VOV4.Bahnar - Hăm tơdrong pơtru\t hơto\k lơ\m choh jang xa, tơdrong yua pho\ng rei vă tuh ăn ‘long pơtăm roi năr roi đei lơ mih ma duch nă jang mir io\k yua. Mă lei, ưh kơ x^ bngai yơ duh rơih [lep pho\ng ăn rim jăl to\k giơ\ng kơ ‘long pơtăm, ưh kơ adro# pơm hoach găh mu\k drăm mă oei pơrăm truh tơdrong to\k giơ\ng hăm ‘long pơtăm păng ưh kơ đei ‘lơ\ng hăm teh. Pho\ yăo sư tiến sih Trình Công Tư, Pho\ kdră anih jang hơlen teh, pho\ng rei păng cham char Tây Nguyên gô tơroi găh dôm kơloăi pho\ng đơn mă đe yua lơ lơ\m tơring duh nhen tơdrong ‘lơ\ng đơ\ng rim kơloăi pho\ng hăm ‘long pơtăm.

Lơ\m tơdrong choh jang xa, pho\ng rei đei lăng jing tơmam xa tơm ăn ‘long pơtăm, k[ah pho\ng ‘long pơtăm ưh kơ ke\ to\k giơ\ng păng ưh kơ đei lơ plei, păng ưh kơ ‘lơ\ng dơ\ng. Pho\ng jing kăp g^t hloh lơ\m tơdrong pơm jang vă hơto\k io\k yua, vei vêr ‘long pơtăm păng pơ ‘lơ\ng teh gơh giơ\ng. ‘Ngoaih kơ dôm kơloăi pho\ng hữu cơ, pho\ng bơ\ đơ\ng hla ‘long noh dang ei oei đei pho\ng hoă ho\k đei yua lơ lơ\m choh jang.  

Pho\ng hoă ho\k, oei đei hơnăn krao noh pho\ng khoăng dăh mă pho\ng vô cơ, jing dôm kơchơ\t lu\k lơ\k kiơ\ hoă ho\k đei minh dăh mă lơ kơchơ\t ‘lơ\ng kăl ăn ‘long pơtăm, đei pơm tơle\ch kiơ\ trong xkơ\t ‘nao. Dôm kơloăi pho\ng hoă ho\k hơnơ\ng kơ yua noh pho\ng đạm, pho\ng lân, pho\ng kali, pho\ng lu\k lơ\k, pho\ng trung lượng, pho\ng vi lượng păng dôm kơloăi pho\ng pruih hla.

Pho\ng đạm noh hơnăn krao atu\m kơ dôm kơloăi pho\ng đơn axong kơchơ\t đạm (Ni tơ) ăn ‘long pơtăm, hơto\k ăn xơdrai, hla ‘long pơtăm gơh to\k giơ\ng. Pho\ yăo sư tiến sih Trình Công Tư ăn tơbăt: Pho\ng đạm mă lơ kon pơlei yua lơ\m tơring dang ei đei 2 kơloăi noh pho\ng đạm Urê păng pho\ng đạm Sulphát Amôn. Pơđ^ 2 kơloăi âu adoi axong kơchơ\t đạm ăn ‘long pơtăm, tơgu\m ăn tơm giơ\ng găh xơdrai, hla. Pho\ng đạm Urê noh jing đạm trung tính, ưh kơ đei iu\ păng ưh kơ đei brêng noh gơh yua ăn tôm kơloăi teh. Hăm pho\ng đạm Sulphát dăh mă oei krao noh S.A, jing minh kơloăi pho\ng iu\ noh ăh yua mih ma duch nă athei kơchăng, yua kiơ\ xkơ\t păh lăp vă hoai pơm ăn teh iu\. Mă lei atu\m hăm yua pho\ng đạm Sulphat âu ‘lơ\ng noh tơje# hăm tơdrong axong kơchơ\t đạm hăp oei axong kơchơ\t lưu huỳnh ăn ‘long pơtăm.

Kơloăi pho\ng mă 2 đei yua lơ noh pho\ng lân. Pho\ng lân pơm ăn rơh ‘long pơtăm to\k giơ\ng pran, Mưh k[ah lân noh rơh ưh kơ giơ\ng pran, hla hơtăng păng tơplih kơmâu jing bra#p, pơrăm truh tơdrong chôh pơkao kơtue\n plei kơ ‘long pơtăm. Hăm dôm hơdre\ch ;long pơtăm mă ăh khei kơtue\n plei, mưh k[ah lân noh kơđoh plei hơnơ\ng hơ[ơ\l, hơpkâu piup păng [ônh răm. Pho\ng lân đei 2 kơloăi noh pho\ng đei kơdih lơ\m cham char nhen Apatit, Phốtphorit păng pho\ng lân đei pơm tơle\ch nhen Super lân, Lân nung chảy. Tơdrong kơdraih lân đei xkơ\t kiơ\ hơnăn P2O5: Pho\ng lân dang ei hơơ\ng đei yua noh 3 kơloăi tơm, mă mônh noh lân nung chảy, yuơ dôm anih pơm tơle\ch nhen Văn Điển dăh mă Ninh Bình pơm tơle\ch. ‘Nâu jing kơloăi pho\ng đei pơm tơle\ch xoh hăm unh, ‘ngoaih kơ noh oei đei dôm tơdrong tơre\k nai nhen Canxi, Magiê, Silic,… axong ăn ‘long pơtăm. Pho\ng âu ưh kơ đei iu\, [lep hăm ăn dôm tơring teh groi. Oei pho\ng lân Super, pơm tơle\ch đơ\ng axit, lơ\m pho\ng âu ‘ngoaih kơ lân oei đei minh [ar kơloăi axit nai dơ\ng pơm ăn teh iu\ noh ưh kơ [lep hăm dôm kơloăi teh iu\, mă [lep ‘lơ\ng hăm dôm kơloăi teh nai. ‘Ngoaih kơ noh oei đei kơloăi lân DAP, Di-a-môn Photphat, kơdraih hloh, truh 46% lân tam mă lu\k lơ\k vă tuh ăn ‘long pơtăm, păng đei 18% pho\ng đạm dơ\ng, mih ma duch nă duh gơh yua kơloăi âu.

