VOV4.Bahnar - Dang ei, bơngai pơtăm cà phê tơ\ dôm dêh char Tây Nguyên oei ako\m pe\ cà phê pơyan xơnăm 2016-2017. Đơ\ng ro\ng khei năr âu, kon pơlei gô hơmet pơgar cà phê kơ po ăn pơyan đơ\ng ro\ng. Mă lei, xơnăm âu, hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng ăh blu\ng pơyan, to# phang đunh năr, ăh je# đ^ pơyan, ‘mi tih hơnơ\ng hlôi pơm tơnap tap ăn kon pơlei lơ\m tơdrong vei jang cà phê. Yuơ noh tơdrong vei lăng kơchơ\t ‘lơ\ng, tang găn pơrang pơrăm tơm cà phê lơ\mkhei năr âu đei kon pơlei tơre\k truh. Bơngai juăt jang găh choh jang xa gô tơroi găh minh [ar tơdrong kăl găh vei lăng cà phê đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei vă pơyua lơ păng ‘lơ\ng xơđơ\ng hloh.

Unh hnam [ok Bùi Văn Tuấn oei tơ\ thôn 5, xăh Ea Hu, apu\ng Chư\ Kiun, dêh char Dak Lak đei hloh 2 ha cà phê oei pe\ plei. Mă hlôh vao găh tơdrong jang cà phê, mă lei [ok Tuấn ăn tơbăt: 2 xơnăm kơ âu, hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, pho\ ‘mi lơ, pho\ to# pơđang kơtang. Tơdrong mă âu hlôi pơm tơplih trong jang cà phê kơ unh hnam [ok. Mă adrin, mă lei tơdrong hơmet đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei hăm tơm cà phê ăh pơyan adrol adar yuơ ‘mi ưh kơ tro\ pơyan, noh pơrăm truh tơ\ plei cà phê ăh pơyan âu. {ok Bùi Văn Tuấn ăn tơbăt: Pơtêng hăm xơnăm xơ\ noh ưh kơ đei lơ hơto\. Mưh nhen xơnăm xơ\ 1 ha đei 3 tấn noh xơnăm âu đei pơhlom hloh 2 tấn đe\ch, ưh kơ đei hloh ôh. Yuơ răm đơ\ng hơyuh to# ‘mi. ‘Măng chôh pơkao kơ xơnăm âu ki [ơm đak ‘mi noh tơm cà phê giơ\ng ‘lơ\ng ăh hla đe\ch oei plei noh ưh kơ lơ ôh.

Ưh kơ adro# unh hnam [ok Tuấn mă lơ unh hnam pơtăm cà phê nai tơ\ Dak Lak duh oei pơngơ\t kơ đon găh trong vei jang cà phê [ơ\t hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng nhen dang ei. Pơma dơnuh hăm Tiến sĩ Trương Hồng, jang lơ\m Anih jang hơlen khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên, [ok pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă băt [ơ\t ‘mi kial ưh kơ ‘lơ\ng nhen dang ei noh mih ma duch nă athei hơlen pơgar ‘long bă bơ\n kăl kơchơ\t ‘lơ\ng yă kiơ tuh ăn ‘long pơtăm mă tro\ [lep: Lơ\m khei năr âu, bơ\n kăt xơdrai hla minh ‘măng ăh khei 7, dang ei xơdrai rong vă đei plei ăn pơyan đơ\ng ro\ng duh hon ‘lơ\ng bơih. Bơ\n athei tuh kơchơ\t ‘lơ\ng. Mưh pơgar ‘long giơ\ng ‘lơ\ng đei lơ plei noh bơ\n athei tuh lơ kơchơ\t ‘lơ\ng ăn tơm vă tơm hon xơdrai ăn pơyan đơ\ng ro\ng noh jing kăl hloh. Mă 2 noh, nhôn pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei noh athei kăt hleh xơdrai vă tơm gơh chôh pơkao kơtuen plei ‘lơ\ng hloh. Oei mưh bơ\n kăt xơdrai klui đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei truh ăh khei 2, khei 3 pơtơm kăt hleh xơdrai noh tơm noh hiong kơchơ\t ‘lơ\ng păng jing kue. Yuơ noh ‘lơ\ng hloh minh [lon đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei bơ\n athei kăt hleh xơdrai tơm  hloi vă pơkao chôh tôm kơtuen plei gơh ‘lơ\ng hloh.

