chă pe\ plei vă tang găn hơlu\ng plei [ơ\t ‘mi lơ. {ok Nguyễn Văn Sang tơroi: cà phê pơyan âu noh to\ xe\t đe\ch ưh kơ đei lơ kơlih xơnăm âu ki [ơm to# phang, noh cà phê ưh kơ đei lơ plei, mă mônh noh plei ie\, mă 2 noh hăp hơlu\ng lơ. Xơnăm âu nhôn hơlen đei pơhlom 2 – 2,5 tấn/ha.

Apu\ng Chư\ M’gar dang ei đei je# 36.000 ha cà phê, lơ\m noh đei hloh 34.000 ha cà phê pe\ plei, ako\m lơ hloh tơ\ xăh Ea Tul, Chư\ Dliê Mnông, Ea Tar păng th^ tra#n Ea Pôch. Khei năr âu, kon pơlei păng dôm anih te\ch răt, anih hơp tak xăh lơ\m tơring kơ apu\ng hlôi pơtơm ako\m răh rai cà phê pơyan 2016-2017. Kiơ\ xơkơ\t đơ\ng anih choh jang xa apu\ng, xơnăm âu, plei cà phê pơtoi tơjur, pơdui hloi plei cà phê lơ\m ja#p apu\ng tơjur pơhlom 30%. {ok Phạm Quang Mười, Kơdră anih choh jang xa păng ato\k tơring pơxe\l apu\ng Chư\ M’gar ăn tơbăt, đơ\ng chă hơlen tơ\ tơring ăn [ôh, xơnăm âu plei cà phê adro# đei je# 20 tạ/ha, tơjur 1 tạ/ha pơtêng hăm pơyan adrol ki. ‘Nâu jing pơyan mă 3 pơtoi hloi apu\ng Chư\ M’gar ưh kơ đei yua, kơlih ăh je# đ^ xơnăm 2015, blu\ng xơnăm 2016, to# pơđang pơm hloh 16.000 ha cà phê [ơm to# phang, pơrăm tih tên trih tơ\ plei păng tơdrong ‘lơ\ng hăm cà phê tơ\ tơring. {ok Phạm Quang Mười ăn tơbăt: Âu jing pơyan mă 3 pơtoi hloi apu\ng Chư\ Mgar ưh kơ đei yua lơ, pơyan xơnăm 2013-2014 [ơm to# phang 6.600 ha, plei tơjur đơ\ng 2,8 tấn oei pă 2 tấn/ha. Pơyan xơnăm 2014-2015, [ơm pơđang je# 10.000 ha, tơjur đơ\ng 2,4 tấn oei pă 2,1 tấn. Pơyan 2015-2016 pơtoi tơjur thoi âu noh nhôn hơlen pơhlom 2 tấn jur tơ\ hơla minh ha, ưh kơ đei yua lơ ôh. Thoi noh jo# hơlen cà phê atu\m kơ apu\ng pơhlom 60.000 tấn.

Kơ yuơ to\ ‘mi kial chr^h chre\ng kơna sơnăm au chehphe ư\h kơ gan ple\i kơ jăp. Tơdrong tơm kơ yuơ to\ ‘mi chr^h chre\ng pơm kơne# ăn tơdrong blu\h vơ\ kơ ‘long, mă kăl lơ\m khe\i ‘năr t^h vơ\ kơ ple\i chehphe. Vă tơgu\m ăn kon pơle\i đe\i trong ve\i lăng năng tông chehphe lơ\m khe\i ‘năr chehphe ple\i t^h kră păng vă je# đum, pơm dă [iơ\ hiong răm kơ yuơ to\ ‘mi kial păng sơdrông pơrang pơra\m, Bơngai chă ch^h tơdrong tơroi găh au đe\i pơma dơnu\h hăm tiên sih Trương Hồng, Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t Cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên găh tơdrong au.

- Tiên sih Trương Hồng ăi, dôm tơdrong to\ ‘mi kial chr^h chre\ng hăm đe\i pơm kơne# tru\h tơdrong ple\i păng hơlau kơ ple\i chehphe ưh?

Tiên sih Trương Hồng: J^ kơ yuơ to\ ‘mi kial tơ pl^h ư\h kơ măh ê kơna pơm kơne# tru\h tơdrong chă blu\h vơ\ kơ ‘long chehphe. Pơ t^h gia nhen khe\i năr au ‘noưh khe\i năr chehphe kăl đe\i lơ pho\ng mơ\r, mă kăl ‘no\h Kali vă tơgu\m ăn ple\i t^h [iơ\, găr hơkau hlo\h mă le\i ‘mi jrăh ‘no\h dơnơm ‘long ư\h kơ ke\ vă trep io\k kơchơ\t kali lơ\m te\h ăn kơ tơm ‘long, lơ lo\h je\i pơm ăn tru\h tơdrong hơlu\ng ple\i mơ\n. Tơdrong to\ ‘mi kial tơ pl^n ‘no\h je\i ư\h kơ le\i lăi d6h băl găh tơring au hăm tơring mă to, mă le\i tơring ayơ to\ ‘mi tơ pl^h chr^h chre\ng le\i ư\h kơ jor đe\i pơm kơne# tru\h tơ\ ple\i t^h vơ\, mă kăl lơ\m khe\i năr vă pơ jing găr, tơdăh to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng, ‘mi lơ, to\ lơ ‘no\h hăp pơm kơne# tru\h tơdrong ‘lơ\ng kơ găr chehphe đơ\ng ro\ng au kiưnh, pơt^h gia nhen găr chehphe ie\ hlo\h, ple\i ie\ ‘no\h pơm ăn tru\h io\k yua ư\h kơ lơ.

- Le\i ah, mư\h le\i lơ\m tơdrong au ‘no\h kon pơle\i iung jang lơ liơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng tơdrong răm kơ pơgar ‘long pơtăm?

Tiên sih Trương Hồng: Tơdăh tơ [ơ\p lơ lau le\i lăp đơ\ng ro\ng ‘mi pơtôch ‘mi trong ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h bơ\n kăl pruih pho\ng mơ\r đak joăt chă pruih ăn chehphe đei kali lơ, mư\h kon pơlei bơ\n pruih ‘no\h tơgu\m ăn chehphe trep io\k tôm pho\ng mơ\r, păng tơm ‘long gơ\h rong plei păng pơm dă [iơ\ hơlu\ng lơ\m khei năr au. M^nh tơdrong dơ\ng mă kon pơlei bơ\n kăl kơchăng ‘no\h khe\i năr au chehphe kăl đe\i lơ kali, kon pơlei bơ\n kăl prôi kali lơ hlo\h kơ đam, đam păng kali je\i gơ\h prôi dôm ăi d^h băl mơ\n. Pơt^h gia đam 3 kơđôp, lân 1 kơđôp păng kali 3 kơđôp ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Tơdăh bơ\n prôi kali to\ se\t hlo\h gô pơm kơ ne# tru\h tơ\ găr hăp ư\h kơ ‘lơ\ng, ư\h kơ trăp pơm ăn io\k yua ư\h kơ lơ. ‘No\h jing mă blu\ng ‘no\h prôi [lep kơ loăi pho\ng. Mă [ar ‘no\h mă tôm, lơ\m pơyan au ‘no\h kon pơle\i bơ\n kăl prôi lơ hlo\h 30% ako\p bơ\n chă prôi lơ\m sơnăm le\i mă ‘lơ\ng. Tơdrong kăl hlo\h dơ\ng ‘no\h kih thuơ\t prôi [lep, prôi kiơ\ sơdrai chehphe blu\h, păng prôi đang [u\ klơ\p hloi. Tơdăh prôi ư\h kơ [u\ klơ\p le\i mư\h ‘mi kơnh đak lo\k jro\h hu\t. Bơ\n chă hơlen găh pho\ng tơ hiong kơ yuơ đak ‘mi dăh mă ‘mi t^h jro\h hu\t ‘no\h đe\i tru\h 30 – 35% ako\p bơ\n chă prôi. Tơdăh bơ\n prôi ư\h kơ [u\ klơ\p ‘no\h mư\h tơ [ơ\p ‘năr to\ ‘no\h hăp hach tơ hiong đơ\ng 10-20%. Lơ lo\h vă sơđơ\ng ăn ‘long pơtăm trep io\k tôm pho\ng mơ\r mă bơ\n chă prôi lei bơ\n chă prôi kiơ\ sơdrai păng [u\ kơ lơ\p hloi vă ‘lơ\ng hlo\h, vă tơgu\m ăn ple\i chehphe t^h hlo\h, găr hơra\ng trăp hlo\h tơgu\m ăn đe\i io\k yua kơ jăp.

- Găh rim sơdrông pơrang pơra\m ‘no\h lơ liơ? Kon pơle\i kăl kơchăng hăm sơdrông pơrang yă kiơ ho\ tiên sih?

Tiên sih Trương Hồng: Lơ\m khe\i năr au ‘no\h kon pơlei bơ\n kăl kơchăng pơrang sơdrông pơra\m nhen: mă m^nh pơrang rỉ săt. Đơ\ng dang e\i tru\h khei 12, khei 1 sơnăm đơ\ng ro\ng ‘no\h pơrang rỉ sắt lang să chă pơra\m pơm ăn hla hơlu\ng, plei hơlu\ng păng pơm ăn tơm ‘long ư\h kơ jing ‘lơ\ng. Hăm sơdrông ‘no\h bơ\n kơchăng tru\h tơ\ sơdrông kơmot koer sa plei, ‘nau jing sơdrông pơra\m kơtang hlo\h, pơm kơne# tru\h tơdrong ‘lơ\ng kơ găr chehphe. Kơna kon pơlei bơ\n kăl năm dăr lăng mir hơnơ\ng vă lăng năng [ar kơ loăi sơdrông pơrang au, tơdăh [o#h pơra\m le\i tơtom hơmet pơ ‘lơ\ng. Mă kăl ‘no\h tơdrong sơdrông kmot koer sa ple\i ‘no\h tơdrong kăl lăng kơ jăp lơ\m khe\i ‘năr au ple\i đ^ kră bơih, tơdăh ư\h kơ ve\i lăng ‘lơ\ng kơnh kơmot pơra\m gô pơm ăn hiong răm kơtang ăn cho\h jang sa păng hăp đei tơpo\h tru\h sơnăm đơ\ng ro\ng dơ\ng. Kơna kon pơlei bơ\n hơnơ\ng năm dăr lăng mir pơgar, mư\h [o#h sơdrông kơmot sa ple\i bơ\n phe\ pơra\m hu\t hloi mă ư\h ‘no\h pruih m^nh [ar kơ loăi pơgang kiơ\ nơ\r pơkă đơ\ng an^h pơm tơle\ch.

- Lei ah, bơnê kơ ih hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h au tiên sih hơ.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t – Lan