VOV4.Bahnar
- Khei năr dang ei, tơm tiu
to\k bo\k ăh khei rong plei. ‘Nâu jing khei năr kăp g^t xkơ\t truh tơdrong io\k
yua, tơdrong ‘lơ\ng hăm găr tiu. Yuơ noh, tơdrong băt hơdăh kơchơ\t ‘lơ\ng ăn
tơm tiu lơ\m khei năr rong plei gô tơgu\m mih ma duch nă hlôh vao hloh păng vei
lăng tro\ [lep, đơ\ng noh vei xđơ\ng ăn tơm tiu đei lơ plei păng plei ‘lơ\ng
xđơ\ng.
Nhen lơ ‘long pơtăm nai,
tiu duh kăl lơ pho\ng đei tôm kơchơ\t đa lượng, trung lượng păng vi lượng, mă
hăt noh lơ\m tơdrong jang dang ei. Tơpă noh, yuơ pho\ng vô cơ jing minh lơ\m
dôm trong axong kơchơ\t ‘lơ\ng nhen đạm, lân, kali, lưu huỳnh, can xi, magie, vă
tơgu\m hơto\k plei iăl ăn ‘long pơtăm. Kiơ\ dôm bngai jang khoa ho\k noh
tơdrong tuh pho\ng vô cơ tro\ [lep gô tơgu\m ăn tơm tiu giơ\ng pran ke\ tơjră
hăm pơrang. Atu\m hăm noh băt hơdăh todrong kăl kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m rim jăl
giơ\ng pran kơ tơm tiu gô tơgu\m ăn tơm tiu trep kơchơ\t ‘lơ\ng đơ\ng pho\ng
rei pran hloh.
Khei năr tơm tiu rong
plei noh kăl lơ pho\ng đạm, kali hloh, tơdrong kăl găh lân noh tơjur. Đạm pơm
ăn plei tenh tih, ako\m lơ kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m găr ăh khei mă hơtuch. Ka li lơ
noh tơgu\m ăb tơdrong ako\m păng pơro kơchơ\t ‘lơ\ng ăn kơ gar gơh [ônh hiôk
hloh, pơm hơto\k tơdrong ‘lơ\ng lơ\m plei. Dôm kơchơ\t ‘lơ\ng trung vi lượng noh
pơm hơto\k kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m tơm, hơto\k tơdrong ‘lơ\ng ăn kơ plei tiu hơpôm
păng hăng hloh. Yuơ noh tơdrong tuh lơ kơchơ\t ‘lơ\ng tro\ [lep lơ\m jăl âu gô
xkơ\t tơdrong đei plei păng ‘lơ\ng hăm plei tiu ăh je# tôch pơyan. Tiến sih
Nguyễn Văn Nam jang lơ\m Anih vei lăng ‘long pơtăm, kơ hnam trưng Đăi ho\k Tây
Nguyên ăn tơbăt: Jăl
mă âu noh jing jăl mă găr tiu to\k bo\k oei tih păng ako\m lơ kơchơ\t hrăng
lơ\m găr noh mih ma duch nă kăl yua dôm kơloăi pho\ng khoáng NPK tôm măh. Tơje#
hăm noh mih ma duch nă duh yua kơloăi pho\ng vi lượng kăp g^t noh đei lơ Kali vă
tơgu\m ăn kơ găr tiu gơh hơpôm ‘lơ\ng lơ\m khei năr âu.
Mă lei, dang ei đei lơ bngai pơtăm tiu tuh lơ
dêh hnang pho\ng vô
cơ ăh khei rong plei mă lei ako\m mă lơ noh kơchơ\t đa lượng mă ưh kơ đei
tơre\k truh dôm kơchơ\t trung, vi lượng. Tơdrong mă âu pơm ưh kơ đei hơto\ lơ\m
tơdrong axong kơchơ\t ‘lơ\ng ăn kơ tơm. Pơm ăn tơxu\l tơxa\l kơchơ\t ‘lơ\ng.
Hơdăh hloh noh hăm pơrang gôh hla, dreng hla, ruh plei... Thak sih Phạm Công
Trí, Kdră bộ môn hệ thống Nông – Lâm – Nghiệp, lơ\m Anih jang hơlen khoa ho\k
kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên pơtruh nơ\r: Lơ\m tơdrong
tuh pho\ng noh mih ma duch nă athei tơre\k truh NPK, dang ei minh [ar kơloăi
pho\ng NPK ako\p TE tơpă noh teh bơ\n tam mă tôm măh ôh. Kxo# kơchơ\t trung vi
lượng lơ\m pho\ng đa lượng noh tam mă tôm măh ôh. Ăh tuh hơmet noh athei tuh
pho\ng đei kơchơ\t trung vi lượng vă vei xđơ\ng păng xkơ\t ưh kơ đei rơkăh tuh
lơ jat kơchơ\t trung vi lượng, uư kơ x^ mih ma duch nă kơtơ\ng akhan k[ah
kơchơ\t trung vi lượng noh tuh lơ jat gô [ơm pơnhu\l mă lei tuh păh lăp kiơ\
tơroi đơ\ng dôm anih pơm tơle\ch pho\ng.
Tơje# hăm tơdrong tuh
pho\ng vô cơ noh tuh ako\p dơ\ng pho\ng hữu cơ ăn ‘long pơtăm jing trong đei yua
hloh lơ\m tơdrong hơmet pơ ‘lơ\ng teh, hơto\k ăn teh giơ\ng. ‘Nâu duh jing
kơloăi pho\ng ưh kơ gơh k[ah hăm tơm tiu. Pho\ng hữu cơ đei dôm kơchơ\t mă
pho\ng vô cơ ưh kơ đei. Ăh tuh lơ\m teh noh ‘ngoaih kơ axong kơchơ\t ‘lơ\ng ăn
‘long pơtăm, pho\ng hữu cơ oei hơmet pơ ‘lơ\ng cham char teh, đơ\ng noh hơto\k
pơ ‘lơ\ng pho\ng hoă ho\k. Pho\ng hữu cơ oei pơtru\t tơdrong ako\m kon char
kơmar ‘lơ\ng tang găn tơdrong chêk lar kơ dôm kon char kơmar pơrăm ‘long pơtăm
hăm tơm tiu. Tơdrong mă âu kăp g^t hloh hăm tơm tiu. Mih ma duch nă tuh rim
xơnăm đơ\ng 15 – 25 k^ ^ch kon tơrong hlôi uh bu\k lu\k lơ\k hăm trichoderma ăn
minh tơm tiu, atu\m hăm noh yua thêm pho\ng đei nitrat canxi vă hơto\k canxi păng
vi lượng ăn ‘long pơtăm. Tơje# hăm noh kăl tuh pho\ng khoăng vă tơgu\m tơm tiu to\k
giơ\ng hloh, ‘ngoaih kơ noh hăm dôm pơgar tiu xơnăm adrol ki đei plei lơ noh
mih ma duch nă yua pho\ng pruih hla vă axong kơchơ\t ‘lơ\ng tơgu\m ăn tơm tiu
to\k pran tenh. {ok Đoàn Mễ, Kdră Anih pơtru\t choh jang xa apu\ng Krông Năng, dêh
char Dak Lak ăn tơbăt: Atu\m hăm tuh pho\ng vô cơ noh bơ\n duh athei tuh
2 ‘măng pho\ng hữu cơ. Kơlih hăm tơm tiu noh tơdrong kăl pho\ng hữu cơ lơ hloh.
Minh xơnăm noh bơ\n tuh 2 ‘măng ăh blu\ng pơyan ‘mi păng ăh je# đ^ pơyan ‘mi.
‘Ngoaih kơ tuh ^ch kon tơrong păng lơ kơloăi pho\ng mă mih ma duch nă bơ\ kơdih
noh bơ\n tuh pho\ng hữu cơ vi sinh kơlih tơm tiu [ônh [ơm pơrang mă bơ\n tang
găn noh ‘lơ\ng hloh, yuơ noh lơ\m hữu cơ vi sinh đei vi sinh vật ke\ tơjră hăm
minh [ar kơloăi pơmâu pơrang nhen phitottoren păng phuradium tơ\ rơh tơm tiu.
Yuơ noh, bơ\na thei tơguăt đơ\ng pho\ng hữu cơ – ^ch kon tơrong păng pho\ng hữu
cơ vi sinh noh ‘lơ\ng hloh. Păng mih ma duch nă athei băt thoi âu, hữu cơ vi
sinh đei vi sinh vật mưh bơ\n tuh đơ\ng pho\ng hoă ho\k păng pho\ng hữu có vi
sinh đei khei năr ataih băl to\ xe\t jat noh lơ\m 20 năr vă hăp hoai pơrăm truh
tơdrong ‘lơ\ng đơ\ng vi sinh vật ako\m đei.
Trong pơkăp tuh pho\ng ăn
tơm tiu duh jing tơdrong mă mih ma duch nă athei băt, mă pho\ng pruih hla dăh
mă pho\ng hữu cơ mih ma duch nă duh athei tuh kơtă tăp dăr tơm tiu, ne\ chor
trong jru\ jat kơnh pơrăm truh tơ\ rơh tiu. Vă pho\ng hữu cơ hram ‘lơ\ng ưh kơ
đei tơpăr hơyuh ăh tuh noh prôi tơ\ kpal teh păng io\k hơnong dăh mă ‘nhe\t tuh
tơ\ kpal. Trong tuh pho\ng hoă ho\k ‘lơ\ng hloh hăm tơring Tây Nguyên noh prôi
pho\ng ăh teh hơ iuch tăp dăr tơm xơdrai hla, ataih đơ\ng tơm tiu pơhlom đơ\ng 60-70cm
choh teh hơda hăm teh lu\k lơ\k hăm pho\ng, ne\ choh jru\ jat kơnh răm rơh tiu.
Mưh đei đing pơro đak lơ\m pơgar noh đơ\ng ro\ng kơ tuh pho\ng mă ưh kơ đei ‘mi
noh ruih đak vă pho\ng hram lơ\m teh. Tiến sih Tôn Nữ Tuấn Nam, xơ\ bơ\ Kdră
lăm jang Khoa ho\k, kơ Anih jang hơlen khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang
găh bri Tây Nguyên tơbăt thoi âu: Tơm tiu noh pha hăm kơloăi ‘long pơtăm
nai đunh khei năr noh ăh tuh pho\ng đe hơnơ\ng chor trong vă tuh pho\ng lơ\m
trong chor noh vă kơ teh pui, hăm dôm tơm tiu noh rơh hăp rơmươn păng [ônh [ơm
pơrang xa păng mưh pơm kơte\ch rơh tiu noh ưh kơ ‘lơ\ng ôh, noh bơ\n athei tuh
tơ\ kpal đe\ch păng đunh khei năr noh hăp gô hram păng hach lơ\m teh, bơ\n ưh
kơ kal chor trong tơ\ teh vă tuh pho\ng ôh.
Thoi noh lơ\m khei năr
tơm tiu rong plei noh mih ma duch nă athei băt truh tơdrong tuh pho\ng vă hơto\
dôm kơloăi pho\ng đạm, lân, kali păng tuh pho\ng trung vi lượng mă tro\ [lep.
Yua dôm kơloăi pho\ng hữu cơ vi sinh đei hloi pơmâu tơjră pơrang, vi sinh vật pơm
pui teh vă tơgu\m ăn tơm tiu to\k giơ\ng pran păng ke\ tơjră hăm dôm kơloăi
pơrang vă pơm jang đei yua tơnăp hloh.
Lan chih păng rapor
Viết bình luận