VOV4.Bahnar - Kh^n pơtăm tiu tơ\ hơgăt teh ‘nao, noh jing tơdrong mă kon pơlei xăh Ea Sar, apu\ng Ea Kar hlôi jang hăt hot lơ\m 5 xơnăm kơ âu. Rim tơdrong jang adoi hiôk, tiu to\k giơ\ng pran, minh [ar hlôi đei yua pơyan mă blu\ng, đei yua ưh kơ tơjruh kiơ hăm tơring nai. Cho\ng mă, đơ\ng ro\ng kơ ‘măng đunh năr ăh je# đ^ xơnăm xơ\, tiu tơ\ Ea Sar lôch pơgoh. {ôh thoi noh, kon pơlei pơngơ\t kơ đon, ưh kơ băt trong vă jang thoi yơ mă [lep.

{ok Nguyễn Văn Tuệ bơngai pơtăm tiu lơ hloh xăh Ea Sar, apu\ng Ea Kar, đei 3 héc tar teh pơtăm tiu, lơ\m noh 1 héc tar yak ăh xơnăm mă 4, 2 héc tar ăh xơnăm mă 3. {ok duh ‘nao pơchoh đang minh anih teh xă 6 héc tar păng hơmet vă pơtăm tiu. Cho\ng mă, đơ\ng ro\ng kơ ‘măng ‘mi đunh năr ăh je# đ^ xơnăm 2016, [ok Tuệ băt hơdăh, mă teh hnam kơdih krang truh 10%, mă lei tơm tiu adoi oei [ơm đak to\ng. Yuơ noh mă pơgar tiu 4 xơnăm kơ unh hnam hlôi lôch truh 500 tơm. {ok Tuệ ăn tơbăt: Yuơ krang noh đak hơnơ\ng kơ roi hram tơ\ hơla. Ăh ‘mi noh, đơ\ng kơpal hram păng lang xă găh âu găh to hloi.

Vă tơjră hăm tơdrong đak ro ako\m đơ\ng krang, kiơ\ thong đak mo\ng lơ\m teh ro mơ\t lơ\m mir kơnh hăp pơm đak to\ng ôm tơm tiu, [ok Nguyễn Văn Tuệ hlôi răt minh pôm kơmăi kôch teh hăm kơjă hloh 400 triu hlak jên, chor trong đak pơro lơ\m pơgar tiu unh hnam po. Đơ\ng ro\ng 2 khei chor, pơgar hlôi đei hơbong xă ataih teng, jru\ hloh kơ rim pơgar tiu nai tơ\ apu\ng Ea Kar: Je# 2 khei bơih inh kôch chor trong đak lơ\m pơgar. Mă lơ noh jru\ 1 mét. Lơ\m 2 trong tiu noh xir minh hơbong.

 Mă hlôi chor trong hơlu\ng jru\ hloh pơgar tiu lơ\m tơring, mă lei [ok Nguyễn Văn Tuệ duh ưh kơ đei xơđơ\ng jơhngơ\m. Kơlih [ok [ôh tơpă, dôm unh hnam roi vei hơlent ơnăp, pơgar tiu giơ\ng ‘lơ\ng noh tiu roi lôch tenh. {ok pơngơ\t, tơm tiu vă kơne# [iơ\ noh mă ke\ tơjră pran hăm pơrang: Dang ei noh ưh kơ băt thoi yơ ôh. Chor trong noh jru\ yơh, mă lei vei hơlen tơm tiu noh hơbo\ păh lăp đe\ch, oei vei lăng tơnăp jat kơnh hăp lôch. Le# hăp chă to\k giơ\ng kơdih đe\ch, truh lai yơ đei plei noh pơtăm vei hơlen păng vei jang mưh hăp kue dêh hnang. {ơ\t doh tuh ăn kơ hăp to\ xe\t pho\ng. Ne\ le# pơgang ‘long pơtăm giơ\ng jơk [l^k  noh kơnh lôch.

Jăh vă akhan, kon pơlei tơ\ apu\ng Ea Kar axong jên vă pơtăm tiu [ơ\t tam mă băt hơdăh găh tơdrong juăt giơ\ng pran đơ\ng hơdre\ch ‘long pơtăm âu păng pơkăp găh kih thuơ\t pơtăm, vei lăng. Yuơ noh, ăh tiu lôch lơ lơ\m tơring, dôm pơgar tiu oei erih, đei ‘nhăk vă pơtêng păng hơlen hơdăh, mă ưh kơ đei hla bar yơ, pơtho khoa ho\k đơ\ng anih juăt jang. {ok Nguyễn Văn Tuệ tơroi găh tơdrong đei [ôh tơ\ tơring: {ôh hnam [ok tơje# hnam inh âu, đei dôm j^t tơm tiu noh ưh kơ đei chă ruih đak. Hơnơ\ng kơ le# to# noh hăp lôch. Oei ăh ‘mi jur noh hăp hon giơ\ng ‘lơ\ng dơ\ng, hla hơ[ơ\l, jơk [l^k. Mă 2 noh tơ\ âu đei dôm j^t tơm tiu, jơk [l^k prăt xơnăm, tơpă hăp ưh kơ đei lơ plei, mă lei hăp ưh kơ lôch. Thoi noh athei vei jang thoi yơ, jing minh tơdrong kăl hơlen băt.

Pơ yan ‘mi j^ khei ‘năr tôch g^t kăl lơ\m tơ drong vei rong pơ gar tiu, tơ gu\m ăn tiu blu\h jing ‘lơ\ng, đei plei lơ, vei lăng ‘lơ\ng pơ gar ‘long. Mă lei, mih ma duch nă kăn đei trong jang vă tiu huei lôch yoa đak lơ\p. Thak si Mai Minh Tuấn, Kơ dră lăm jang ki thuơ\t, An^h pơ tru\t cho\h jang xa dêh char Gia Lai, roi tơ [ôh:

-Thak si Mai Minh Tuấn ăi, vei rong tiu lơ\m pơ yan tiu g^t kăl thoi yơ?

-Thak si Mai Minh Tuấn: Hăm tiu đei m^nh [ar trong jang bơ\n athei tơ re\k mưh truh pơ yan ‘mi. Mă 1, tiu ưh ke\ krơ\ng hăm đak lơ\p, kơ na pơ gar ‘long bơ\n athei vei lăng ưh ăn đak lơ\p. Kơ lih yoa rơ\h tiu ưh kơ ke\ ch^u đak lơ\p đơ\ng 12-24h. Kơ na trong jang blu\ng a ‘no\h chă trong pơ cho\h hu\t đak ăn pơ gar tiu lơ\m pơ yan ‘mi. Mă 2, pơ yan tiu ku\m jing pơ yan đa đei pơ rang j^ lôch hre\nh, yoa pơ mâu Phitoptora pơm tơ le\ch, ku\m jing khei ‘năr pơ rang j^ phă rơ\h chek lar hai. Pơ tơm đơ\ng blu\ng pơ yan ‘mi athei đei trong găn le# tơ drong j^ ‘nâu, adrol kơ bơ\ jang săy pho\ng, pruih pơ gang ăn kơ tiu.

-Lei a, tơ drong săy pho\ng, tuh mơ\r ăn tiu pơ yan ‘mi âu thoi yơ hă [ok?

-Thak si Mai Minh Tuấn: Hăm tiu sư kăl đei pho\ng, mơ\r lơ\m 1 sơ năm dang 350k^ đam; 150 k^ lân păng dang 250k^ kali. Bơ\n gơ\h klăih song săy pơm 5 ‘măng. Khei ‘năr đơ\ng ro\ng kơ phe\ păng adrol kơ le\ch pơ kao ‘no\h bơ\n săy ăn tiu kiơ\ kơ so# đam – lân – kali ‘no\h 2-1-1. Păng io\k đơ\ng âu năm tơ\ hơ năp kơnh, [ât blu\ng pơ yan ‘mi, mưh tiu kơ te\n plei bơih, bơ\n săy pho\ng ăn tiu kiơ\ kơ so# đam – lân – kali ‘no\h 2,5-1-2 mă ưh ‘no\h 3-1-2. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, vă tiu pran, ku\m nhen găn le# plei hơ lu\ng ruh, bơ\n gơ\h săy dơ\ng pho\ng sinh ho\k đei dôm a-xít-a-min. Kơ lih yoa dôm a-xít-a-min gô pơm ăn tiu roi pran [iơ\ păng ke\ găn [iơ\ plei hơ lu\ng. Plei hơ lu\ng yoa ưh kơ măh mơ\r ‘no\h bơ\n tuh thim dôm kơ loăi pho\ng sinh ho\k j^ dôm kơ loăi pho\ng pruih tơ\ hla mă tơ tom vă tiu chăt pran ‘lơ\ng.

-Bơ ngai pơ tăm tiu tôch tơ re\k găh dôm trong tang găn j^, lơ\m no\h kăl hlo\h j^ 2 pơ rang j^ lôch hre\nh păng pơ rang j^ phă rơ\h. Đei trong jang yơ găn tang găn ‘lơ\ng dôm tơ drong j^ âu ưh?

-Thak si Mai Minh Tuấn: J^ lôch hre\nh ku\m nhen j^ yoa pơ rang phă rơ\h đa đei dêh lơ\m pơ yan ‘mi. Kơ na pơ tơm đơ\ng blu\ng pơ yan ‘mi bơ\n gơ\h yoa dôm trong jang sinh ho\k păng hoă ho\k. Hăm trong jang hoă ho\k ‘no\h bơ\n io\k yoa dôm kơ loăi pơ gang vă pruih găn hơ drol dôm pơ rang j^ lôch hre\nh nhen Ri-đô-min-Gâu mă ưh ‘no\h Mê-Ta-xin dăh mă A-Li-ét. Hăm pơ rang j^ phă rơh ‘no\h bơ\n gơ\h io\k yoa dôm kơ loăi pơ gang nhen Mác-Xan dăh mă Tẹc-Bi-gô mă ưh ‘no\h Mo-Cáp.

Găh đunh ning mônh kơnh bơ\n athei io\k yoa dôm trong jang sinh ho\k. Pơ tih gia nhen hơ to\k tơ drong tuh mơ\r, pho\ng vi sinh, tuh dôm kơ loăi [uih ku\m nhen dôm kơ loăi pơ mâu Chi-Cô-đẹc-ma. Yoa dôm pơ mâu Chi-Cô-đẹc-ma sư gơ\h tơ dru\t dôm pơ mâu Phy-tốp-tô-ra, pơ mâu Phu-sa-ri-um păng ke\ tơ dru\t hloi pơ rang j^ phă rơ\h lơ\m te\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, vă hơ to\k tơ dỏng pran ăn tiu bơ\n gơ\h săy pho\ng đei lơ kơ chơ\t Canxi păng Silic. Yoa canxi sư gơ\h pơm ăn kơ đo\h tiu hơ [ơ\l [iơ\, gơ\h găn [iơ\ pơ rang j^ mât phă.

-Lei a, bơ nê kơ ih hơ!

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\