VOV4.Bahnar - Hăm to# pơđang ato\k kơtang dang ei, ‘nao âu, Anih tơm choh jang xa păng ato\k tơring pơxe\l jang atu\m hăm anih vei lăng kon pơlei dêh char Dak Lak pơgơ\r pơma đam găh khoa ho\k trong jang vă tơjră hăm to# pơđang păng hơto\k kjăp jang cà phê, găr xơlơ\k, tiu tơ\ tơring Hle\ch pơbăh păng Tây Nguyên vă chă dôm trong jang tơjră hăm to# pơđang. Tơje# hăm dôm trong jang găh hơdre\ch, trong chă yua pho\ng rei păng kih thuơ\t ruih đak pơkom [iơ\, lơ bngai juăt jang akhan, trong jang đunh đai păng kjăp noh pơtăm ‘long pơm yơp, pơgăn kial.

           Ko\ng ty chehphe Thắng Lợi, dêh char Dak Lak ‘no\h m^nh an^h jang chehphe, đ^ đăng hơgăt te\h chehphe đe\i pơtăm ‘no\h hơdre\ch chehphe Rôbusta. Lơ\m 39 sơnăm au ki, đơ\ng chă jang đunh sơnăm atu\m hăm jang kiơ\ khoa ho\k kih thuơ\t, đ^ đăng hơgăt te\h hlo\h 1.780ha chehphe kơ Ko\ng ty đe\i jing ‘lơ\ng. Lơ mir pơgar chehphe hlôi pơm pơđunh khe\i ‘năr ple\i, păng đe\i ple\i roi kơtang. Jo# hơto\ io\k đe\i hre\i au 5.000 tân chehphe klong lơ\m 1 sơnăm. Jang sa io\k đe\i hlôi tơgu\m ăn bơngai jang đe\i tơdrong er^h sa sơđơ\ng. Vă đe\i trong jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng, [ok Vũ Đình Nội, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Ko\ng ty tơbăt, ‘ngoăih ve\i lăng pơgar chehphe, hơmet ming chehphe kră kru\t, tơmơ\t jên răt pho\ng prôi, jang kiơ\ kih thuơ\t tơruih đak pơkom ‘no\h bơ\ jang pơ pro\, tơ iung pơ jing an^h bing kial đe\i Ko\ng ty tơle\ch jang kơtang hlo\h. “ Đak ‘no\h kăl hlo\h kơna Ko\ng ty hlôi lăng kơ jăp tơdrong au. Găh păh Ko\ng ty [ơ\t măt nhôn lăng kơ jăp tru\h tơdrong chă pơtăm ‘long pơm bing yơ\p ăn kơ chehphe vă pơm ăn hơgăt te\h chehphe đe\i ju hơnơ\ng, dă [iơ\ phang pơđang, tang găn phang pơđang păng tơruih đak ư\h kơ lơ ‘măng”

Je\i lơ\m cho\h jang sa, pơm tơle\ch chehphe, [ok Nguyễn Đại Ngọc, Kơdră che\p pơgơ\r Ko\ng ty jang chehphe Ia Grai dêh char Gia Lai akhan: Lơ\m pơyan phang tơ\ Tây Nguyên tôch kơtang, chă pơtăm ‘long pơm yơ\p tro\ [lep, tơgu\m ăn pơm rơngơp ăn pơgar, pơm ‘lơ\ng ăn cho#h pơkao, kơtăn ple\i păng pơm dă [iơ\ kro sơdrai adoi pơm ăn kơ te\h jing ‘lơ\ng, ve\i lăng te\h ‘lơ\ng hoe\i răm kơto\ pơđang pơ chrang kơtang hlo\h, ato\k kơtang ve\i lăng đak, răk pho\ng mơ\r ăn kơ te\h. ‘Long yơ\p oe\i tơgu\m ăn plei chehphe đum klui, pơm ato\k kơtang kơchơ\t axit păng kơchơ\t succrose lơ\m găr, ‘nau dôm kơchơ\t kăl hlo\h pơ jing đe\i ăn [au phu, pơm ăn chehphe ‘lơ\ng. Mă le\i, hre\i au lơ kon pơle\i tim mă lăng kơ jăp tru\h tơdrong au mă le\i lăp ako\m lơ\m chă tơruih đak pơ kom đe\ch: “ ‘Ngoăih tơruih đak pơkom ‘no\h mă bơ\n hơmet pơ ‘lơ\ng dơ\ng bri tu đak păng bri pơtăm. Dôm ‘long mă bơ\n pơtăm kăl đe\i pơtăm ‘long j^h vă bing kial pơm yơ\p ‘no\h gô pơm dă [iơ\ hiong răm đak păng ve\i lăng đak lơ\m te\h ăn kơ rim ‘long pơtăm au. ‘No\h jing tơ iung pơ jing trong jang au bơ\n je\i kăl lăng lăng dơ\ng pơm lơ liơ vă dă [iơ\ tơhoach đak lơ\m pơyan phang ăn ‘long pơtăm tơm nhen ‘long chehphe păng tiu”.

Pơtăm ‘long hơyơ\l, bing kial ăn chehphe ư\h khan trong jang ‘nao đe\i rim bơngai joăt jang chă pơkă tơ\ rim ‘măng hop akoưm mă le\i lơ\m Trong tơle\ch jang Ato\k tơ iung kơ jăp ‘lơ\ng Việt Nam jăl jang 2011 – 2020 đe\i Khu\l kơdră Te\h đak k^ pơkăp hlôi đe\i pơma tru\h găh tơdrong ‘nau bơih. Pơma pơtôch tơ\ hop ako\m, pơma dơ\ng tơdrong kăl kơ tơdrong pơ jing pơtăm ‘long hơyơ\l, ‘long bing kial ăn chehphe, [ok Lê Quốc Danh, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h tơm ve\i lăng cho\h jang sa păng ato\k tơ iung tơring tơrang pơma hơdăh: “ M^nh trong jang ăn đunh đai tai sơnăm kơ bơ\n oe\i kăl jang kiơ\ bri ‘long, pơtăm chehphe kăl đe\i j^h pơtăm ‘long pơm yơ\p, bing kial kơ yuơ pơyan phang Tây Nguyên ư\h khan phang pơđang mă le\i oe\i kial kơtang dơ\ng. Tôch kơ lơ bri ‘long j^h mir pơgar kiơ\ kơ nhôn chă tơche\ng oe\i io\k yua lơ hlo\h kơ chehphe dơ\ng. Mă [ar ‘no\h, bơ\n hlôi đe\i pơma tơbăt hơdăh găh khoa ho\k bơih, chehphe kăl đe\i pơtăm ‘long tơ\ j^h pơgar pơm yơ\p, bing kial, adoi pơm ăn yơ\p, ming kial, adoi đe\i hla hơlu\ng pơm ăn đe\i ju te\h dơ\ng kơ yuơ lơ lo\h, bơ\n kăl jang kiơ\ trong tơle\ch jang ‘lơ\ng hơ iă au”.

Ro\ năng vă chă pơma, lơ\m khe\i ‘năr tơ pl^h to\ ‘mi kial to\k bo\k pơm phang pơđang kơtang tơ\ Tây Nguyên roi năr roi kơtang, đak roi pă gan đe\i ‘no\h pơtăm ‘long pơm yơ\p, bing kial ăn pơgar chehphe to\k bo\k jing trong jang ‘lơ\ng hơ iă, hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp ăn kon pơle\i.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t