VOV4.Bahnar – Pơyan ‘mi tơ\ Tây Nguyên jing khe\i ‘năr rơvơn vă kon pơle\i jang xa chă re\i pơtăm, prôi pho\ng ăn rim ‘long pơtăm. Mă le\i, ‘nau je\i jing pơyan blu\ng a kơ tơdrong tơtăm mư\h lơ sơnăm au ki, tơdrong pho\ng ya, pho\ng ư\h kơ ‘lơ\ng to\k bo\k đe\i đe te\ch mơdro lơ tơ\ tơring cho\h jang sa.
Nhen rim ‘măng, lơ\m pơyan
‘mi, [ok Bùi Quyền, oe\i tơ\ thôn 2, tơring Ea Bho#k, apu\ng }ư\ Kuinh, dêh char
Dak Lăk ‘no\h pơ pro\ ăn kơ d^h chă răt pho\ng, prôi ăn 4 sao chehphe. {ok
Quyền tơbăt, pơyan ‘mi sơnăm sơ\, [ok tơle\ch 4 tr^u hlak jên vă răt pho\ng mă
le\i ư\h kơpu\n ai răt [ơm he# pho\ng ya; đ^ pơyan ‘mi, dôm pho\ng dêl prôi
oe\i ư\h kơ hach, ư\h kơ hoach hram lơ\m te\h. Hiong răm ư\h khan lăp hơdro# 4
tr^u hlak jên răt pho\ng mă le\i je\i oe\i pơm kơne# tru\h chehphe ple\i dơ\ng.
Sơnăm au, hơdrol vă răt pho\ng, [ok Quyền hlôi kơchăng hlo\h lơ\m tơdrong chă rơ\ih
mă le\i je\i vă băt băi đơ\ng yơ: “Tơ\
au, nhôn j^ kon pơle\i cho\h jang sa kơna vă hơlen băt đơ\ng yơ. Mă le\i, lơ bơngai
je\i akhan chă prôi pho\ng ră bơih mă le\i pă tơdrong tơ drơ\r, lăp pơhoach kon
jên păng ‘long pơtăm sa roi kơne# hlo\h kơ hơdrol sơ\ dơ\ng”.
Je\i răt pho\ng tơ\
an^h te\ch mơdro hăm jơhngơ\m đon lui ngêh păng ư\h kơbăt trong vă hơlen hơdăh
‘lơ\ng kơ ne#, [ok Nguyễn Quang Nga, oe\i tơ\ thôn 8, tơring Ea Bho#k, apu\ng }ư\
Kuinh lăp băt ‘no\h pho\ng ya mư\h đ^ đăng 1 hektar chehphe u\nh hnam [ok roi năr
roi pă gan jing ‘lơ\ng păng pă gan ple\i lơ lơ\m ‘măng phe\ au ki. {ok Nga tơbăt:
“
U|nh hnam ayơ je\i kơtôih [ơm tơdrong ‘no\h ngăl ư\h khan lăp hơdro# u\nh hnam
bơ\n đe\ch ôh. Tơdrong joăt joe kơ kon pơle\i bơ\n ‘no\h, hơdrol vă prôi pho\ng
bơ\n cho\h ‘ngie\t mă rơgo\h, đơ\ng no\h pơge\nh lơ\m năr ‘mi to\h prôi pho\ng.
Mư\h răt pho\ng ‘no\h năm tơ\ an^h te\ch tơ je# hlo\h vă chă răt, tơdrong lui
kiơ\ d^h băl lăp [ônh [o\ ‘no\h băt d^h băl đe\ch, kon pơle\i bơ\n vă băt đơ\ng
yơ chă hơlen pho\ng ayơ ‘lơ\ng, pho\ng ayơ yơ ne\i, mă le\i mư\h chă tu\h prôi
tơ\ pơgar hnam đơ\ng ro\ng dôm khe\i mă le\i oe\i tim mă [o#h hach, hoach hram
lơ\m te\h ‘mơ\i”.
Tơtăm
‘no\h jing tơdrong atu\m kơ lơ kon pơle\i cho\h jang sa mư\h chă rơ\ih răt
pho\ng vă prôi ăn pơgar ‘long pơtăm lơ\m pơyan ‘mi kơ yuơ tơdrong te\ch mơdro
pho\ng ya, pho\ng ư\h kơ ‘lơ\ng hlôi păng to\k bo\k đe\i [o#h, lơ\m mă kon pơle\i
tim mă băt hơdăh trong hơlong hơlen lăng pho\ng ayơ ‘lơ\ng pho\ng ayơ ya.
Lơ\m
dêh char Dak Lak hre\i au đe\i rơbau an^h te\ch mơdro pho\ng; lơ\m au đe\i dang
250 an^h te\ch mơdro t^h, măh mai ăn ‘me\h vă răt jang sa kơ kon pơle\i lơ\m dêh
char. Mă le\i, kơ yuơ dru\h kiơ\ đe\i io\k yua lơ, lơ tơngla an^h te\ch mơdro
hlôi pơrơ\ng pơm glăi rim tơdrong tơchơ\t, chă te\ch mơdro dôm pho\ng ya ư\h kơ
‘lơ\ng.
Mă đơ\ng an^h bơ\ jang
ve\i lăng tơdrong au kơ dêh char Dak Lăk hlôi tơle\ch jang dăr lăng lơ ‘măng mă
le\i oe\i ve\i lăng ư\h kơ ke\ tơdrong mă au ‘mơ\i. Jo# hơdro# lơ\m sơnăm 2014,
khu\l bơ\ jang dăr lăng kơ dêh char Dak Lăk hlôi năm dăr lăng 85 an^h pơm tơle\ch,
te\ch mơdro pho\ng; hlo\h đơ\ng no\h, [o#h kơ mơ j^t rơbau an^h te\ch mơdro
pho\ng chă te\ch pho\ng đ^ hlo\h khe\i ‘năr gơ\h io\k yua, te\ch mơdro pho\ng ư\h
kơ băt an^h ayơ pơm tơle\ch. Mă le\i, trong gơlong sek tơlang oe\i lăp chă rôp
io\k, phak kăp jên kơna tơdrong chă pơm glăi lơ\m mơdro pho\ng ya, pho\ng ư\h kơ
‘lơ\ng oe\i hơnơ\ng đe\ch.
Tơdrong
tang găn pho\ng ư\h kơ ‘lơ\ng, pho\ng ya đơ\ng sơ\ bơih jing trong jang tôch tơnap
tơ\ rim tơring. Vă ve\i lăng pơgar ‘long pơtăm po, bơngai chă răt yua mư\h rơ\ih
răt pho\ng ‘no\h dăh kơ chăng hơlen găh anăn tơmam drăm, an^h pơm tơle\ch, kơso#
ch^h tơ\ kơdu\ng păng ‘lơ\ng hlo\h chă rơ\ih răt dôm pho\ng hlôi đe\i đe io\k
yua đơ\ng sơ\ ‘lơ\ng hơ iă, vă ve\h ver pơm ăn hiong răm.
Hăm pho\ng Kali clorua (KCl): Hơlen
găh kơmâu, pho\ng Kali clorua (KCl) ‘lơ\ng noh đei kơmâu ho\ng, kơmâu brê bra#p
păng kơmâu kok. Kơlih jing minh kơloăi pho\ng đei Kali mă đe yua lơ hloh, [ôh
thoi noh lơ anih pơm tơle\ch hlôi pơtơm pơm tơle\ch pho\ng Kali clorua (KCl) ưh
kơ ‘lơ\ng vă te\ch đei cheh lơ. Hăm dôm kơloăi pho\ng âu, kơmâu brê kơ pho\ng Kali,
mă lei adro# đei đơ\ng 10-30 % noh ô-xit Kali, oei dôm yơ noh pho\ng SA, kơmâu
kơxo\k, [ôt teh lân brê păng hơbo\ noh [oh xa atu\m hăm minh [ar tơmam nai. Ăh
răt noh, mih ma duch nă athei hơlen mă hơdăh tơdrong chih tơbang lơ\m kơđoh. Mưh
ưh kơ [ôh hơdăh xkơ\t kơdraih hăm chư K2O đei 60% noh pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng ôh.
‘Ngoaih kơ
noh, mih ma duch nă oei gơh hơlen pho\ng ‘lơ\ng dăh mă ưh hăm trong io\k kơli
ie\ đei đak [lăng. Đang kơ noh, tăh pơhlom 3-5gr pho\ng lơ\m kơli đak. Mưh [ôh
pho\ng krăm tơ\ đak, to\ xe\t noh đông tơ\ kpal ăh bơ\n vơ\r hach noh hăp gô đei
kơmâu ho\ng pơda, ưh kơ đei kơxo\k noh jing pho\ng ‘lơ\ng.
Hăm pho\ng Kali sulfat (K2SO4): Dang
ei, đei lơ anih jang răt tơmơ\t păng te\ch pho\ng Kali sulfat (K2SO4). Yuơ đei
kơmâu kok păng găr dăh mă pu\k noh Kali sulfat [ônh lu\k lơ\k hăm pu\k tơmo
chu\r, pu\k vôi kơtoăl, pu\k teh lân kok.
Vă băt hơdăh Kali sulfat ‘lơ\ng noh
mih ma duch nă duh tăh hơlen lơ\m kơli đak nhen tơ\ kpal hei. Mưh [ôk Kali sulfat
hach lơ\m đak, păng kơmâu hlăng ‘lơ\ng noh hoai. Hơlơ\k kơ noh, mưh pho\ng ưh kơ
hach đ^, đei djăh ăh klo\ng noh pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng.
Hăm pho\ng Urê: Dang ei lơ\m tơring đei [ar
kơloăi pho\ng Urê tơm noh kơloăi găr kok hlăng păng găr kok kơxo\k. Hăm kơloăi
găr hlăng, vă băt pho\ng ‘lơ\ng noh đei kơmâu kok hlăng ‘lơ\ng, găr d^l v^l, lơ\m
kơđoh kơ[ao chih hơdăh tơmam a hla chă đơ\ng yơ. Oei hăm găr kơxo\k noh pho\ng đei
găr tih, hơrăng, kơmâu kok kơxo\k nhen đak toh.
Găh dôm kơloăi pho\ng lu\k lơ\k NPK pơma atu\m, ‘lơ\ng hloh noh mih ma
duch nă rơih dôm anih jang găh pho\ng tih mă ba lui ngeh lơ\m tơring, răt tơ\ dôm
anih te\ch tơmam tơm đơ\ng dôm anih te\ch noh vă đei pho\ng rei ‘lơ\ng hloh.
Hăm minh [ar tơdrong kăl tơroi tơ\ kpal, ‘meh vă mih ma duch nă hlôh vao
hơdăh hloh vă chă rơih anih pơm tơle\ch păng te\ch pho\ng rei ‘lơ\ng tơnăp, axong
tơmam drăm ‘lơ\ng, tơgop pơm tơle\ch ăn pơyan jang đei jơnei io\k yua lơ.
Thơ thâu kơ mih ma duch nă... pơm jang đei jơnei!
Lan - Zưt chih păng rapor
Viết bình luận