Kơloăi pho\ng mă 3 noh kăl hloh hăm tơdrong to\k giơ\ng pran đơ\ng ‘long pơtăm, mă hăt noh ăh khei rong plei, rong găr noh pho\ng Kali. Tơdrong kơdraih kali lơ\m pho\ng đei xkơ\t hăm hơnăn K2O: Hăm Kali đei 2 kơloăi mă bơ\n yua lơ noh Kali Clorua păng Kali Sulphat. Kali Clorua đei Kali pơhlom 60%, oei Kali Sulphat noh pơhlom 50%. Dang ei lơ\m tơring Kali Sulphat ưh kơ gan đei lơ mă mih ma duch nă hơnơ\ng yua noh Kali Clorua. Kali tơgu\m ăn tơdrong ‘lơ\ng găh găr gơh hơpôm, plei tih. Mă lei hăm minh [ar hơdre\ch ‘long pơtăm noh tuh Kali Clorua ưh kơ tro\ [lep, nhen sầu riêng hia, tuh pho\ng kali noh pơm ăn hơkâu plei sầu riêng jing hơrăng ưh kơ ‘lơ\ng, noh mih ma duch nă athei kơchăng.

Tơje# hăm dôm kơloăi pho\ng đa lượng roi tơ\ kpal, dôm kơloăi pho\ng trung lượng păng vi lượng roi năr roi đei tơre\k yua lơ. Lơ\m noh, găh pho\ng trung lượng noh đei lơ kơchơ\t khoăng tơgu\m ăn ‘long pơtăm trep kơchơ\t ‘lơ\ng đơ\ng dôm j^t truh kơ hre\ng kilogam lơ\m rim hectar. Găh pho\ng vi lượng noh jing kơchơ\t khoăng kăl ăn ‘long pơtăm trep to\ xe\t hloh: ‘Ngoaih kơ minh [ar pho\ng mă ‘long pơtăm kăl lơ nhen đạm, lân, kali, oei đei minh [ar kơchơ\t mă ‘long pơtăm ưh kơ gan kăl lơ nhen Canxi, Magiê, lưu huỳnh, Silic. Đei minh [ar kơloăi pho\ng mă ‘long pơtăm kăl to\ xe\t nhen đồng, kẽm, Molidem, Bo,… Mă lei, mă kăl lơ dăh mă to\ xe\t noh đ^ đăng adoi kăp g^t hăm ‘long pơtăm păng ưh kơ gơh pơtăl ăn dih băl ôh.

Mă tơpă, ‘long pơtăm kăl lơ kơchơ\t ‘lơ\ng phara băl vă to\k giơ\ng păng chêk lar kiơ\ rim jăl phara băl. Yuơ noh, mih ma duch nă gơh yua pho\ng đơn lu\k lơ\k vă tuh ăn ‘long pơtăm. Trong jang âu da [iơ\ hoach jên, mă lei pơm hơto\ kơchơ\t ‘lơ\ng tro\ [lep ăn rim hơdre\ch ‘long pơtăm, rim kơloăi teh. Mă lei, mưh mih ma duch nă tam mă băt hơdăh tơdrong lu\k lơ\k pho\ng păng dôm tơdrong tơjră đei [ôh noh tơnap kơ lu\k lơ\k pho\ng, pho\ng gô tơpăr hơyuh ưh kơ hram ‘lơ\ng hăm ‘long pơtăm dăh mă pơm ăn pho\ng tơpăr hơyuh păng pho\ng hoach lơ. Vă tang găn tơdrong mă noh ăh lu\k lơ\k pho\ng, pho\ yăo sư tiến sih Trình Công tư pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă nhen tơ\ hơla âu: Athei băt mă mônh noh mih ma duch nă lu\k lơ\k kiơ\ tơchơ\t pơtho, dang dôm kơchơ\t yơ gơh lu\k lơ\k hăm dih băl, ưh kơ x^ lu\k lơ\k kiơ\ tơdrong po ‘meh vă ôh. Đei dôm kơchơ\t mă ba lu\k lơ\k hăm dih băl kơnh gô pơm ăn kơ pho\ng jing ưh kơ ‘lơ\ng. Pơtih nhen pho\ng đạm lu\k lơ\k hăm pho\ng lân noh pơm ăn pho\ng lu\k lơ\k hach jing đak, [âu, pho\ng đạm tơpăr đ^.. noh mih ma duch nă athei pơm kiơ\ tơdrong pơtho pơkăp.

Mă [ar, athei lu\k lơ\k kiơ\ kxo# pơkăp tro\ [lep. Pơtih nhen kăl tuh dôm k^ pho\ng NPK noh kăl dôm yơ pho\ng Urê, dôm yơ pho\ng DAP dăh mă kăl dôm yơ pho\ng  KCl,… vă đei minh trong pơkăp jang nhen ‘meh vă noh mih ma duch nă athei băt chă jo# hơlen mă hơdăh.

Thơ thâu kơ mih ma duch nă păng bôl boăl pơm jang đei jơnei keh kong!

Lan – Amazư\t ch^h păng rapor