VOV4.Bahnar - Đơ\ng sơnăm 2015 tru\h dang e\i, lơ\m dêh char Gia Lai hlôi pơtăm hơmet 6.000ha chehphe. Mă tơpă đe\i [o#h, găh să dôm mir pơgar au răm sơdrông pơrang pơra\m rơ\h kơ na ư\h kơ jing ‘lơ\ng, hla dreng, đe\i ‘măng lôch hloi. Tơdrong au ư\h khan lăp pơm tơ hiong jơ ‘năr, mă le\i oe\i pơm hiong răm kơtang mu\k drăm kon pơlei cho\h jang sa lơ\m tơring dơ\ng.

Đe\i pơtăm đơ\ng sơnăm 2000 hăm hơdre\ch so, kơna 2ha chehphe ‘nho\ng Nguyễn Văn Mạnh oe\i tơ\ tơring Nghĩa Hưng, apu\ng Chư\ Pah, dêh char Gia Lai hlôi kră kru\t păng ple\i pă gan ăl pơtêng hăm pơgar đe tơ je#. Khe\i blu\ng sơnăm au, ‘nho\ng răt hơdre\ch chehphe ‘nao đơ\ng An^h tơm chă tơche\ng Khao ho\k Choh jang sa bri ‘long Tây Nguyên vă pơtăm ming. Đơ\ng ro\ng 10 khe\i pơtăm, pơgar chehphe ‘nho\ng Mạnh ư\hj kơ jing ‘lơ\ng. Lơ dơnơm hla dreng, đe\i dơnơm kro tơm. Đơ\ng ro\ng chă ap^nh đe, ‘nho\ng Mạnh akhan pơgar po răm pơrang pơra\m. ‘Nho\ng hlôi pruih lơ kơ loăi pơgang mă le\i oe\i ư\h kơ ke\ hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar ‘mơ\i: “Kon pơlei chă jang lơ, mă le\i kih thuơ\t ‘no\h ư\h kơ băt. Pơrang pơra\m tôch kơtang kơna bơ\n je\i ư\h kơ băt. Ba io\k yua pơgang chă pơlôch pơrang lơ\m te\h, mă le\i oe\i ư\h kơ ke\, ba tơtăm dêh.”

‘Nho\ng Lê Hùng Lợi, oe\i tơ\ xã Trang, apu\ng Đak Đoa je\i tơ [ơ\p le\i lăi mơ\n. ‘Nho\ng Lợi tơbăt, lơ\m mă pơtăm ming, ‘nho\ng hlôi io\k vôi păng lân prôi lơ\m sơlu\ng bơih. Mă le\i, pơrang lơ\m te\h oe\i lơ pơm ăn găh să pơgar ‘long ‘nho\ng kro đơ\ng tơm tru\h to\ kơnho\ng. M^nh [ar dơnơm lôch. Ro# tơm, lăng năng rơ\h chehphe, ‘nho\ng Lợi [o#h rơ\h tơ ble\o tơ brônh. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, lơ rơ\h ôm. Lăng pơgar ‘long pơtăm răm sơdrông pơrang pơra\m mă le\i tim mă băt chă trong ayơ hơmet pơ ‘lơ\ng, ‘nho\ng Lợi drơ\ng drơ\t lơ\m tơdrong vă chă pơtăm ming hơgăt te\h anai dơ\ng. “Ba ư\h kơ pơ\n ro# pơđ^ chă pơtăm ming m^nh ‘măng, mă le\i lăng dơnơm ayơ lôch ‘no\h ba ro# pơtăm ming. &nh ‘me\h băt trong pơlôch pơrang lơ\m te\h ‘no\h lơ liơ, găh hơdre\ch păng dôm tơdrong anai. Pơm lơ liơ mă ‘lơ\ng.”

Yă Đào Thị Lan Hoa, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Khu\l pơtho pơhra\m Ve\i lăng năng tông ‘long pơtăm tơ\ An^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k Cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên tơbăt, mă tơpă yan au pơrang pơra\m rơ\h đe\i [o#h tơ\ đ^ đăng tơring đe\i pơtăm chehphe, pơm hiong răm kơtang hlo\h hăm dơnơm che\hphe ‘nao pơtăm. Păng ‘nau jing m^nh lơ\m tơdrong tơm pơm ăn lơ pơgar chehphe pơtăm ming ư\h kơ jing ‘lơ\ng lôch răm:“ Tơpă yan au, hlo\h đơ\ng lơ sơnăm au ki, nhôn [o#h rim pơrang lơ\m te\h au pơm pơra\m jơ\p jang tơring pơtăm chehphe. Bơ\n ư\h kơ ke\ pơlôch pơgo\h hăp ôh, mă le\i lăp ke\ pơm dă [iơ\ đe\i lơ pơrang đe\ch. Vă tang găn hơlau pơrang lơ\m te\h, bơ\n jang hrơ\p m^nh ‘măng lơ trong jang đơ\ng chă rơih hơdre\ch, kih thuơ\t cho\h pơtăm, jang kiơ\ trong sinh ho\k, pơgang vă tang găn hơlau. Tơdăh jang kiơ\ m^nh trong jang kơd^h kơ d^h le\i ư\h kơ gan ke\ tang găn pơrang au.”

Kiơ\ đơ\ng Kih sư Nguyễn Văn Duy, Ko\ng ty Bình Điền, vă pơm dă [iơ\ pơrang pơra\m rơ\h chehphe mư\h ‘nao pơtăm ming, kon pơlei bơ\n kăl kơchăng dôm tơdrong au:“Hơgăt te\h chehphe kra\ kru\t tơ\ Tây Nguyên tôch kơ lơ. Kơ yuơ lơ lo\h, dôm sơnăm tơ je# au, tơdrong cha ưpơtăm ming chehphe đe\i kon pơlei iung jang kơtang. Mă le\i pơgar chehphe kră, găh pơrang lơ\m te\h păng tơdrong hơmơt tơpoh tôch kơtang. Kơna tơdrong chă pơtăm ming kăl jang kiơ\ [lep trong jang. ‘Ngoăih ko\h ro# hu\t đ^ đăng chehphe kră, bơn kăl hium pơgo\h rơ\h, sir sơlu\ng, tu\h mơ\r u\h păng m^nh [ar pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm vă tang găn pơrang. Bơ\n prôi vôi, hơmet pơ ‘lơ\ng sơlu\ng. Đơ\ng ro\ng 2 tru\h 3 ‘măng chă jơmu\l pơtăm [a hơ [o tơ\h au to ‘no\h mă pơtăm dơ\ng chehphe. Lơ\m khe\i ‘năr pơtăm ‘nao đơ\ng 1 tru\h 2 gie\ng, bơ\n ‘ne\ chă prôi pho\ng”.

Mă kăl bơ\n chă tu\h mơ\r au to tơgu\m ăn dơnơm ‘long pơtăm ‘nao chă pơtăm jing hăp ke\ krơ\ng păng blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng hlo\h, Kih sư Nguyễn Văn Duy pơma hơdăh: “Mư\h chehphe granh rơ\h, đơ\ng khe\i mă 3, mă 4 tru\h sơnăm mă 3, mă 4 ‘no\h hăp ple\i blu\ng a bơih,’no\h bơ\n kăl chă tu\h mơ\r prôi pho\ng ăn chehphe vă hăp jing ‘lơ\ng. Kon pơlei bơ\n dăh kơchăng hơ, mư\h chă prôi ‘no\h bơ\n prôi pho\ng đam lơ, lân lơ, mă lei kali to\ se\t đe\ch. Pơt^h gia nhen trong cha\ prôi 16-16-8 ‘nau trong chă prôi ‘lơ\ng hơ iă hlo\h tơgu\m ăn blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng ăn chehphe ‘nao pơtăm vă je# ple\i. Găh tơdrong chă prôi lơ to\ se\t ‘no\h sơnăm blu\ng, bơ\n io\k đơ\ng 100 k^ tru\h 150 k^ chă prôi lơ\m 1 ha, klăh asong chă prôi đơ\ng 4 tru\h 5 ‘măng lơ\m 1 sơnăm. Sơnăm mă 2, mă 3, bơ\n ato\k lơ [iơ\ pơtêng ha\m sơnăm blu\ng đơ\ng 50 tru\h 100 k^. ‘No\h jing, sơnăm mă 2, bơ\n io\k pho\ng chă prôi đơ\ng 150 tru\h 200 k^ lơ\m 1ha. Sơnăm mă 3 io\k đơ\ng 200 tru\h 250 k^ lơ\m 1 ha chehphe. Lơ lo\h, hăp măh mai đe\i kơchơ\t bek ‘lơ\ng, pơm ăn pơgar chehphe blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng. mư\h hăp đe\i ple\i blu\ng a, ‘no\h bơ\n io\k trong chă prôi hăm prôi pho\ng kali lơ vă tơgu\m ăn blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng”.

Bơngai ch^h: Nguyễn Thảo

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt