VOV4.Bahnar - Ăh tong ane# pơyan ‘mi, atu\m hăm pơrang rỉ sắt, pơmâu ‘me# xa, pơrang thán thư dăh mă oei krao pơrang pơm kro xơdrai, kro plei hăm pơgar cà phê tơ\ Gia Lai. ‘Nâu jing pơrang hơnơ\ng đei hăm tơm cà phê, mă lei lơ ‘măng ‘mi tih hơnơ\ng pơm ăn tơ ‘ngla jang pơgar tơjra#m lơ tơnap tap lơ\m tơdrong tang găn păng hơmet pơrang âu. {ai chih tơ\ hơla tơroi găh tơdrong đei [ôh âu tơ\ plei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai.

Pơgar cà phê 1 hectar kơ unh hnam [ok Đinh Văn Quang tơ\ kueng 16, phường Phù Đổng, plei tơm Pleiku, Gia Lai oei [ơm pơrang thán thư pơrăm kơtang. {ok ăn tơbăt, pơrang thán thư [ôh lơ\m pơgar cà phê kơ unh hnam đơ\ng blu\ng pơyan ‘mi. Mă blu\ng noh đei anih [re [ronh găm, jur tơ\ hơla hăm plei pơda. Đunh kơ noh, pơrang xa truh tơ\ găr plei pơm plei ôm găm păng ruh. Tơ\ xơdrai, pơrang lang xă đơ\ng xơdrai ăh ane# tơm. Đơ\ng anih đei kơmâu gôh dreng đunh noh tơplih jing găm păng xa ja#p tơm hloi, Ăh xơdrai kro, hla lơ\m xơdrai kro păng ruh. Minh [ar tơm [ơm pơrang thán thư hlăm bơih noh jur truh tơ\ dơnơm păng tơ ‘mơ\ng tơm jing lôch kro.

Tơdrong pơngơ\t kơ đon noh pơrang thán thư lang xă tenh đơ\ng xơdrai mă âu truh xơdrai mă nai pơm ăn tơm cà phê ưh adro# ruh plei mă oei pơm tơm lôch kro hloi. {ok Đinh Văn Quang tơroi: “Tơm cà phê noh athei đei đak mă lei duh kăl hrăng rơhơi, athei to# ‘năr chră noh hăp pơtơm ke\ to\k giơ\ng pran. Oei ‘mi hngach noh jing trog hiôk ăn pơrang thán thư chêk lar. Hăm [ôh đơ\ng hla oei jơk noh đei [re [ronh gôh, đang kơ noh tơplih jing găm nhen hla unh xa, păng ruh kơdih. {ơm pơrang thoi noh dar deh hăm kro xơdrai, kro hla, plei pơrăm truh tơ\ plei kră, plei pơda duh ruh noh pơrăm truh tơ\ tơdrong pơyua”

Duh nhen tơdrong đei [ôh âu, [ok Nguyễn Xuân Thủy, hnam tơ\ trong  Lê Duẩn, plei tơm Pleiku duh oei chă trong hơmet pơrang thán thư lơ\m pơgar tơm cà phê 2 hectar kơ unh hnam. {ok ăn tơbăt, pơgar cà phê mă yơ oei jơk giơ\ng, noh pơrang roi chêk lar tenh hloh. Hơnơ\ng, [ok gô ăh ‘năr to# hrăng vă pruih pơgang. Mă lei xơnăm âu, ‘mi lơ đunh năr noh pơm ăn pơgang mă [ok pruih ăn tơm cà phê [ơm tơhor pơđ^, ưh kơx^t ôh.  

Dang ei pơrang thán thư hlôi pơm ăn pơgar hnam [ok ruh lơ plei, atu\m hăm noh lơ tơm pơtơm kro xơdrai. {ok Nguyễn Xuân Thủy mơ mơnh, xơnăm âu, plei cà phê lơ\m pơgar tơjur oei pă 1/3: “{ơm da [iơ\ noh hăp ruh dar deh, truh ăh đ^ pơyan noh ruh đ^ plei lơ\mx ơdrai. Oei hlăm noh hăp kro xơdrai hloi. Pơyan âu noh duh oei đei dang 5 truh 7 lạng plei lơ\m minh xơdrai, đei tơm răm truh 70%, đei tơm ăh đ^ pơyan pe\ yua noh ruh pơgoh. Inh adoi kơtơ\ng lơ bơngai chă tơroi, pơrang âu noh yuơ pơmâu ‘me# pơjing mă lei pơgang hơmet hăp noh inh ưh kơ băt hơdăh. Adrol ki inh hlôi yua pơgang alvil, carbal, mă lei ưh đei x^t ‘lơ\ng ôh.”

