VOV4.Bahnar - Pơtăm hrau hrăo tiu lơ\m pơgar mir chehphe hre\i au to\k bo\k jing trong jang chă pơtăm hrau hrăo đe\i lơ bơngai jang kiơ\ păng tơpă yan au đe\i [o#h tơdrong pơtăm hrau hrăo au hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp. Mă le\i, vă trong jang au tơpă hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp găh mu\k drăm adoi nhen sơđơ\ng jang sa ‘lơ\ng hơ iă lơ\m pơgar mir ‘long pơtăm, kon pơle\i bơ\n pơm kiơ\ trong jang kih thuơ\t lơ\m pơtăm păng ve\i lăng rim kơ loăi ‘long pơtăm au.

Lơ\m mă hơgăt te\h vă pơ pro\ ăn cho\h jang sa roi năr roi ie\, tơdrong chă pơtăm hrau hrăo ‘long pơtăm lơ\m m^nh mir đe\i lơ bơngai jang kiơ\ adoi đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h. M^nh lơ\m dôm ‘long pơtăm mă kon pơle\i pơtăm hrau hrăo hre\i au ‘no\h pơtăm tiu lơ\m pơgar mir chehphe. Tiến sĩ Phan Việt Hà tơbăt, tơdrong chă pơtăm hrau tiu lơ\m pơgar mir chehphe ‘no\h tôch hơ iă păng hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp. “Chă pơtăm tiu lơ\m pơgar mir chehphe ‘noh đe\i io\k yua kơ jăp: mă blu\ng ‘no\h pơm ăn ‘lơ\ng hơ iă lơ\m pơgar mir ‘long pơtăm păng pơm ăn dă [iơ\ đe\i sơdrông pơrang pơra\m ‘long pơtăm. Mă [ar ‘no\h mư\h pơtăm hrau tiu lơ\m mir pơgar chehphe ‘no\h gô tơgop pơm yơ\p ăn kơ chehphe. Mă pêng lơ\m m^nh hơgăt te\h mă le\i pơtăm [ar kơ loăi ‘long pơtăm ‘no\h đe\i io\k yua lơ hlo\h. Lơ\m khe\i ‘năr kơ jă tơmam drăm cho\h jang sa ư\h sơđơ\ng ‘no\h ‘long mă au pơ klăp ăn ‘long mă to kơna sơđơ\ng jang sa đe\i io\k yua kơ jăp”.

Tiến sĩ je\i pơkă ăn kon pơle\i cho\h jang sa m^nh [ar trong mư\h vă pơtăm hrau hrăo: Mă blu\ng ‘noh tơdrong pơ je\i trep io\k jơ\ng ‘năr. Kăl sơđơ\ng chă pơtăm ư\h kơmăh kie\r dêh hnang adoi nhen băt hơdăh găh ‘long pơtăm ayơ vă đe\i ‘năr pơ jrang kơtang kơna chă pơtăm lơ liơ mă [lep. Mă [ar, pơ je\i d^h băl mơ\r pho\ng, m^nh kơ loăi ‘long pơtăm đe\i ‘me\h vă trep io\k mơ\r pho\ng phara d^h băl, tơdăh chă pơtăm ư\h kơ [lep ‘no\h ‘long pơtăm au trep io\k pho\ng mơ\r ‘long mă to. Mă 3 ‘no\h tơdrong sơdrông pơrang, hăm ‘long pơtăm đe\i atu\m kơ loăi sơdrông pơrang pơra\m ‘no\h pơm kơne# kơtang tru\h ‘long pơtăm, ple\i ‘long pơtăm. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdăh ư\h kơ hơlen hơdrol vă pơtăm ‘no\h tơdrong ve\i lăng ‘long pơtăm gô tơ [ơ\p tơnap tap păng tơhoach tôch kơ lơ: “ Hăm tiu pơtăm hrau hăm pơgar chehphe ‘no\h d^ng tru\h dang e\i oe\i tim mă đe\i tơche\ng hơlen tơpă pơtăm lơ liơ mă ‘lơ\ng hlo\h, mă le\i kiơ\ trong joăt jang kơ nhôn păng kiơ\ đơ\ng dôm ‘măng hơlen ‘no\h pơge\nh pơtăm tiu lơ\m pơgar mir chehphe ‘no\h kư\ mă 2 re\ng chehphe pơtăm 1 re\ng tiu, ‘no\h jing re\ng au ataih re\ng mă to 6 met, dơnơm au atăih dơnơm mă to 3 met păng dăh chă pơtăm to\k bo\k 4 dơnơm chehphe”.

Hăm chă pơtăm lơ lo\h, pơ đ^ tiu hăm chehphe je\i đe\i ‘năr pơ chrang ‘lơ\ng hơ iă, hoe\i chă tơgar trep io\k mơ\r adoi nhen pơm dă [iơ\ sơdrông pơrang pơra\m păng lang să kơtang. Lơ\m tơdrong ve\i lăng ‘no\h kon pơle\i cho\h jang sa je\i pơ ge\nh lơ\m tơdrong ve\i lăng năng tông [ar kơ loăi ‘long pơtăm hloi. Mă le\i kăl kơchăng tru\h tơdrong chă tơruih lơ\m pơyan phang, kơ yuơ tơdrong ‘me\h vă đe\i đak kơ [ar kơ loăi ‘long pơtăm au phara d^h băl. “ Tơpă yan au tơdăh bơ\n chă pơtăm [lep nhen tơbăt kơpal ‘no\h tơdrong ve\i lăng je\i pơm kiơ\ trong jang nhen chă pơtăm hơdro# găh tiu. Kơchăng ‘no\h mư\h pơyan phang bơ\n chă tơruih đak ăn chehphe lơ\m khe\i năr lăp đơ\ng ro\ng phe\ tiu đang ‘no\h ‘ne\h chă tơruih đak tơ\ tơm tiu kơ yuơ khe\i ‘năr au tiu kăl đe\i hre\ng hro\i vă chăt blu\h pơkao”.

Tơpă yan au, tiu pơtăm lơ\m pơgar mir chehphe ‘no\h tơdrong chă pơ je\i d^h băl mơ\r hăm chehphe ‘no\h ư\h kơ lơ, kơ yuơ lơ lo\h, kon pơle\i bơ\n chă prôi pho\ng tu\h mơ\r [lep hăm nơ\r pơkă dăh mă chă prôi to\ se\t [iơ\, kơ yuơ mơ\r đe\i đơ\ng hla, ‘ngie\t ôm je\i măh mai mơ\r ăn kơ tiu. Mă le\i, tiến sĩ Phan Việt Hà pơkă hăm kon pơle\i bơ\n kăl jang kiơ\ kih thuơ\t hlôi đe\i tơle\ch ăn. “ Nhen hlôi tơroi, ve\i lăng năng tông tiu pơtăm lơ\m pơgar mir chehphe ‘no\h tơdrong chă prôi pho\ng tu\h mơ\r kăl pơm kiơ\ trong jang kih thuơ\t, bơ\n kăl lăng năng te\h jing ‘lơ\ng lơ liơ păng tơdrong chă ple\i lơ dăh mă to\ se\t vă chă prôi pho\ng, tu\h mơ\r tro\ [lep. Bơ\n je\i gơ\h chă io\k yua lơ kơ loăi pho\ng đe chă te\ch mơdro mă le\i kăl pơm kiơ\ 4 tơdrong [lep ‘no\h: [lep kơ loăi, [lep lơ to\ se\t lơ\m rim khe\i ‘năr, [lep khe\i ‘năr păng [lep trong chă prôi, chă tu\h”.

Kon pơle\i bơ\n gơ\h chă klăh to\ se\t ăn lơ ‘măng chă prôi chă tu\h pho\ng mơ\r păng chă prôi kiơ\ tơdrong ‘me\h vă đe\i pho\ng mơ\r hăm ako\p chă prôi đơ\ng 1 k^ 2 tru\h 1 k^ m^nh poăt pho\ng N-P-K lơ\m 1 sơnăm, lơ\m au m^nh ‘măng chă prôi đơ\ng 2 tru\h 3 lang pho\ng lơ\m 1 hơdrơ\ng tiu. “ Hăm tiu chă prôi pho\ng rim sơnăm kăl chă prôi ăn đơ\ng 5 – 6 ‘măng gômơ\ng tơring. Kăl kơchăng chă prôi dôm yơ kiơ\ khe\i ‘năr, pơ t^h gia nhen khe\i năr au mư\h chă prôi pho\ng kăl io\k prôi pho\ng đe\i lơ kơ chơ\t đam păng lân. Lơ\m pơyan ‘mi pho\ng đam tơgu\m ăn ple\i t^h, lân tơgu\m ăn chăt rơ\h vă dơnơm jing ‘lơ\ng. Tru\h khe\i ‘năr vă đ^ sơnăm ‘no\h [lep lơ\m mă tiu ako\m đe\i kơ chơ\t hre\ng ‘no\h bơ\n rơ\ih pho\ng đe\i kơ chơ\t đam hăm kali dôm ăi d^h băl kơ yuơ lơ\m khe\i ‘năr au ‘long pơtăm kăl đe\i kơ chơ\t kali lơ”.

Tiến sĩ Phan Việt Hà pơkă m^nh [ar tơdrong lơ\m khe\i ‘năr kon pơle\i chă prôi pho\ng ăn kơ tiu, mă kăl ‘no\h kih thuơ\t prôi păng găh pho\ng lơ dôm yơ ăn kơ m^nh dơnơm. “ Tiu ‘no\h jing kơ loăi ‘long pơtăm đe\i rơ\h ư\h kơmăh kơtang păng tôch ư\h hơ iă hăm pho\ng tơdăh chă prôi ư\h kơ [lep ‘no\h [ônh pơm pơra\m păng pơm ăn tơm lôch hloi. Bơ\n chă prôi kăl prôi lơ ‘măng lơ\m m^nh sơnăm păng chă prôi to\ se\t, ư\h kơ gơ\h chă prôi lơ pho\ng lơ\m m^nh ‘măng kơ yuơ tơdăh prôi lơ ‘no\h gô pơm kơne# tru\h rơ\h tiu. Mư\h chă prôi kăl prôi tơ\ atăih rơ\h, mư\h prôi pho\ng ‘no\h chor đơng, ve\h ver pơm ăn rơ\h tiu kơte\ch, mư\h prôi pho\ng đang ‘no\h [u\ hloi. chor au atăih sơdrai vă ve\h ver pơm kơne# tơ\ tiu păng rơ\h hăp”.

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazư\t