VOV4.Bahnar - Khei năr âu, hăm hơyuh to# ‘mi tơplih ưh kơ xơđơ\ng hlôi pơm ăn tơdrong choh jang kơ kon pơlei jing tơnap tap hloh păng đei lơ tơdrong ưh kơ hơ iă, cho\ng mă gơnơm jang kiơ\ kơjăp pơkăp choh jang xa đơ\ng anih jang kơpal mă lơ mir pơgar tơ\ Đak Lak hlôi ke\ tang găn răm yuơ pơmâu ‘me# pơrăm, xơđơ\ng pơm jang tơgop hơto\k tơdrong erih ăn kon pơlei.

Unh hnam pơmai Đinh Thị Nga, tơ\ xăh Ea Yông, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak đei 1 héc ta trồng cà phê păng hloh 120 tơm sầu riêng pơtăm hrơ hrau, lơ\m noh, mă lơ sầu riêng hlôi đei io\k yua xơđơ\ng. Dang ei, tơm sầu riêng đei lăng jing tơdrong pơyua tơm ăn unh hnam pơmai, hăm tơdrong pơyua đơ\ng 600-700 triu hlak jên minh xơnăm. Pơmai ăn tơbăt, đơ\ng pơtơm hrơu hrau hăm tơm sầu riêng truh dang ei, unh hnam pơmai hơnơ\ng jang kiơ\ [lep pơkăp choh jang yuơ Anih jang cà phê Phước An pơtho. ‘Nao âu, pơmai Nga oei xơkơ\t jang mir pơgar po kiơ\ pơkăp VietGap hăm tơdrong ‘meh tang găn dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ\ng găh rơgoh ‘lơ\ng ăn plei sầu riêng [ơ\t te\ch tơle\ch tơ\ tơring. Pơmai Đinh Thị Nga ăn tơbăt: Đơ\ng năr pơtăm sầu riêng hrơu hrau hăm cà phê truh dang ei, inh hơnơ\ng pơm kiơ\ pơkăp găh tơdrong tuh pho\ng, pruih pơgang, hleh xơdrai kiơ\ xơkơ\t, hơlen găh tơdrong giơ\ng pran hăm ‘long pơtăm ưh kơ x^ kơdâu kiơ\ tơdrong pơyua, mă đei yua to\ xe\t hloh mir pơgar nai tơ\ âu, mă lei vei xơđơ\ng ‘lơ\ng hăm plei duh nhen tơdrong pran kơ ‘long pơtăm, inh kơtơ\ng đe tơroi, jang sầu riêng kiơ\ pơkăp VietGap gô tơjur [iơ\ jên huach mă lei đei yua đunh đai hloh ăn pơgar ‘long pơtăm.

Oei kiơ\ kơ [ok Ngô Xuân Tam, tơ\ xăh Ea Yông, apu\ng Krông Pach, jang cà phê dang ei pă đei kiơ\ trong xo, jang kiơ\ đon kơche\ng bơih mă athei jang kiơ\ pơkăp kih thuơ\t gơh rơgei yuơ khul kang [o# choh jang găh truh pơtho. Atu\m hăm noh pơtăm hrơu hrau hăm lơ hơdre\ch ‘long pơtăm nai lơ\m pơgar vă cham char rơngơp, tơgu\m ăn ‘long pơtăm ke\ tơjră hăm pơrang păng hơto\k io\k yua răh ăn unh hnam. {ok Ngô Xuân Tam tơroi: Hơyuh to# ‘mi dang ei tơplih pha pơtêng hăm xơ\, noh tơm cà phê ưh kơ đei jang kiơ\ trong xo bơih. Yuơ noh, bơngai jang athei hơlen pơtăm hrau hăm ‘long pơtăm nai. Dang ei, ‘long xa plei đei sầu riêng păng păng [ơr, unh hnam đei teh xă noh đe pơtăm hrau hăm tiu noh đei yua lơ hloh lơ\m minh hơgăt teh jang.