Dang ei, tơ\ plei tơm Pleiku, Gia Lai, pơrang thán thư lang xă tơ\ lơ pơgar cà phê đơ\ng 6 truh 10 xơnăm oei đei lơ plei. Pơrang thán thư pơrăm lơ\m tơm, xơdrai hla păng plei. Yuơ noh, pơrang âu ưh adro# pơm tơjur plei lơ\m tơm, mă oei pơm ăn minh păh tơm cà phê lôch kro, ưh đei plei ăh pơyan đơ\ng ro\ng.

Vă tơgu\m ăn kon pơlei tang găn hơlau păng pơm dă [iơ\ pơrang klo sơdrai, kro ple\i pơm pơra\m chehphe, kih sư Lê Bá Nghiêm, kang [o# An^h tơm Pơtru\t cho\h jang sa dêh char Gia Lai, pơtho tơbăt m^nh [ar kih thuơ\t pơra\m hu\t pơrang au.

- Kih sư ăi, hre\i au, pơrang kro sơdrai kro ple\i to\k bo\k pơm pơra\m lơ mir pơgar chehphe tơ\ dêh char Gia Lai pơm ăn tru\h ple\i ư\h kơ lơ. Ih tơroi mă hơdăh hlo\h dơ\ng lăng găh tơdrong đe\i [o#h pơrang au pơra\m tơ\ chehphe ‘no\h ?

Kih sư Lê Bá Nghiêm:  Pơrang kro sơdrai kro ple\i tơ\ chehphe hmă hmă pơm pơra\m kơtang tơ\ dơnơm chehphe đ^ ple\i, pơm pơra\m tơ\ lơ an^h phara d^h băl nhen ple\i, sơdrai, tơm, hla. ‘No\h hăp pơra\m đ^ đăng lơ\m dơnơm chehphe pơm ăn dơnơm chehphe trep io\k jơ\ng ‘năr ư\h kơ gơ\h jur mơ\t lơ\m tơm ‘long. Đe\i dơnơm pơrang pơra\m kơtang ‘no\h pơm ăn sơdrai hla kro đ^ đăng, dăh mă hơlu\ng ple\i. Tơ\ plei, hmă hmă pơrang kro sơdrai kro ple\i ngăl pơra\m [ơ\t kơto\ng ple\i păng hơlam 2 to\ ple\i. ‘Măng mă blu\ng lăp [o#h găm kul, hăp tơklo\ng to\ se\t, dang 1 gie\ng dăh mă 10 năr hăp pơra\m tru\h 1 poăt dăh mă 2/3 ple\i chehphe, pơm ăn ple\i hơlu\ng. Găh tơ\ tơm chehphe đe\i [o#h hle\k hlo\k ie\, mă kăl tơ\ vă je# tơ ‘mơ\ng, mư\h hăp lang să tăp dăr tơm ‘long ‘no\h, le\i pơđ^ [ơ\t tơm ‘no\h tru\h tơ\ kơnho\ng hăp jô kro hloi. Kơna pơrang kro sơdrai kro ple\i hli hlơt hlo\h ‘no\h hăp pơm ăn chehphe kro sơdrai kro ple\i hloi. Tơ\ hla je\i le\i lăi mơ\n, ‘măng mă blu\ng [o#h hle\k hlo\k găm, mư\h lang să tru\h 1/3 hla ‘no\h hla hơlu\ng. Tơdăh hơnơ\ng lang să hơlo\h ‘no\h hli hlơt dêh, pơm pơra\m kơtang tru\h tơdrong đe\i ple\i kơ dơnơm ‘long chehphe hloi.

