VOV4.Bahnar - Tơ pă yan âu ăn [o#h tơ\ de#h char Kon Tum, ku\m hăm rim Ko\ng ti, Hơp tak xăh hlôi to\k bo\k iung jang lơ\m pơm tơ le\ch cho\h jang sa tu\h mơ\r, ‘no\h đei lơ u\nh hnam, rim bơ ngai ku\m to\k bo\k hơ drin ho\k pơ hrăm vă hơ to\k tơ iung jang sa kiơ\ trong ‘nâu.

Lơ\m dôm sơ năm tơ je#, hơ dai hăm rim Ko\ng ti, Hơp tak xăh tru\h Groi kông Măng Đen, apu\ng Kon Plông, de#h char Kon Tum tơ mơ\t jên jang hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tơ mơ\t yua kơ măy kơ mo\k ‘nao ‘no\h ku\m đei rim khu\l jang, rim bơ ngai rơ\ih tơ ring ‘nâu vă hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tu\h mơ\r. Kiơ\ kơ [ok Nguyễn Lâm Cảnh, Kơ dră vei lăng Jơ nu\m Hơp tak xăh de#h char Kon Tum, đei 2 tơ drong tơm tôch kơ hiôk vă kơ tơ ring hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tu\h mơ\r, ‘no\h j^ te\h ‘lơ\ng, to\ ‘mi kial hiôk păng trong jang tơ gu\m:“Kon Tum ‘no\h j^ de#h char đei tơ drong ‘lơ\ng găh hơ to\k tơ iung cho\h jang sa. To\ ‘mi kial hiôk, ‘mi lơ tôch kơ ‘lơ\ng ăn tơ drong hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tu\h mơ\r. Lơ\m khei ‘năr tơ je# âu rim kơ dră, an^h jang hlôi bơ ngơ\t tru\h hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tu\h mơ\r, lơ\m no\h đei tơ le\ch ăn 1,2 trong jang tơ gu\m an^h jang mơ dro sa, hơp tak xăh păng rim u\nh hnam cho\h jang sa  tu\h mơ\r. Yua thoi no\h trong jang hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tu\h mơ\r hlôi păng to\k bo\k đei an^h jang mơ dro sa, hơp tak xăh, bơ ngai jang sa ku\m nhen bơ ngai răt yua tôch kơ bơ ngơ\t tru\h.”

Tơ\ apu\ng Kon Plông, de#h char Kon Tum Hơp tak xăh ‘nhot pơ kao păng tơ mang lăng hơ dru\h tơ dăm ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong [o#h hơ dăh hơ to\k tơ iung cho\h jang sa tu\h mơ\r. Đei vei lăng, pơ gơ\r yua đơ\ng 7 ‘nu bơ ngai jang lơ\m khu\l đei ho\k đơ\ng Đại học tơ\ kơ pal, hăm rim tơ drong jang găh kơ măy kơ mo\k sinh ho\k, kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, jơ hngơ\m pran… 15 tơ mam ‘nhot, [um, plei ‘long đơ\ng Hơp tak xăh hlôi sơ kơ\t hơ dăh đei đe ‘me\h vă lơ\m an^h te\ch mơ dro, pơ tru\h ăn kơ rim an^h te\ch mơ dro t^h tơ\ pơ lei tơm Hồ Chí Minh, nhen siêu thị BigC, an^h te\ch tơ mam E- Mart…Dang ei hăm 5 tấn ‘nhot, [um, plei ‘long rim khei, Hơp tak xăh ‘nao lăp pơm lăp đei 40% ‘me\h vă ăn an^h te\ch mơ dro. Kiơ\ kơ mo\ Trần Thị Dung, Kỹ sư kơ măy kơ mo\k sinh học, vei lăng Hơp tak xăh ‘nhot pơ kao păng tơ mang lăng hơ dru\h tơ dăm ‘no\h tơ khoă đơ\ng jơ nei ‘no\h j^ pơm kiơ\ tơ păt trong pơm tơ le\ch rơ go\h đơ\ng tơ drong cho\h pơm te\h:

Rim trong jang đơ\ng nhôn gô pơm kiơ\ kơ hret. Pơ t^h gia nhen hăm cho\h te\h ‘no\h hơ drol kơ bơ\n cho\h te\h ‘no\h athei pơ long lăng đei ăn kơ bơ\n blu\ng kơ nong, hơ tuch kơ nong tơ drong kơ chơ\t ‘lơ\ng đơ\ng sư ư\h kơ hơ to\ băl thoi yơ. Ki thuơ\t pơ long lăng te\h, io\k tơ mam hơ len thoi yơ, pơ long lăng thoi yơ păng tơ le\ch đei kơ so# thoi yơ ‘no\h đei kơ so# [lep ‘lơ\ng hlo\h. ‘No\h ku\m jing trong vă vei lăng nhen bơ\n gơ\h hơ len lăng bơ ngai jang kơ bơ\n hlôi jang [lep trong jang dăh mă tam mă păng đe sư to\k bo\k pơm kiơ\ dăh ư\h.”

Hăm io\k yua mu\k drăm ‘lơ\ng lơ, tơ\ de#h char Kon Tum pơ ma atu\m păng apu\ng Kon Plông pơ ma hơ dro#, ku\m hăm rim an^h jang mơ dro sa ‘no\h lơ bơ ngai, u\nh hnam hlôi rơ\ih trong jang ‘no\h j^ cho\h jang sa tu\h mơ\r. Tơ che\ng hơ pơi ‘me\h đei jang cho\h jang sa tu\h mơ\r vă băt đei tơ drong hlo#h vao hơ to\k tơ iung jang sa kơ u\nh hnam, A Nhỉ bơ ngai tơ dăm Xơ đăng 22 sơ năm oei tơ\ plei Đăk Bông, xăh Măng Bút hlôi năm bơ\ jang tơ\ Hơp tak xăh ‘nhot pơ kao păng tơ mang lăng hơ dru\h tơ dăm. Tơ roi đon tơ che\ng găh tơ drong jang đơ\ng sư păng pơ đ^ hloi dôm đon tơ che\ng vă jang, A Nhỉ tơ roi thoi âu:

“Oei lơ\m pơ lei pơ t^h gia nhen me\ o\h kơ le\ tơ pă yan âu pơ t^h gia rei ‘nhot, pơ tăm ‘nhot ‘no\h me\ o\h ư\h kơ đei tơ ru\ih đak, ư\h kơ đei săy pho\ng ăn kơ sư. {o#h te\h hơ yơ nhen hơ drong kơ pô ‘no\h me\ o\h rei [ơ\t dei, mư\h lai yơ sư t^h ‘no\h bơ\n phe\ io\k, ư\h kơ đei je# le#. Tơ\ âu ba athei vei lăng, athei săy pho\ng tôm. Mơ\t tơ\ âu o\h ho\k pơ hrăm vă jing bơ ngai jang gơ\h pơ yua ăn pơm tơ le\ch ăn kơ farm. O|h tơ mơ\t yua dôm tơ drong kiơ o\h ho\k tơ\ âu o\h tơ [o#h ăn kơ me\ o\h jang”.

Hơ tuch khei 6 âu ki, Khu\l kơ dră te\h đak hlôi tơ chơ\t k^ ăn tơ drong jang hơ to\k tơ iung cho\h jang sa jăl jang 2020-2030. ‘Nâu j^ tơ drong hiôk vă de#h char Kon Tum pơ tru\h cho\h jang sa tu\h mơ\r hơ to\k tơ iung.

{ok Nguyễn Văn Xuân ‘no\h bơngai cho\h jang sa tu\h mơ\r đei io\k yua kơ jăp hlo\h tơ\ tơring sơlam te\h đak mơnat tat Mô Rai, apu\ng Sa Thây, dêh char Kon Tum. 6 sơnăm au ki, u\nh hnam [ok tơklep kơ jăp hăm trong jang pơtăm ‘long sa plei lơ\m hơgăt te\h jang sa 10ha; tơmam drăm jang sa đei dôm yơ te\ch hlot tru\h dang no\h hloi. {ok Nguyễn Văn Xuân gô tơroi tơbăt ăn bôl boăl găh trong jang sa au.

- {ok ăi ih tơroi tơbăt lăng găh pơgar ‘long sa plei u\nh hnam ih ăn kon pơlei chă mơ\ng hih?

- {ok Nguyễn Văn Xuân: “Lơ\m mir pơgar ‘long sa plei u\nh hnam nhôn đei lơ kơ loăi ‘long. Pơt^h gia nhen kro#i bươih kơđo\h jơk, [ươih ‘ngam păng to\k bo\k chă pơjing [ươih Ruby Thái, kro#i kam xoàn, kam sành, quýt đường, sầu riêng, ôi, na, mit, tôch kơ lơ ‘long pơtăm ‘long sa plei. U|nh hnam jang sa kiơ\ tu\h mơ\r hmă đei phe\ plei ‘măng blu\ng 2 sơnăm. Hăm đei plei nhen dang ei jei tim mă măh mai vă chă te\ch mơdro ăn đe răt yua lơ\m dêh char Kon Tum au”.

- Tơdrong chă pơtăm ‘long sa plei tu\h mơ\r ‘no\h tơdrong tang găn sơdrông pơrang pơra\m, chă tu\h mơ\r ăn ‘long pơtăm lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Nguyễn Văn Xuân: “Nhôn v^h hơlơ\k hăm cho\h jang sa kiơ\ me\ [a\ yă [ok bơ\n đơ\ng sơ\, io\k yua kơ ep lep ler pơlôch sơdrông pơrang,ư\h kơ đei chă pruih pơgang yă kiơ vă pơlôch sơdrông pơrang pơra\m ôh. Dang ei u\nh hnam to\k bo\k chă tu\h mơ\r ^ch rơmo, ^ch ie\r. ‘Ngoăih kơ ‘no\h u\nh hnam chă tu\h pho\ng ka. Mơ\r ka chă tu\h kiơ\ pơnang đak. Hơdro# mơ\r ka ‘no\h kăl đei chor pơnan tăp dăr dơnơm đơ\ng no\h tu\h mơ\r au. Găh mơ\r ^ch rơmo hăm ^ch ie\r ‘no\h hmă hmă lơ\m 1 sơnăm chă tu\h 2 ‘măng lơ\m năr blu\ng pơyan ‘mi hăm hơtuc khei ‘năr đak ‘mi kơte\ch. Găh mơ\r ka chă pruih lơ\m 1 khei 1 ‘măng vă dơnơm ‘long blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng păng chă lăng năng dơnơm hăp jing ‘lơ\ng dang yơ ‘no\h bơ\n chă pruih lơ dăh mă do\ se\t vă dơnơm ‘long sa plei đei trep io\k măh mai, sơđơ\ng [lep”.

- Lơ kon pơlei hrei au to\k bo\k mơ hoai hăm tang găn roi vơng păng yă de pơra\m plei, dơnơm ‘long. Ih tơroi năng trong jang ‘lơ\ng hơ iă lơ\m pơlôch pơra\m hu\t roi vơng hăm yăde pơrang pơra\m au?

- {ok Nguyễn Văn Xuân:  “Găh roi vơng ‘no\h nhôn prăn hla bơar roi iam. Mă [ar ‘nu\ng plei hăm kơdu\ng nilon. Găh ‘long kam, quyt kơ yuơ hăp plei trem dêh hnang kơna ư\h kơ ke\ vă trôp ‘nu\ng hăm kơdu\ng ôh. {ươih, ôi ‘no\h u\nh hnam chă trôp ‘nu\ng hăm kơdu\ng ngăl. Găh yăde hrei au lơ\m pơgar [ơ\t pơyan phang, pơyan ‘mi nhen le\ prăt sơnăm đe\ch. Dang ei lơ\m pơgar ‘ngie\t chăt tôch kơ jing kơna hlôi đei hơdơ\m, hmôch trit hăp pơlôch yăde kơna ư\h kơ kăl chă pruih pơgang ôh. Kơna mơ\t lơ\m pơgar nhôn [ơ\t yơ jei đei [o#h hmôch ngăl.

- Găh tơdrong chă pơtăm kie\r hui kơ ‘long sa plei vă mă [lep ‘no\h lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Nguyễn Văn Xuân:  “Re\ng au atăih kơ re\ng mă to nhen chă pơtăm bơ\n kro#i kam, quyt, ôi ‘no\h 3 met, dơnơm kro#i kam, kro#i quyt ‘no\h 4x4m. Găh kro#i [ươih ‘no\h 5 met, kơ yuơ hơdrai hăp kơ jung. Găh ‘long sầu riêng ‘no\h 8x8m. Kơ yuơ ‘long sâu riêng kăl sơđơ\ng đei ‘năr pơ chrang tăp dăr dơnơm kơna ư\h kơ gơ\h hơdrai dơnơm au tơ [u\h hăm hơdrai dơnơm mă to ôh. Kiơ\ kơ u\nh hnam nhôn ‘no\h pơtăm atăih băl lơ lo\h ‘no\h lăp hlo\h”.

- Lơ kon pơlei jei ‘me\h vă pơjing mir pơgar ‘long sa plei kiơ\ trong tu\h mơ\r, ih chă pơtho tơbăt ăn kon pơlei găh trong jang au lăng?

- {ok Nguyễn Văn Xuân:  “Tơdăh u\nh hnam ayơ ‘me\h vă chă jang sa ‘long pơtăm tu\h mơ\r lei năm tơ\ nhôn vă kơna chă pơma dơnu\h, pơtho d^h băl trong jang sa au. Mă kăl ‘no\h jơhngơ\m hưch hanh ‘mơ\i păng đei kon jên tơmơ\t jang sơđơ\ng ‘mơ\i mă ke\. Kơ yuơ tơmơ\t jên jang mir pơgar pơtăm ‘long pơtăm tu\h mơ\r ‘no\h tơhoach tôch kơ lơ kon jên. Kiơ\ tơdrong ‘me\h vă chă răt yua dang ei, dôm plei ‘long đei pơtăm tu\h mơ\r ‘no\h đe ‘me\h răt lơ, tơdăh plei ‘long tu\h pho\ng au to ‘no\h đe ư\h kơ gan ‘me\h vă răt ôh. Lơ kon pơlei tơtăm, chă pơtăm đang ‘no\h vă te\ch tơ\ yơ. Mă lei hăm u\nh hnam nhôn dang ei ‘no\h ư\h kơ đei plei ‘long vă chă te\ch kơ yuơ đe [o#h kơ băt băt kơ đon dôm plei ‘long rơgo\h ‘lơ\ng tơpă nei, đe băt đơ\ng năm lăng tơ\ mir pơgar hloi, đe băt đơ\ng chă khăm hơlen, chă test lăng tơdrong hăm đei pơgang vei lăng ‘long pơtăm ưh, kơna plei ‘long u\nh hnam nhôn ư\h kơ đei ôh”.

- Lei ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Thuem - Amazưt