VOV4.Bahnarr: Pơ rang kơ pre\nh kơ hla vi rus pơ răm [um [lang to\k bo\k pơm pơ răm lang să tơ\ de#h char Gia Lai. Lăp đơ\ng ro\ng tam mă tru\h 1 sơ năm đei [o#h, pơ rang kơ pre\nh hla [um [lang hlôi lang să tơ\ de#h char Gia Lai hăm hlo\h 4.200ha. Tơ drong tơ po\h hre\nh pơm ăn 70.000 hec tar [um [lang lơ\m de#h char đei ư\h kơ ‘lơ\ng.  

U|nh hnam [ok Phạm Văn Thủy tơ\ thôn Kim Năng, xăh Ia Mrơn, apu\ng Ia Pa đei 5 hec tar mir pơ tăm [um [lang. Sơ năm sơ\ lơ\m mir lăp đei 2,3 [ôt ie\ ‘long đei kơ pre\nh hla vi rus păng sư hlôi so\h hu\t kiơ\ nơ\r pơ tho tơ tă đơ\ng rim an^h jang kơ pal, Mă lei, sơ năm ‘nâu, [ơ\t pơ tăm dơ\ng ‘no\h nhen vă pơ đ^ mir [um [lang hlôi đei [ơm j^ kơ pre\nh hla. 1,2 hơ găt đei [o#h tôch kơ tang io\k đơ\ng ‘long [um [lang ‘nao chăt. Khei ‘nâu âu [um [lang vă pơ tơm ro# te\ch bơ\ih, lăng mir [um [lang đei j^ pơm pơ răm pơm ăn [um plei ư\h kơ ‘lơ\ng tơ jur kơ tang, đei hơ mơt hiong pơ go\h, [ok Thủy sơ ‘ngon: “Sơ năm sơ\ lăp đei dang 2,3 [ôt tru\h 1 sao mă lei sơ năm ‘nâu ‘no\h pơ tăm chăt ‘no\h sư lanh vă je# đ^ hloi, ‘long [um [lang ‘nao chăt ‘no\h đ^ đei j^ bơ\ih. Mă dang ei ^nh ku\m ư\h kơ băt pơ gang hơ yơ vă hơ met klăih đ^. Dang ei kon pơ lei ro# hu\t lăp đei hơ met mir đe\ch. Pơ ma atu\m đơ\ng hơ dre\ch [um [lang ư\h kơ băt hơ nhăk đơ\ng Tây Ninh dăh mă đơ\ng yơ, mă đei 2 sơ năm ‘nâu đe\ch, sư tơ po\h lanh tôch kơ tang, ư\h khan dôm tơ ring Ia Pa âu mă rim tơ ring tơ je#, đe athei ro# so\h hu\t đe\ch.”

Yă Nguyễn Thị Hường, Pho\ kơ dră an^h pơ v^h pơ văn cho\h jang sa apu\ng Ia Pa, de#h char Gia Lai tơ băt, sơ năm 2018, te\h [um [lang đei j^ kơ pre\nh hla vi rus lơ\m apu\ng lăp dang 10hec tar mă lei sơ năm ‘nâu hlôi to\k hlo\h 100 ‘măng. ‘Nâu j^ 1 lơ\m dôm apu\ng đei te\h [um [lang đei j^ să hlo\h de#h char păng mă đơ\ng rim an^h jang kơ pal kơ apu\ng hlôi hơ drin tang găn mă lei j^ tam mă đei [o#h pơ dơ\h ‘mơ\i păng nhen le\ pă ke\ vei lăng bơ\ih: “An^h jang ku\m nhen an^h vei lăng găh cho\h jang sa hơ dai hăm an^h vei lăng kon pơ lei rim xăh pơ tho hơ drin ăn kon pơ lei rim trong jang tang găn j^ kơ pre\nh hla [um [lang. Mă lei dang ei, tơ pă yan âu tơ drong tôch kơ hơ nat vei lăng, sơ kơ\t hơ dăh tôch kơ hơ nat.  Trong jang [ơ\t măt, hăm [um [lang pơ yan tơ ‘ngie\t pu\ih phang dang ei hlôi đei 9-10 khei ‘no\h nhôn tơ tă ăn kon pơ lei tơ ge\ch ro# io\k păng dôm tơm đei j^ ‘no\h tơ tă ăn kon pơ lei ‘ne\ kơ io\k hơ dre\ch ăn pơ yan đơ\ng ro\ng păng so\h hu\t tơm ‘long âu.” 

Kiơ\ ch^h jo# đơ\ng an^h vei lăng găh cho\h jang sa de#h char Gia Lai, lơ\m kơ so# hlo\h 4.200hec tar [um [lang đei j^, đei hlo\h 1.600hec tar đei [o#h păh lăp tru\h tôch kơ de#h, [um plei gô tơ jur đơ\ng 50- 90%. Đei kơ pre\nh hla kơ tang hlo\h găh lơ hơ dre\ch [um [lang HLS11, KM419, KM140 păng KM98-5. Thoi no\h, jo# đơ\ng chă [o#h đunh kơ âu hlo\h 1 sơ năm, te\h [um [lang đei j^ kơ pre\nh hla virus tơ\ Gia Lai hlôi to\k hlo\h 400 ‘măng. Gia Lai dang ei đei 70.000 hec tar [um [lang, yua đơ\ng j^ kơ pre\nh hla tam mă đei pơ gang hơ met klăih, tơ drong tơ po\h lanh oei tam mă đei vei lăng kơ na pơ đ^ rim tơ ring [um [lang tơ\ de#h char tă kơ đei pơ joă ngăl. {ok Đoàn Ngọc Có, Pho\ kơ dră an^h vei lăng găh cho\h jang sa păng hơ to\k tơ iung tơ ring tơ rang Gia Lai akhan, j^ kơ pre\nh hla [um [lang jing pơ rang j^ t^h tơ\ lơ de#h char nai, kơ na vă io\k đei jơ nei, tơ drong jang tang găn kăl kơ đei pơ gơ\r bơ\ jang đ^ đăng: “De#h char ku\m hlôi pơ gơ\r kơ tang tơ drong jang âu. Hăm [um [lang ‘nao đei j^ răh rai ‘no\h pơ gơ\r so\h hu\t. Hăm dôm hơ găt đei j^ lơ ‘no\h jang kiơ\ so\h hu\t hơ dai hăm tơ pl^h jing ‘long pơ tăm nai, vă ve\h ver ăn vi rus âu tơ po\h lanh.”  

Nhôn đei pơma dơnu\h hăm [ok Hà Ngọc Uyển, Kơdră che\p pơgơ\r An^h vei lăng Cho\h pơtăm păng vei lăng ‘long pơtăm dêh char Gia Lai găh tơdrong pơrang pơra\m [um [lang adoi nhen trong tang găn pơrang au.

- {ok ăi, ih tơroi lăng găh pơrang pre\nh hla [um [lang lơ\m dêh char Gia Lai tru\h dang ei lơ liơ?

- {ok Hà Ngọc Uyển: Gia Lai jing m^nh lơ\m dôm dêh char đei hơgăt te\h pơtăm [um [lang să hlo\h lơ\m te\h đak. Hăm rim sơnăm pơtăm đei dang 60.000 ha, găh hơdro# sơnăm au vă tru\h 70.000ha. Hlo\h đơ\ng hơlen, pơrang pre\nh hla [um [lang pơra\m [um [lang tơ\ dêh char Gia Lai đơ\ng sơnăm 2018, đei [o#h tơ\ rim apu\ng găh Hơle\ch pơbăh kơ dêh char ‘no\h Krông Pa, Ayun Pa, Ia Pa, Phú Thiện păng m^nh [ar apu\ng găh pơmơ\t nhen Chư\ Pư\h. ‘Măng blu\ng hăp pơra\m tơ\ hơdre\ch [um [lang HLS11 păng lơ\m sơnăm 2018 pơra\m hlo\h 100ha. Lơ\m sơnăm 2019 au hlôi pơra\m hlo\h 4.200ha. Lơ\m au pơra\m păh ai ‘no\h dang 2.600ha, kơtang [iơ\ ‘no\h 1.400ha păng răm kơtang hlo\h ‘no\h 188ha, găh să tơ\ dôm apu\ng hlôi đei răm hưodrol. Dôm hơdre\ch đei răm ‘no\h HLS11, KM419, KM140 păng KM98-5. Lăp hơdro# hơdre\ch KM194 ‘no\h nhôn [o#h ư\h kơ gan răm kơtang.

- Tơdrong tơm pơm ăn pơrang pre\nh hla [um [lang tơpoh lang să kơtang tơ\ Gia Lai lơ\m khei năr au ki kơ yuơ kă kiơ ho\ [ok?

- {ok Hà Ngọc Uyển: Găh tơdrong tơm pơm ăn pre\nh hla [um [lang au kơ yuơ virus pơm ăn đei tơpo\h lang să kiơ\ 2 trong ‘no\h kiơ\ dơng hơdre\ch, mă [ar ‘no\h kơ yuơ bơ\n hơrơ\ng au to pơm ăn. ‘Moi kiơ\ dơng hơdre\ch kơ yuơ kon pơlei chă răt kơ d^h tơ\ au tơ\ to kơna bơ\n vei lăng ư\h kơ ke\ pơm ăn tru\h [o#h ư\h kơ tom băt. Mă [ar kơ yuơ đơ\ng yă de pơm tơpo\h đơ\ng dơnơm đei pơrang pơra\m năm tơ\ dơnơm oei ‘lơ\ng. Tơdrong mă 3, tru\h dang ei, nhôn vang năm hop ako\m tơle\ch jang tang găn pơrang prenh hla [um [lang ‘no\h Việt Nam jei nhen apu\ng ple\nh te\h tim mă đei hơdre\ch [um [lang ke\ krơ\ng hăm pơrang au kơna ‘nau jing tơdrong tơnap tap hlo\h. Tơnap mă [ar dơ\ng tim mă đei pơgang ke\ pơlôch pơrang au. Mă pêng, kiơ\ trong che\p pơgơ\r, hlo\h đơ\ng hơlen yan au tơ\ tơring ‘no\h nhôn [o#h tơdrong au dơ\ng ‘no\h hăm Gia Lai, jei jing m^nh lơ\m dôm tơdrong pơm ăn tơpo\h lang să, tơnap mă ke\ tang găn, ‘no\h kon pơlei tơ\ m^nh [ar apu\ng joăt chă pơtăm [um [lang rim pơyan. ‘Nau jing jơ ‘năr ăn yă de yak đơ\ng au tơ\ tơ\ mir anai păng jei jing tơmam tơm pơm ăn hăp chek lar char lơ.

- Hăm đei [o#h lơ lo\h, tơdrong tơm pơm ăn tơpoh lơ lo\h ih hăm đei trong ayơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng adoi nhen chă pơtho tơbăt ăn kon pơlei lơ liơ?

- {ok Hà Ngọc Uyển: Lơ hop ako\m chă pơma dơnu\h găh tang găn pơrang j^ pre\nh hla [um [lang kơ yuơ Dơno\ an^h tơm vei lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang tơle\ch jang ‘no\h sơkơ\t hơdăh, pơrang au tơnap mă ke\ pơlôch hu\t. Kơna mă blu\ng, An^h tơm păng rim tơring đei nơ\r chă pơkă, pơtho tơbăt ăn kon pơlei [o#h hơdăh găh tơdrong răm đơ\ng pơrang adoi nhen trong tang găn hơlau. Hlo\h đơ\ng no\h, vă kon pơlei băt tang găn, pơm dă [iơ\ tơpo\h lang să. Mă [ar, an^h bơ\ jang vei lăng cho\h jang sa pơgơ\r lơ lăm pơtho tơbăt tang găn pơrang j^ vă kon pơlei jang kiơ\. Mă 3, kiơ\ kơ nhôn tơdrong kăl hlo\h ‘no\h khu\l joăt jang, sơ\ ‘no\h An^h vei lăng ‘Long pơtăm, hrei au An^h tơm hơlen pơrang j^ pơra\m ‘long pơtăm kăl ato\k kơtang dăr lăng, pơn hơlau, dăr lăng kơ jăp mir [um [lang vă băt hơdăh pơrang pơra\m lơ liơ. Adoi chă pơtho tơbăt tơtom vă ke\ tang găn. Mă 4, nhôn [o#h, hrei au Gia Lai jei pơro# kơtang iung jang dăr lăng, mă kăl tơdrong chă chơ te\ch mơdro dơng hơdre\ch đơ\ng tơring au năm tơ\ tơring anai, mă kăl dôm tơring hlôi đei pơrang pơra\m. Kiơ\ kơ nhôn, m^nh tơdrong tôch kăl dơ\ng ‘no\h [o#h yă de vă pơlôch hăp tơtom, jing tơdrong tơm pơm tang găn ke\ tơpo\h lang să. M^nh tơdrong dơ\ng mă nhôn [o#h tơ\ rim tơring anai đe jang ke\ ‘no\h mă kăl đ^ đăng kon pơlei vang iung jang hloi, vang tơgu\m d^h băl. Dôm mir [um [lang hoei pơrang pơra\m, adoi nhen hơdre\ch ‘lơ\ng chă asong d^h băl kơna dă [iơ\ đei tơdrong pơrang pơra\m.

- Lei ah, bơnê kơ ih ‘măn jơ ‘năr pơma dơnu\h ‘nau hơ!

Bơngai ch^h: Công Bắc

Tơblơ\ nơ\r: Thuem - Amazưt