- Tơdrong yă kiơ pơm ăn pơrang kro sơdrai kro ple\i pơra\m chehphe ho\k kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm:  Găh tơdrong tơm pơm ăn pơrang kro sơdrai kro ple\i tơ\ chehphe ‘no\h mă kăl hăp tơpo\h đơ\ng sơnăm au tru\h sơnăm đơ\ng ro\ng tơ\ m^nh dơnơm chehphe. Lơ\m cho\h jang sa, m^nh [ar ‘nu kon pơlei joăt chă io\k kơđo\h ple\i chehphe tim mă chă u\h đơ\ng no\h tu\h ăn pơgar chehphe hloi. ‘Nau jing jơ ‘năr tơpo\h đơ\ng pơyan hơdrol tru\h pơyan đơ\ng ro\ng. Tơdrong mă [ar ‘no\h sơdrai chehphe hơjưp hơ [ơ\l dêh hnang ‘no\h pơrang au pơra\m sa roi kơtang. Dôm dơnơm đe\i kăt sơdrai gơglang ‘no\h hui đe\i pơrang kro sơdrai kro hla pơra\m.

- Rim tơngla mir pơgar kăl pơm yă kiơ vă tang găn hơlau pơrang kro sơdrai kro hla tơ\ dơnơm chehphe ho\ kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm:  Mă kăl ‘no\h bơ\n tang găn hơlau ‘no\h kăl hlo\h. Lơ\m tang găn hơlau, hăm dôm mir pơgar hlôi răm pơrang kro sơdrai kro hla pơra\m, mư\h phe\ đang ‘no\h bơ\n dăh chă kăt sơdrai kro, hium hu\t tơ\ tơnglăng, đơ\ng no\h so\h hu\t hloi. Dăh mă, lăp đơ\ng ro\ng phe\ đang chehphe, tơdăh ‘me\h vă chă tu\h kơđo\h chehphe vă pơm ăn đe\i mơ\r lơ\m pơgar le\i kăl chă u\h mă pơ ‘lơ\ng, ‘ne\ chă tu\h kơđo\h chehphe tim mă uh vă tang găn pơrang tơpo\h lang să. Pơm lơ lo\h ‘no\h bơ\n tang găn ke\ 70% pơrang chă pơra\m lơ\m pơyan đơ\ng ro\ng. Mư\h [o#h pơrang pơra\m tơ\ sơdrai le\i ‘ne\ chă prôi pho\ng đam, vă chehphe dă [iơ\ blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng.

- Mư\h chehphe hlôi đe\i pơrang kro sơdrai kro hla pơra\m, tơngla pơgar kăl jang kiơ\ kih thuơ\t yă kiơ vă pơm dă [iơ\ pơra\m păng chă ming hơmet hăp, ho\ kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm:  Đe\i kơ loăi pơgang nhen Carbendazim păng  Hexaconazole ke\ tang găn kro sơdrai, kro ple\i. Hăp lăp ke\ tang găn tơ\ an^h đe\i pơrang pơra\m, lăp tang găn hơlau lơ\m khe\i ‘năr ‘no\h đe\ch. Ư|h kơ ke\ vă pơlôch pơđ^ pơmau pơrang pơm ăn kro sodrai, kro hla ôh. Bơ\n kăl tang găn hơlau pơrang pơra\m lơ\m to\k bo\k rim pơyan. Tơdăh khe\i ‘năr to\ ‘lơ\ng le\i hui đe\i, mă le\i tơdăh ‘mi jrăh te\h ju kơtang le\i pơrang kro sơdrai kro hla hăp chek lar char lơ kiơ\ pơyan. Pruih pơgang vă pơrang kro sodrai kro hla hoei tơpo\h tơ\ dơnơm anai. Găh sơdrai, ple\i kro kơ yuơ pơrang kro sơdrai kro hla pơra\m le\i ư\h kơ ke\ vă hơmet pơ ‘lơ\ng ôh. Tơ je# au, Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k Cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên hlôi chă tơche\ng păng đe\i Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơring drơ\ng nơ\r m^nh [ar hơdre\ch chehphe ke\ tang găn pơmau pơrang, mă kăl pơrang dreng hla păng kro sơdrai kro hla. Hlo\h đơ\ng [o#h yan au lơ sơnăm au ki ‘no\h dôm hơdre\ch au ‘lơ\ng tơpă mơ\n. Lơ hơdre\ch pă đe\i răm pơrang dreng hla, pă đe\i pơrang kro sơdrai kro hla pơra\m bơih. Kiơ\ nơ\r chă pơkă đơ\ng an^h bơ\ jang pơtru\t cho\h jang sa ‘no\h hăm pơgar chehphe kră kru\t, le\i dăh ro# hu\t pơtăm ming hăm dôm hơdre\ch ‘nao vă hoe\i đe\i pơrang dreng hla, pơrang kro sơdrai kro hla pơra\m.

- Bơnê kơ kih sư!

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt