VOV4.Bahnar - Khei năr âu, to\k bo\k ăh tong ane# pơyan ‘mi. Lơ pơgar cà phê kơ kon pơlei to\k bo\k oei hơlu\ng plei pơda mă tam đei trong hơmet klaih, pơrăm tih tên truh tơdrong pơyua păng tơdrong ‘lơ\ng hăm pơgar ‘long.

Pơgar cà phê kơ unh hnam ‘nho\ng Kiều Trang, oei tơ\ thôn Tiến Cường, xăh Quảng Tiến, apu\ng Chư M’nga đei yua truh 18 pơyan bơih. Cho\ng mă, pơyan ‘mi xơnăm mă yơ pơgar cà phê duh hơlu\ng plei pơda mă truh dang ei ‘nho\ng duh tam mă băt trong chă hơmet. ‘Nho\ng Trang ăn tơbăt, đe chă pơtho thoi yơ noh jang kiơ\ thoi ăi, ‘nho\ng hơlen jang lơ trong, đơ\ng tơplih pho\ng rei truh tơ\ yua pơgang hoă ho\k mă duh ưh kơ đ^ yao: “Blu\ng pơyan ‘mi tuh pho\ng bơih mă lei ưh kơ băt thoi yơ truh ăh tong ane# pơyan ‘mi noh hơlu\ng plei. Dôm xơnăm adrol ki ưh kơ băt, hơnơ\ng năm tơ\ anih te\ch răt pho\ng rei noh đe pơtho thoi yơ jang thoi ăi. Đe akhan ưh măh pho\ng, đei bngai akhan yuơ đơ\ng teh kơ[ah mă âu mă to hia”.

Oei atu\m minh thôn, pơgar cà phê unh hnam [ok Kiều Tre adoi [ôh nhen thoi âu mơ\n: “Inh ưh kơ băt kơlih kiơ mă cà phê hơlu\ng plei. Mưh hơnơ\ng hơlu\ng plei thoi âu noh kon pơlei jang mir lôch đe\ch bơih, ưh kơ băt vă pơm thoi yơ, dang ei ‘meh vă rim bngai jang khoa ho\k hơlen lăng đe\ch”

‘Nho\ng Phạm Thanh Nhàn, oei tơ\ thôn Tiến Cường ăn tơbăt, ưh kơ đei tơdrong hơlu\ng plei, ăh tong ane# pơyan ‘mi, pơgar cà phê oei đei pơmâu pơrang xa. Kon pơlei jang cà phê lơ\m tơring hlôi jang lơ trong mă lei ưh kơ đei x^t ôh. ‘Nho\ng Nhàn ‘meh rim kih sư choh jang xa chă trong vă tơgu\m ăn kon pơlei jang cà phê gơh tang găn pơrang, hơmet pơ ‘lơ\ng ‘long pơtăm: “Ăh tong ane# pơyan ‘mi tơm cà phê hơnơ\ng [ơm pơrang rỉ sắt, thán thư, pơmâu ‘me# xa… Hơnơ\ng rim xơnăm, inh chă tuh bơ\n pho\ng hữu cơ văh blu\ng pơyan ‘mi, dang ei mơ\ng đe chă akhan ăh tong ane# pơyan ‘mi duh athei tuh thim pho\ng hữu cơ pơtăl kơ pho\ng vô cơ. Pơtruh nơ\r apinh hăm bngai juăt jang găh choh pơtăm, thoi ăi [lep dăh mă ưh”

Tơdrong mă cà phê hơlu\ng plei đei [ôh lơ tơ\ lơ pơgar cà phê ưh kơ adro# tơ\ Dak Lak mă tơ\ Lâm Đồng, Dak  Nông păng Gia Lai hloi… pơm ăn lơ kon pơlei jang mir pơngơ\t kơ đon găh cà phê pơyan truh âu kơnh ưh kơ đei yua lơ. Mă tam đei hơdăh kơxo# pơgar cà phê Tây Nguyên hơlu\ng plei mă lei kiơ\ tơroi kơ lơ bngai jang cà phê, tơdrong hơlu\ng plei [ôh lơ hloh pơtêng hăm dôm xơnăm adrol ki.

Kiơ\ tơdrong xơkơ\t đơ\ng Anih hơlen Khoa ho\k Choh jang xa - Jang găh bri Tây Nguyên, đei lơ tơdrong pơm ăn cà phê hơlu\ng plei, hơbo\ yuơ đơ\ng tơm đei lơ plei dêh hnang noh athei tơruh le# vă rơhơi, hơlu\ng plei yuơ hơdrông dăh mă ưh kơ măh kơchơ\t ‘lơ\ng. Kiơ\ đơ\ng hơlen tơ\ dôm pơgar cà phê lơ\m tơring kơ dêh char Dak Lak, tơdrong tơm pơm hơlu\ng plei noh yuơ ưh kơ măh kơchơ\t ‘lơ\ng, tuh pho\ng ưh kơ đei hơto\. Minh tơdrong dơ\ng pơm ăn tơm cà phê hơlu\ng plei noh yuơ ăh khei chôh pơkao [ơm to# pơđang đơ\ng blu\ng xơnăm truh je# đ^ khei 6. ‘Nâu jing tơdrong hiôk vă hơdrông chêk lar pơrang. Mă lei truh ăh khei kơtuen plei noh cà phê đei ‘mi chruih pơm ăn plei pơda [ơm pơmâu ‘me# xa ăh to\ng păng hơlu\ng. Yuơ noh, vă tang găn hơlu\ng plei, athei tuh mă tôm măh kơchơ\t ‘lơ\ng păng axong to# chră mă hơto\ tro\ [lep hăm tơm to\k giơ\ng, rong plei pran hloh, plei gơh ‘lơ\ng, xơdrai tơm pran ăn xơnăm đơ\ng ro\ng kơnh.

Lơ\m to\k bo\k pơyan ‘mi jing khe\i ‘năr blu\h vơ\ kơtang kơ chehphe, dơnơm blu\h vơ\ kơtang găh sơdrai păng ple\i. Khe\i năr au je\i đe\i [o#h ple\i ‘lơ\p hơlu\ng pơm ăn kon pơle\i tơtăm kơ yuơ hăp pơm kơne# tru\h tơdrong đe\i ple\i lơ păng ‘lơ\ng kơ pơgar chehphe. Tơ\ ala au nơ\r pơma dơnu\h hăm Thạc sĩ cho\h jang sa Đào Hữu Hiền- Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên tơl hơdăh dôm tơdrong tơtăm đơ\ng kon pơle\i cho\h jang sa.

- Tơdrong tơm yă kiơ pơm ăn hơlu\ng ple\i chehphe lơ\m khe\i ‘năr to\k bo\k pơyan ‘mi ‘nau ho\ thạc sĩ ?

Đào Hữu Hiền: Tơdăh prôi pho\ng ư\h [lep ‘no\h gô pơm ăn hơlu\ng dăh mă đe\i pơrang j^ pơra\m, dăh mă yă de pơra\m gô pơm ăn hơlu\ng ple\i. Păng bơ\n dăh kơchăng, lơ\m to\k bo\k pơyan ‘mi, tơdăh ple\i hlôi t^h ‘no\h tơdrong tơm pơm ăn hơlu\ng kơ yuơ ple\i lơ dêh hnang dăh mă kơ yuơ dơnơm ư\h kơ ‘lơ\ng, tơdăh hơnhu\l ple\i lơ dêh hnang ‘no\h hăp hơlu\ng. Dăh mă chă prôi pho\ng ư\h kơ măh vi lương nhen Bo, Magiê, Silic je\i pơm ăn hơlu\ng ple\i.

- Nhen thak sih hlôi tơbăt, m^nh lơ\m dôm tơdrong tơm pơm ăn ple\i hơlu\ng ‘no\h kơ yuơ chă prôi pho\ng ư\h kơ lăp. Kơ yuơ lơ lo\h io\k yua dôm kơ loăi pho\ng ayơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng ăn pơgar chehphe?

Đào Hữu Hiền: Đe\i rim kơ loăi pho\ng hmă ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng SA, Ure, pho\ng lân, kali. Mă [ar, tơ pl^h hăm pho\ng hmă ‘no\h bơ\n prôi pho\ng NPK. Mư\h prôi pho\ng NPK lơ\m pơyan phang dăh mă pơyan ‘mi je\i prôi 3 ‘măng păng mă kăl, kăl lăng kơ jăp vă pơm dă [iơ\ ư\h kơ măh rim kơchơ\t trung păng vi lượng ‘no\h chă răt dôm kơ loăi pho\ng đe te\ch mơdro đe\i tôm kơ chơ\t au mă chă prôi ăn ‘long pơtăm ‘no\h gô đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h. Hre\i au đe chă te\ch mơdro lơ kơ loăi pho\ng, nhen Ko\ng ty pho\ng Bình Điền pơm tơle\ch kơ loăi pho\ng 16-8-16- 13S, đe\i dơ\ng kơchơ\t vi lượng ‘no\h kơchơ\t Bo, dăh mă kơ loăi  16- 7-17-13S, đe\i dơ\ng kơchơ\t magie păng Silic păng đe\i dơ\ng rim kơ chơ\t trung lượng ‘no\h gô tơgu\m ăn pơgar chehphe đe\i io\k yua kơ jăp păng sơđơ\ng.

- Prôi pho\ng dôm yơ mă tôm ăn pơgar chehphe lơ\m khe\i ‘năr ‘nau ho\k thak sih?

Đào Hữu Hiền: Hmă hmă nhôn chă pơkă, pho\ng NPK ‘no\h kon pơle\i bơ\n kăl chă prôi đơ\ng 1 tân 8 tă tru\h 2 tân 5 tă – 2 tân 7 tă lơ\m 1 hektar păng mă kăl gômơ\ng ple\i ăl dôm yơ ‘no\h bơ\n prôi lơ to\ se\t kiơ\ kơ ‘no\h. Păng nhôn je\i pơkă ăn kon pơle\i bơ\n kăl chă prôi 3 ‘măng lơ\m năr blu\ng – to\k bo\k păng hơtuch pơyan ‘mi vă chă prôi mă [lep.

- Kih thuơ\t prôi pho\ng ăn chehphe jăl au kăl pơm kiơ\ dôm tơdrong yă kiơ ho\ thak sih?

Đào Hữu Hiền: Hơdrol kơ prôi pho\ng, kon pơle\i bơ\n cho\h khôr pơ đ^ hla lơ\m sơlu\ng chehphe. Chă prôi pho\ng ư\h khan [ơ\t tơm mă le\i chă prôi kiơ\ sơdrai hla blu\h tru\h dang yơ ‘no\h bơ\n prôi [ơ\t do\h. Vă kơ ‘lơ\ng hlo\h, rơ\h trep io\k pơ đ^ pho\ng le\i kăl cho\h klơ\p he# pho\ng ve\h ver hăm hoach kiơ\ ‘năr to\, pơm ăn ư\h kơ măh kơchơ\t ‘lơ\ng.

- Le\i ah, bơnê kơ ih hlôi chă pơtho tơbăt trong ve\i lăng pơgar chehphe ăn kơ kon pơle\i bơ\n.

Tơblơ\ păng rapor: AmaZư\t - Lan