            Atu\m hăm tơdrong kăt xơdrai hla, mih ma duch nă athei chă hơlen pơgar ‘long, khei năr âu lơ pơrang oei gam lơ\m pơyan ‘mi nhen rỉ sắt, thán thư adoi chêk lar. Minh [ar pơrang ‘nao adoi chêk lar mơ\n. Pơrang mă bơ\n hơnơ\ng kơ [ôh lơ\m khei năr âu noh rỉ sắt păng măng dăk yă de păng pơrang pơrăm rơh. {ơ\t [ôh băt noh bơ\n athei hơlen hơmet hloi adrol kơ pơyan ‘long pơtăm chôh pơkao. Thak sih Nguyễn Văn Nam, kang [o# jang lơ\m Khoa vei hơlen ‘long pơtăm kơ hnam trưng Đại học Tây Nguyên tơroi: Hăm trong jang dang ei, atu\m hơyuh to# ‘mi tơplih noh lơ hơdrông pơrăm chêk lar. Vă vei hơlen hơdrông pơrang pơrăm lơ\mkhei năr âu, mih ma duch nă athei hơmet pơrang chêk lar mă kăl noh pơrang rỉ sắt noh mih ma duch nă băt rỉ sắt lang xă lơ\m pơyan ‘mi mă lei truh ăh khei năr âu pơrang adoi oei lơ\m hla păng pơrang âu nhen pơtơm blu\ng, mưh bơ\n vei  lăng ‘long pơtăm tơnăp noh hăp ưh kơ đei chêk lar bơih. Yuơ noh lơ\m khei năr âu, ‘ngoaih kơ tơdrong kăt xơdrai hla, tơdrong tuh pho\ng, pơgang jing kăp g^t hloh. Dang ei bơ\n đei lơ kơloăi pơgang vă tang găn pơrang pơrăm hla ‘long pơtăm. Mưh mih ma duch nă pruih pơgang noh athei pruih ăh pơgê hrôih dăh mă kơxơ\ măng vă pơgang âu gơh hram x^t hloh.

Minh tơdrong kăp g^t dơ\ng lơ\m khei năr âu noh kơchơ\t ‘lơ\ng hăm ‘long pơtăm. Kơlih đơ\ng ro\ng minh xơnăm rong plei, tơm cà phê hlôi ako\m lơ\m plei, găr lơ kơchơ\t ‘lơ\ng, yuơ noh pe\ plei dang io\k pơđ^ kơchơ\t ‘lơ\ng đơ\ng tơm, păng pơm ăn tơm jing kue. Yuơ noh, athei axong kơchơ\t ‘lơ\ng tơtom vă tơm giơ\ng pran, hơmet ăn pơyan chôh pơkao đơ\ng ro\ng kơnh. Bơ\n duh gơh tuh pho\ng NPK atu\m hăm pho\ng hữu cơ vi sinh păng pruih kơloăi pho\ng pruih hla. Kih sư Trần Văn An, kang [o# Anih tơm vei hơlen ‘long pơtăm dêh char Dak Lak tơroi: Đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei, bơ\n hlôi io\k đ^ kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m teh, yuơ noh tơdrong mă bơ\n hơmet ‘long pơtăm đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei hăm trong tuh pho\ng NPK, atu\m hăm tuh pho\ng NPK noh bơ\n athei hơto\k tuh lơ pho\ng trung vi lượng jing kăl hloh. Mă kăl noh tuh pho\ng vi sinh kơlih tơm cà phân kăl đei Lân păng Kali xơđơ\ng lơ\m teh noh tơdrong mă bơ\n tuh pho\ng hữu cơ vi sinh vă đei lơ Trichoderma păng lơ vi sinh vật pơyua gô pơm brai lân tơnap kơ hach jing lân [ônh hach, tơje# hăm noh hăp gô vei xơđơ\ng ăn kơ rơh ‘long pơtăm trep kơchơ\t ‘lơ\ng tơnăp hloh. Mă kăl noh hăp gô vei hơ iuch teh ăh pơyan phang, mong [iơ\ đak ruih păng tơgu\m ăn tơm ke\ tang găn tơdrong dreng hla.

Noh jing dôm tơdrong tơre\k đơ\ng dôm bơngai juăt jang chu\n lơ\m tơdrong vei lăng cà phê đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei vă đei yua lơ păng ‘lơ\ng hloh ăn pơyan jang ‘nao. ‘Meh vă hăm dôm tơdrong hlôh vao găh khoa ho\k âu, gô tơgu\m mih ma duch nă păng bôl boăl đei pơyan jang cà phê đei yua lơ hloh.  

Lan chih păng rapor