VOV4.Bahnar - Tây Nguyên hlôi đei ‘mi tơ\ lơ tơring. Hăm tơm ca phê, khei năr âu noh kăp g^t, kơlih âu jing khei năr tơm kăl lơ mơ\r hloh vă rong plei tih tenh, rong tơm xơdrai gơh pran vă kơ ‘lơ\ng ăn găr ca phê. Yuơ noh, tơdrong xăi pho\ng, vei hơlen hơdrông pơrang pơrăm lơ\m khei năr âu jing tơdrong mă bơngai pơtăm ca phê kăl jang tơnăp.

Hăm tơdrong hlôh vao lơ\m 30 xơnăm jang ca phê, [ok Phạm Đình Quê tơ\ th^ tra#n Buôn Trấp, apu\ng Krông Ana, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt : unh hnam [ok đei 3 ha ca phê, nhen le\ xơnăm mă yơ đơ\ng ro\ng kơ ‘mi tih  4 - 5 ‘măng noh hơdrông tơ\ tơm ca phê chêk lar: “Dang ei noh ăh pơyan ‘mi, hơdrông pơrang to\k bo\k chêk lar tôch kơtang, mă hăt noh măng dăk lơ\m tơm ca phê chêk krưp, apinh tơroi pơtruh ăn kon pơlei xăi pho\ng dăh mă ruih đak dăh mă hleh xơdrai thoi yơ, pruih pơgang yă kiơ ?”

Minh tơdrong nai duh đei kon pơlei tơre\k noh tuh kơchơ\t ‘lơ\ng ăn tơm ca phê lơ\m khei năr âu [ơ\t mă tơm oei [ơm to# phang hal kơ đak đunh khei năr âu ki. ‘Nho\ng Dương Văn Thao, tơ\ th^ tra#n Buôn Trấp, apu\ng Krông Ana ăn tơbăt: “Hnam inh jang dôm ha ca phê xơnăm âu đei tơm kră păng minh [ar tơm ‘nao pơtăm. Dang ei ăh pơyan ‘mi  noh inh ‘meh tuh mơ\r vă pơm thoi yơ vă mă hơto\ ăn ‘long pơtăm rong răh plei tih, ke\ tang găn răh kro plei, hơlu\ng plei lơ\m pơyan ‘mi”

 Hăm tơm ca phê, ăh blu\ng pơyan ‘mi kăp g^t hloh noh âu jing khei năr tơm kăl lơ kơchơ\t mơ\r ‘lơ\ng vă rong plei tenh tih, atu\m hăm noh pơm ăn xơdrai hon lơ hla pơda – âu jing xơdrai hla ‘măn ăn xơnăm đơ\ng ro\ng kơnh, mưh ưh măh noh pơyan âu duh ưh đei yua lơ păng gô tơjur lơ hloh ăh xơnăm đơ\ng ro\ng. Yuơ noh tơdrong tuh kơchơ\t ‘lơ\ng ăn tơm ca phê lơ\m khei năr âu jing tơdrong mă bơngai pơtăm ca phê kăl băt truh.

Pơmai H’Len Niê, tơ\ pơlei Tría, xăh Ea Tul, apu\ng Chư\ Mgar ăn tơbăt, pơgar ca phê 2 ha kơ unh hnam pơmai to\k bo\k oei tuh pho\ng ‘măng mă 2, mă lei pơmai duh tam mă băt vă tuh pho\ng yă kiơ păng tuh dôm yơ mă lăp : “Lơ\m khei năr rong plei hơnơ\ng tơnap tap noh hơdrông, kơmot păng ruh plei, khei năr âu ruh plei tôch lơ. Vă hơmet tơdrong mă âu kăl đei pơtho găh trong tuh pho\ng hơto\ [lep ăn kon pơlei jang mir băt păng trong vei lăng pơtih nhen khei năr dang ei tơm ca phê kăl dôm kơchơ\t kiơ, tơblang hơdăh vă kon pơlei gơh băt”

Tơdrong chă tu\h mơ\r prôi pho\ng păng vei lăng kơ jăp hơdrông pơra\m ‘no\h jing tơdrong tơtăm tôch kơ dêh đơ\ng bơngai jang chehphe tơ\ Dak Lăk lơ\m khei ‘năr au. Vă tơl hơdăh dôm nơ\r [ơ [re\h đơ\ng kon pơlei păng tơbăt dơ\ng m^nh [ar trong jang kih thuơ\t vei lăng năng tông chehphe lơ\m to\k bo\k pơyan ‘mi ‘lơ\ng hơ iă, bơngai ch^h kơtơ\ng ang ăn Radiô NPMVN oei tơ\ Tây Nguyên đei pơma dơnu\h hăm Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Hơn^h jang Khoa ho\k păng Jang hơdoi apu\ng ple\nh te\h găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên găh tơdrong au.

- Thạc sĩ ăi, bơ\n ‘nao kơtơ\ng nơ\r tơroi tơbăt găh tơdrong tơnap tap lơ\m vei lăng năng tông chehphe [ơ\t pơyan ‘mi au. Mư\h lei, lơ\m khei năr au, kon pơlei kăl jang sa lơ liơ vă chehphe blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng plei ăl koh?

Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Mă blu\ng hăm mir pơgar ayơ bơ\n tim mă chă ko\h chre ‘long lei bơ\n ko\h chre hloi vă mir pơgar chehphe gơ glang ‘lơ\ng. Hăm mir pơgar đei pơtăm hrao hăm, ‘long sa plei lei bơ\n pơm lơ liơ vă dôm dơnơm ‘long t^h hoei chă hơyơ\l dêh hnang hăm chehphe, ‘long yơ\p hơtăih kơ dơnơm chehphe dang 1met ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n chă cho\h pơ ‘ngoăih ‘ngie\t. Tơdăh mir pơgar đei sơdrông kơnu sa dơnơm ‘long lei bơ\n ko\h hloi hu\t tơ\ tơnglăng păng so\h hu\t hloi. Hăm dơnơm răm kơtang lăng [o#h hla đum, ôm rơ\h lei bơ\n ro# hu\t, sir sơlu\ng đunh [iơ\ ‘no\h pơtăm ming.

Găh ‘ngie\t ‘no\h bơ\n cho\h ‘ngie\t vă hơmet ăn prôi pho\ng, tu\h mơ\r lơ\m pơyan ‘mi . Lơ\m rim kơ loăi pho\ng vô kơ ‘no\h bơ\n io\k yua pho\ng đa lượng, trung lượng păng pho\ng vi lượng. Gô mơ\ng te\h jing ‘lơ\ng lơ liơ păng dơnơm plei dang yơ kơna bơ\n chă tu\h prôi pho\ng mơ\r [lep hlo\h. Tơdăh kon pơlei bơ\n tim mă băt vă tu\h mơ\r prôi pho\ng dôm yơ lei hơdrol kơ ‘năr ‘mi, dăh mă hơdrol vă prôi pho\ng bơ\n chup io\k te\h ba ăn Dơno\ an^h tơm chă Tơche\ng khoa ho\k Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long dăh mă rim an^h bơ\ jang hơlen lei dôm hơn^h ‘no\h gô chă hơlen lăng te\h ‘no\h ‘lơ\ng kơ ne# lơ liơ păng chephe đei plei lơ liơ ăn kon pơlei bơ\n vă kon pơlei bơ\n đei trong jang sa [lep ‘lơ\ng io\k yua kơ jăp.

- Thạc sĩ ăi, m^nh lơ\m dôm tơdrong mă kon pơlei lăng tru\h ‘no\h găh sơdrông pơra\m chehphe. Ih tơroi tơgu\m lăng kon pơlei găh tơdrong tơchă băt păng pơlôch dôm sơdrông pơra\m ‘long chehphe lơ\m khei ‘năr au jăh ?

-Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Bơ\n hơnơ\ng năng lăng mir pơgar chehphe vă kơ [o#h sơdrông pơrang pơra\m tơtom. Tơdăh mir pơgar đei yăde pơra\m lei bơ\n păng hơlen trong tang găn hơlau păng pruih pơlôch hăm pơgang hloi. ‘No\h j^ trong vei lăng năng tông hơdrol lơ\m cho\h jang sa mă nhôn hlôi tơroi tơ\ kơpal hei. Tơdăh tang găn pă ke\ lei bơ\n pruih hloi pơgang sinh ho\k dăh mă pơgang hoă ho\k mă [lep. Mă lei bơ\n ăp chă pruih pơgang tơ\ dôm dơnơm đei sơdrông yăde pơra\m đe\ch păng tu\h hrau pơgang to\ se\t ‘no\h kiơ\ ‘moi ch^h tơbăt tơ\ kơđo\h get chai dăh mă kơdu\ng pơgang. Bơ\n jei [o#h lơ\m khei năr au đei [o#h hloi pơrang gar găm mă nơ\r yuăn akhan rỉ sắt. Hăm pơrang au tơdăh đei răm đơ\ng sơnăm sơ\ lei bơ\n dônh pơ đ^ hla hơlu\ng đơ\ng no\h so\h hu\t păng tơdăh ‘nao [o#h răm lei bơ\n pruih hăm pơgang hloi vă kơ ke\, tơdăh le# đunh kơnh ư\h kơ ke\ ôh. Hăm dơnơm răm kơtang lei bơ\n tơgep tơ ‘mơ\ng hơdre\ch ‘lơ\ng ke\ krơ\ng vă mir pơgar ‘long pơtăm bơ\n đei jing ‘lơ\ng plei ăl hơnơ\ng hlo\h.

Tơdăh [o#h đei pơrang hla dreng ôm rơ\h lei kon pơlei jei dăr lăng mă hơlen păng io\k yua pơgang sinh ho\k vă hơmet hăp păng pơgang au bơ\n tu\h tơ\ tơm rơ\h chehphe păng tơdrong chă hơmet ke\ s^t hlo\h ‘no\h lơ\m dôm năr blu\ng pơyan ‘mi. Nhôn jei pơkă ăn kon pơlei bơ\n, mư\h vă chă răt yua pơgang ‘no\h chă răt dôm pơgang đei anăn lơ\m pơgang vei lăng ‘long pơtăm mă Dơno\ an^h tơm vei lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang tơchơ\t ăn asong io\k yua rim sơnăm.

- Lei ah, bơnê kơ ih Thạc sĩ hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt