VOV4.Bahnar - Dôm xơnăm tơje# âu, kon pơlei jang mir tơ\ apu\ng Chư\ M’gar, dêh char Đak Lak pơgenh chă pơtăm chăn yây atu\m hăm pơgar tiu lơ\m hnam. Trong jang [ônh đe\ch, io\k jrăng pơtăm tiu, mih ma duch nă răt rơbưn cho# bơ\ hơdra vă ăn chăn yây hon rok. Lơ\m 5 truh 6 khei noh đei yua bơih, pơyua lơ găh mu\k drăm.

Unh hnam [ok Nguyễn Đình Hà, oei tơ\ xăh Ea Tul, apu\ng Chư\ M’gar, dêh char Đak Lak pơtơm đei io\k yua hloh mơj^t tấn chăn yây brê pơtăm lơ\m pơgar tiu. {ok Hà ăn tơbăt, 2 xơnăm kơ âu, unh hnam [ok io\kjrăng tiu ‘nao pơtăm vă bơ\ hơdra pơtăm chăn yây lơ\m hơgăt teh je# 1 hec tar. Đei io\k yua lơ hloh rim hơdre\ch ‘long pơtăm nai. Hăm 1 ha âu đei yua pơhlom 80 tấn minh pơyan, te\ch đei je# 700 triu hlak jên. Dang ei, chăn yây tím lơ\m tơring oei đei lơ bơngai răt yua. {ok Nguyễn Đình Hà ăn tơbăt: “Pơyua đơ\ng pơtăm chăn yây noh duh lơ, pơtêng hăm cà phê noh đei yua lơ hloh. Đơ\ng ‘nao pơtăm truh dang ei đei yua đơ\ng 2- 3 khei mă lei duh đei pơhlom 20 - 30 tấn bơih, te\ch noh đơ\ng 14-15 rơbâu hlak jên minh k^ pho\ to\k truh 17 rơbâu hlak jên minh k^.”

Nhen thoi ăi mơ\n, unh hnam [ok Lê Xuân Hải tơ\ thôn 6, xăh Chư\ Dliê Mnông, apu\ng Chư\ M’Gar, dêh char Đak Lak hlôi io\k tơlei rơbưn dăng kiơ\ jrăng tiu lơ\m pơgar vă pơtăm chăn yây. Mă hăm 20 tơm pơtăm hơlen mă blu\ng, unh hnam [ok đei yua hloh 2 tấn plei đum, te\ch tơle\ch hăm kơjă đơ\ng 15.000 - 18.000 rơbâu hlak jên minh k^. {ôh trong jang âu đei yua lơ, [ok Hải pơtoi pơih xă hơgăt pơtăm chăn yây lơ\m pơgar tiu: “Chăn yây hnam inh pơtăm hơlen lăng mă lei đei yua lơ, đơ\ng đei pơgar chăn yây âu noh hơto\k io\k yua ăn unh hnam inh. {ôh đei yua lơ thoi noh, unh hnam inh vă hơmet pơtăm 200 tơlei chăn dơ\ng. Chăn yây pơyua lơ, jên axong jang ưh kơ đei lơ nhen cà phê dăh mă tiu mă lei đei yua lơ hloh”.

            Chăn yây jing hơdre\ch pơtăm [lep hăm teh gôh Bazan, jên axong jang to\ xe\t păng ưh kơ đei vei hơlen lơ, yuơ noh mă lơ unh hnam hlôi yua jrăng tiu hlôi đei vă chă jên thêm ăn unh hnam. Chăn yây tím dang ei to\k bo\k jing tơmam te\ch hlot tenh lơ\m tơring păng lơ unh hnam tơ\ tơring Chư\ Dliê M’nông duh tơchă hơdre\ch chăn yây đơ\ng [ok Hải vă chă ho\k hơlen vih pơtăm tơ\ pơgar unh hnam po. {ok Nguyễn Đình Hiền, Pho\ kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei xăh Chư\ Dliê Mnông, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Đak Lak ăn tơbăt: “Tơ\ tơring noh chăn yây jing trong jang ‘nao, mă hơdre\ch pơtăm âu to\ xe\t năr mă lei khei năr io\k yua hăp lơ\m 3 xơnăm. ‘Nâu jing hơdre\ch pơtăm vă xut le# pơngot tơjur hin dơnuh tơnăp hloh. Dang ei, tơ\ tơring đei lơ unh hnam kon pơlei axong pơtăm hlôi păng to\k bo\k đei yua bơih, lơ unh hnam pơtăm đei 200-300 tơlei tơm. ‘Nâu jing hơyak kăp g^t vă hơto\k mu\k drăm tơ\ tơring”.

            Tơdrong jang pơtăm chăn yây tơgop pơyua găh mu\k drăm ăn kon pơlei lơ\m khei năr gô pe\ yua tiu. Dang ei kơjă chăn yây tím oei kăp, ưh kơ adro# tơgu\m kon pơlei hơmet mu\k drăm mă oei tơgu\m pơm jơk păng vei hơ iuch ăn kơ teh. Mă lei, vă tang găn tơdrong mă kon pơlei pơtăm lang xă hơdre\ch mă âu, jơnu\m pơgơ\r tơring tơ\ Đak Lak duh tơbang ăn kon pơlei băt adro# pơtăm tơm to\ xe\t năr vă rong tơm đunh khei năr đe\ch.

Trong jang ve\i lăng năng ‘lơ\ng hơ iă kơ m^nh an^h jang kro#i hroi io\k yua kơ jăp tơ\ tơring }ư Dliê Mnông, apu\ng }ư Mgar

U|nh hnam [ok Nguyễn Văn Long, oe\i tơ\ thôn 2, tơring Cư\ Dliê Mnông, apu\ng Cư\ Mgar, Đak Lăk đe\i vă je# 2 ha kro#i hroi, găh lơ hơdre\ch răt đơ\ng Đài Loan. {ok Long tơbăt: hăm 2 ha au, m^nh sơnăm u\nh hnam [ok phe\ io\k đe\i 200 tân ple\i, chă te\ch lơ\m 1 k^ đơ\ng 15.000 - 17.000 hlak jên, đơ\ng ro\ng chă klăh pơ đ^ kon jên jang au to, u\nh hnam [ok oe\i io\k đe\i vă je# 1 ti 500 tr^u hlak jên. Mă le\i vă đe\i ple\i ăl păng ‘lơ\ng lơ lau, hơdrol kơ ‘no\h hlôi đe\i lơ ‘măng pơgar kro#i hroi đe\i sơdrông pơrang pơra\m măh bu\ch hu\t vă pơtăm ‘nao dơ\ng. Lăp đơ\ng ro\ng chă ap^nh jet đe păng jang lơ\m pơgar kơ d^h [ok Long mă băt tơdong lơ lau: 

Kro#i hroi [ônh đe\i pơrang pơra\m rơ\h, mư\h đak tơ\ng, mă kăl ‘no\h mư\h đe\i ‘mi jrăh. Lơ\m pơyan ‘mi, tơdrong ju lơ\m te\h tôch kơtang kơ yuơ lơ lo\h kon pơlei ‘ne\ gan chă tơruih đak. Tơ pl^h ăn pơyan phang kon pơlei chă tơruih đak ăn kro#i hroi rim năr, lơ\m 1 ‘măng tơruih đơ\ng 15 tru\h 20 pơn^t ‘no\h lơ\m pơyan ‘mi kon pơlei bơ\n chă tơruih [ar năr tơruih m^nh ‘măng păng tơruih đunh đơ\ng 5-10 pơn^t jơ.

{ok Long tơbăt: “Pơyan au j^ pơyan ‘mi bơih, lơ\m chơng rơng bơ\n hlôi ju kơtang kơna bơ\n ‘ne\ gan chă tơruih đak. Tơdăh ‘năr ‘mi ‘no\h dang 3-4 năr bơ\n chă tơruih m^nh ‘măng, tơdăh tơruih lơ dêh hnang hăp ju kơtang păng pơm ăn [ônh đe\i sơdrông pơrang pơra\m”.

Mưh ‘mi jrăh, te\h ju kơtang tơ\ dơnơm kro#i hroi oe\i đe\i hloi lơ sơdrông pơrang pơra\m nhen: pơrang kok găm hle\k hlo\k tơ\ hla, ple\i, pơrang kơ hroih kơ hrônh pơra\m tru\h tơ\ rơ\h păng hla hloi. Mư\h dơnơm răm sơdrông pơra\m pơm tơpl^h ăn hla păng ple\i kơna pơm ăn ư\h kơ jing ‘lơ\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, vă tang găn sơdrông pơrang pơra\m kơtang tơ\ dơnơm kro#i hroi kon pơlei bơ\n kăt hu\t [iơ\ tơlei vă pơm ăn chơng rơng hăp gơ glang. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, kon pơlei kăl chă pruih pơgang vă tang găn pơrang pơra\m hle\k hlo\k, pơrang pơm ăn ple\i hơra\ng păng m^nh [ar pơgang tang găn bơ\n ong roi trep pơra\m. Vă ve\h ver lơn pơgang, bơngai jang pơgar kăl chă tơpl^h pơgang đơ\ng ro\ng lơ ‘măng chă pruih pơgang ‘moi kiơ\ nơ\r pơtho tơbăt đơ\ng an^h pơm tơle\ch pơgang.

{ok Long tơbăt:“ Kư\ mă 1 gie\ng tru\h 10 năr, bơ\n pruih pơlôch pơmau pơrang. Kơ yuơ pơmau pơrang au chek lar char lơ tôch kơtang. Tơdăh ‘năr to\ ‘no\h 10 năr, tơdăh ‘mi ‘no\h 1 gie\ng bơ\n chă pruih 1 ‘măng. M^nh gie\ng pơgang pă đe\i s^t bơih kơna năm chă pruih dơ\ng kơ yuơ kro#i hroi au [ônh đei pơrang sơdrông pơra\m, bơ\n tang găn pơrang sơdrông pơrăm hơdrol ‘ne\i hơmo\ hơmăi, tơdăh đe\i sơdrông pơra\m bơih le\i ư\h kơ ke\ vă chă ming hơmet ăn kơ hăp ôh”

Kiơ\ đơ\ng [ok Nguyễn Văn Long, pơyan ‘mi sơdrông pơrang pơra\m kơtang pơm ăn dơnơm ư\h kơ gan ke\ krơ\ng kơna tơdrong ‘me\h vă đe\i măh mai mơ\r ăn dơnơm ‘long kăl chă tơmơ\t ăn. Lơ\m pơyan ‘mi dơnơm to\k ‘long to\k bo\k ple\i kơna bơ\n chă prôi pho\ng mă tôm, mă [lep, prôi lơ kali păng ‘ne\ gan prôi đam vă hla oe\i kơ blu\h kơtang, tang găn [iơ\ sơdrông pơrang pơra\m.

{ok Long tơbăt: “ Mư\h dơnơm đe\i ple\i ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng hơnơ\ng ư\h kơ gơ\h chă prôi to\ se\t ôh. Tơdăh prôi to\ se\t kơnh pơm ăn dơnơm ư\h kơ jing ‘lơ\ng gô pơ jing rơvơn ăn đe\i pơmau pơrang pơra\m kơtang kơna kư\ mă 10 năr bơ\n chă prôi pho\ng m^nh ‘măng găh pho\ng kali ‘no\h bơ\n prôi lơ [iơ\ vă ple\i hăp hơra\ng ‘lơ\ng păng pơrang sơdrông tơnap mă chek lar char lơ”.

M^nh tơdrong dơ\ng đe\i [ok Long băt hơdăh ‘no\h hăm te\h groi [iơ\ ‘no\h dă [iơ\ đe\i đak tơ\ng, găh dôm te\h tơnă ‘no\h ‘ne\ gan le# sơlu\ng jru\. Kơ yuơ mư\h sơlu\ng jru\, mư\h pơyan phang hăp tơgu\m ăn mong đak lơ mă le\i mư\h pơyan ‘mi gô pơm ăn đak tơ\ng. Mă kăl lơ\m khe\i ‘năr ‘mi hơnơ\ng. Mư\h đak tơ\ng pơm ăn đe\i pơrang sơdrông lơ tơ\ rơ\h pơm ăn rơ\h ôm păng lôch. Kơ yuơ lơ loh ve\i lăng năng tông kro#i hroi lơ\m pơyan ‘mi, ‘ngoăih chă prôi pho\ng [lep ‘lơ\ng ‘no\h kon pơlei je\i lăng ba tru\h tơdrong chă pơcho\h đak ăn dơnơm ‘long vă rơ\h granh jăng ‘lơ\ng, trep io\k mơ\r pho\ng ‘lơ\ng hơ iă chă rong dơnơm, rong ple\i hơnha\k ba đe\i io\k yua kơ jăp.

Tơblơ\ nơ\r rapor: Amazư\t - Lan