Minh ‘nu bơngai jang kiơ\ [lep pơkăl kih thuơ\t nai noh ‘nho\ng Trần Trung Quyết, oei tơ\ xăh Chư\ Bao, th^ xăh Buôn Hồ. Lăng pơgar tiu jơk [l^k, [enh plei kơ unh hnam ‘nho\ng, rim bơngai hôn bơnê. ‘Nho\ng Quyết ăn tơbăt, vă ke\ đei minh pơgar tiu to\k giơ\ng ‘lơ\ng kơjăp noh ‘nguaih kơ tơdrong pơkăl mă blu\ng noh, teh athei rơgoh păng hơdre\ch athei ‘lơ\ng, lơ\m tơdrong jang noh ưh kơ đei yua lơ pho\ng păng pơgang hơdrông, ưh kơ đei kơdâu ngơ ngeh kiơ\ tơdrong pơyua ưh kơ ‘lơ\ng lơ\m tơring: Đơ\ng mă blu\ng, noh inh tuh lơ pho\ng hữu cơ, ưh kơ yua lơ pho\ng hoă ho\k. Mưh tuh ^ch kon tơrong noh athei uh bu\k ‘mơ\i, vă kơ pơrãng ơmach hăp lôch pơgoh noh ba pơtơm tuh, ne\ kơ tuh ^ch kon tơrong tam mă uh bu\k, thoi noh hăp ưh kơ ‘lơ\ng hăm, tơm tiu [ônh [ơm pơrang. Pơgang hơdrông noh ba duh yua mă lei kiơ\ pơkăp păh lăp đe\ch. Bơ\n athei tang găn pơrang noh tơm, ưh kơ đei gô [ơm pơrang ‘mơ\i pơtơm hơmet noh ưh kơ ‘lơ\ng ôh.

Tơpă ăn [ôh, pơm jang [lep kih thuơ\t pơkăp păng io\k yua ‘long pơtăm tro\ [lep jing trong tang găn pơrang tơnăp hloh. Mă kăl lơ\m khei năr hơyuh to# ‘mi tơplih ưh kơ xơđơ\ng nhen dang ei. Kơlih ưh kơ đei kơloăi pơgang tang găn pơrang mă yơ x^t hơto\ hăm tơdrong kơdih tang găn pơrang đơ\ng ‘long pơtăm. Yuơ noh, anih jang găh choh pơtăm tơroi hăm rim tơring athei hơto\k hloh dơ\ng, tơdrong tơroi tơbăt găh tơdrong kơjăp xơđơ\ng, lơ\m noh tơre\k găh tơdrong pơm kiơ\ [lep pơkăp pơm jang, pơtăm ‘long pơm yơp, pơgăn kial, hơmet pơ ‘lơ\ng hơyuh to# ‘mi ăn rim pơgar ‘long pơtăm, vă tang găn tơnăp dôm tơdrong răm yuơ đơ\ng hơyuh to# ‘mi tơplih pơm ăn.

Tơdrong đe\i [ơm đơ\ng tơ pl^h to\ ‘mi kial hăm an^h jang cho\h jang sa pơma atu\m păng an^h jang chehphe pơma hơdro# [o#h hơdăh. Tơdrong mă lơ kon pơlei cho\h jang sa lăng tru\h khe\i năr au ‘no\h pơm lơ liơ vă dă [iơ\ hiong răm kơ yuơ to\ ‘mi kial pơra\m. Lơ\m tơdrong tơroi năr au, thak sih Phạm Công Trí, Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô pơkă ăn kon pơlei bơ\n m^nh [ar kih thuơ\t pơtăm, ve\i lăng chehphe tơ\ anăp đe\i tơdrong [ơm đơ\ng tơ pl^h to\ ‘mi kial hre\i au.

- Thak sih Phạm Công Trí ăi, tơdrong to\ ‘mi kial sơnăm au đe\i [ơm tru\h tơdrong ve\i lăng ‘long pơtăm pơma atu\m păng chehphe pơma hơdro# lơ liơ?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Sơnăm 2017 au je\i jing sơnăm tơnap mă tơdra băt hơlau găh to\ ‘mi kial. Mă le\i, đ^ đăng khu\l joăt jang găh cho\h jang sa akhan: sơnăm au to\ ‘mi kial oe\i tơ pl^h chr^h chre\ng hlo\h pơtêng hăm sơnăm sơ\. Hre\i au tơdrong tơtăm hăm dôm ‘long tiu, chehphe tơ\ Tây Nguyên ‘no\h dơnơm ‘long kăl đe\i to\ hre\ng vă hơra\ng bôp pơkao, mă le\i ‘mi đunh păng tơngiet ư\h kơ [lep pơyan lơ\m khe\i năr au ki ‘no\h m^nh lơ\m dôm tơdrong tơm pơm kơtang ăn đe\i pơrang sơdrông pơra\m, pơm pơra\m kơtang ăn ‘long pơtăm. Sơnăm au, nhôn tơche\ng, ư\h khan lăp hơdro# khu\l kơdră kơpal, rim bơngai jang khoa ho\k mă le\i kon pơlei cho\h jang sa kơ lu bơ\n je\i kăl kơchăng iung jang ‘lơ\ng hlo\h, pơ pro\ ăn trong jang kih thuơ\t vă pơm dă [iơ\ hiong răm kơ yuơ tơpl^h to\ ‘mi kial pơm ăn.

- Hre\i au jing khe\i ‘năr pơyan phang Tây Nguyên, thak sih hăm đe\i pơkă yă kiơ hăm kon pơlei mư\h chă tơruih đak lơ\m khe\i ‘năr hre\i au?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Tơdrong chă tơruih đak [lep ‘no\h oe\i jing tơdrong mă bơ\n kăl tơche\ng tru\h. Kơ yuơ đak roi năr roi kơ [a\h kơ [ôch. ‘Ngoăih kơ ‘no\h bơ\n je\i [o#h hăp đe\i [ơm tru\h găh ‘ngie\t krum. Mă đơ\ng rim sơnăm hơdrol mư\h tang găn phang pơđang, an^h bơ\ jang ve\i lăng cho\h jang sa hlôi pơkă ăn kon pơlei ‘no\h kăl pơtăm hrau lơ ‘long pơtăm. Tơdrong mă au bơ\n hlôi jang gơ\h, mă le\i tơdăh sơnăm au to\ dă [iơ\ ră găh phang pơđang mă le\i bơ\n je\i hơnơ\ng chă pơtăm ‘long vă pơm yơ\p, ‘ngie\t vă te\h rơngơp, vă kơ bơ\n tang găn hơlau ‘mi kial adoi tang găn hơlau ăn dôm sơnăm đơ\ng ro\ng to\ ‘mi kial ư\h kơ tom băt lơ liơ. Tơdăh sơnăm au bơ\n prăh prang hăm ‘long yơ\p ‘no\h mư\h ‘mi kial hơbu\t kơtang dăh mă phang pơđang ư\h kơ tom băt ‘no\h bơ\n ư\h kơ tom vă tang găn. ‘Nau je\i jing tơdrong mă kon pơlei kăl kơchăng lăng tru\h.

- Lơ\m khe\i năr au lơ sơnăm pơgar chehphe hlôi chă tơruih 2, 3 ‘măng bơih, mă le\i sơnăm au pơgar chehphe tim mă đe\i bôp hơrăng. Lơ lo\h thak sih hăm đe\i nơ\r chă pơkă ăn kon pơlei lơ liơ ưh ?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Nơ\r chă pơkă đơ\ng Dơno\ an^h chă tơche\ng Tây Nguyên ‘no\h bơ\n chă tơruih đak kiơ\ ‘long rơhap đak, ư\h kơ kiơ\ ‘moi khe\i ‘năr joăt joe ôh. Dang e\i, ‘năr to\k bo\k rơngơp, dơnơm ‘long oe\i jing ‘lơ\ng ‘no\h bơ\n je\i gô dang yơ bôp pơkao hăp hơra\ng, hla ‘long vă jo# ‘no\h bơ\n mă tơruih đak. Tơdăh bơ\n tơruih lơ\m mă hla chehphe oe\i jing ‘lơ\ng păng pơkao tim mă hơra\ng ‘no\h hăp ư\h kơ chôh blang hrơ\p m^nh ‘măng ôh. ‘Ngoăih tơdrong chă pơto\ ăm kmăi ‘no\h bơ\n kăl dăr lăng pơgar. Lăng năng pơgar chehphe dơnơm hăp oe\i jing ‘lơ\ng ‘no\h hăp tim mă hal kơ đak. Pơgê hrôih dơnơm chehphe oe\i hlơ hlư\ tru\h ‘năr dơ\ng vă jô, ư\h kơ măh đak ‘no\h jơ ‘năr ‘lơ\ng hlo\h vă bơ\n chă tơruih ‘măng mă 2. Đơ\ng rong ‘măng mă [ar năm tơ\ anăp, bơ\n chă tơruih kiơ\ khe\i ‘năr rim sơnăm. Khe\i năr au kon pơlei kăl lăng hơlen pơgar mă [lep vă ve\h ver pơkao oe\i ‘lơ\p.

- Lei ah, mư\h le\i tơdrong ‘me\h vă đe\i pho\ng mơ\r ăn dơnơm chehphe lơ\m khe\i năr au ‘no\h lơ liơ ho\ thak sih?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Lơ kon pơlei ngăl chă tơche\ng akhan, tơruih đak ‘no\h prôi pho\ng hloi, mă le\i mă tơpă lơ\m khe\i ‘năr tơruih đak ‘măng mă blu\ng bơ\n ‘ne\ chă prôi pho\ng, le# pơkao hăp chôh blang kơ d^h ‘lơ\ng hlo\h. Đơ\ng tơruih ‘măng mă 2 bơ\n mă prôi pho\ng pơyan phang vă măh mai pho\ng mơ\r ăn dơnơm ‘long. Bơ\n kăl chă pruih pho\ng hla ăn kơ chehphe vă tơmơ\t dơ\ng kơchơ\t ‘lơ\ng, ato\k ke\ krơ\ng phang pơđang păng tơngie\t vă pơkao chôh blang ‘lơ\ng hlo\h. Hre\i au, chehphe to\k bo\k oe\i rơngơp ư\h kơ [o#h tơdrong chr^h găh kơchơ\t jing ‘lơ\ng, mă le\i bơ\n je\i oe\i hơnơ\ng chă prôi pho\ng mă [lep kiơ\ nơ\r pơkă đơ\ng an^h ve\i lăng cho\h jang sa. Tơdăh sơnăm au bơ\n [o#h ‘năr hoe\i chă phang pơđang kơtang mă le\i ư\h kơ lăng ba kơ jăp tru\h ve\i lăng pho\ng, đe\i ‘măng m^nh [ar u\nh hnam chă prôi lơ pho\ng đam, mư\h chă tơ [ơ\p to\ ‘no\h chehphe ư\h kơ ke\ krơ\ng hăm tơ pl^h to\ ‘mi kial ‘no\h kơnh pơm ăn hiong răm kơtang. Kơna, mă đơ\ng kơ ‘năr sơnăm au rơngơp ‘lơ\ng [iơ\, mă le\i bơ\n je\i oe\i kơchăng tru\h tơdrong tang găn hơlau hăm phang pơđang kơ Tây Nguyên.

- Lei ah, bơnê kơ ih thak sih Phạm Công Trí hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Lan – Amazư\t