VOV4.Bahnar - Kiơ\ xkơ\t đơ\ng dôm bngai jang khoa ho\k, hăm lơ kơloăi kon char kơmar ‘lơ\ng, pho\ng hữu cơ sinh học pơm ăn kơ teh rơmuơn pui păng ke\ tang găn dôm kơloăi pơrang đei lơ\m teh. Yuơ noh, roi năr roi đei kon pơlei jang mir tơ\ Tây Nguyên yua pho\ng hữu cơ sinh học vă tuh ăn ‘long pơtăm đei io\k yua lơ păng ‘lơ\ng. Kơloăi pho\ng âu hlôi tơgop tang găn hơdrông pơrang pơrăm, pơdui xơnăm erih đunh ăn lơ pơgar cà phê, pơgar tiu…

Hăm pơgar cà phê 25 xơnăm, [ok Phạm Ngọc Anh, oei tơ\ kueng kpho# 9, phường Tân Hòa, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak ăn tơbăt, đơ\ng io\kyua pho\ng hữu cơ vi sinh, pơgar cà phê kră kơ unh hnam [ok duh oei đei plei xđơ\ng 3 tấn 1ha, mă jên hoach răt pho\ng tơjur [ôh hơdăh: Inh [ôh đei yua tih tên: tơm cà phê hăp pha, to\k giơ\ng pran, klah lơ xơdrai; păng tơjur đei 50% kxo# pho\ng hoă ho\k.

Oei hăm unh hnam [ok Phạm Quốc Trung, oei tơ\ thôn Hòa Sơn, xăh Ia Phang, apu\ng Cư Pưh, dêh char Gia Lai, tơdrong yua pho\ng vi sinh hlôi pơyua keh kong. Mă tơm kră păng [ơm hơdrông xa, 3 ha tiu kơ unh hnam [ok răm pơđ^, nhen le\ je# bu\ch hu\t le# bơih. Thoi ăi mă đơ\ng io\k yua pho\ng hữu cơ vi sinh, pơgar tiu hnam [ok hlôi to\k giơ\ng păng đei lơ plei dơ\ng. {ok Phạm Quốc Trung chơt hơ iă tơroi: Pơgar tiu âu hlôi răm bơih, mă lei gơnơm đei pho\ng uh bu\k sinh học mă yua 2 xơnăm kơ âu, noh pơgar tiu inh dang ei vơ\ pran đei pơhlom 70%. Tiu pơtăm đơ\ng xơnăm 2005, mă dang ato\k giơ\ng thoi âu noh brăm bơih lăh.

Kiơ\ kơ Tiên sih  Lê Ngọc Báu, Kdră Anih jang hơlen khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên, ‘long pơtăm to\k giơ\ng pran, hơto\k tơdrong pran tơjră hăm hơdrông xa pơrang pơrăm, hơmet teh pui giơ\ng hloh, noh gơnơm đơ\ng kon char kơmar vi sinh pơyua đei lơ\m pho\ng hữu cơ vi sinh: Io\k yua pho\ng vi sinh noh hăp pơm ăn ‘long pơtăm vơ\ pran yuơ dôm kon char kơmar vi sinh âu ke\ vei xđơ\ng kơchơ\t đạm, păng hăp pơm xap lân mă đei lơ lơ\m teh gôh ba-zan, noh dôm kon char kơmar vi sinh âu pơm ăn lân tơnap kơ hach jing [ônh hach vă ‘long pơtăm gơh hram, thoi noh gô mong [iơ\ pho\ng hoă ho\k. Tơje# hăm noh yuơ đei lơ kon char kơmar vi sinh pơyua tang găn tơdrong ato\k chêk lar đơ\ng lơ pơrang đei lơ\m teh, pơtih nhen pơmâu pơrang Trichoderma hơnơ\ng kơ [ôh tơ\ tơm cà phê noh hăp tơjră hăm Fusarium, tơ\ tơm tiu noh hăp tơjră hăm pơmâu pơrang Fitoptora.

Yua pho\ng hữu cơ sinh học, ne\ yua lơ pho\ng hoă ho\k păng pơgang vei lăng ‘long pơtăm jing trong jang tơm kơ tơdrong choh jang xa kjăp xđơ\ng, vei xđơ\ng tơdrong ‘lơ\ng tơmam drăm pơm tơle\ch, hơto\k tơdrong tơgar te\ch răt lơ\m khei năr jang hadoi lơ\m kpal teh dang ei. Tiên sih Trương Hợp Tác, Jang lơ\m Anih tơm choh pơtăm, lơ\m Anih tơm choh jang xa păng Ato\k tơring pơxe\l tơroi: Pho\ng sinh ho\k jing minh kơloăi pho\ng đei teh đak tơre\k yua lơ\m tơdrong choh jang xa dang ei. Ưh kơ x^ adro# teh đak bơ\n đe\ch ôh mă lơ teh đak lơ\m kpal teh duh thoi ăi mơ\n, đe to\k bo\k oei hơto\k tơplih đơ\ng đơ\ng yua pho\ng hoă ho\k vă io\k yua pho\ng sinh học, mă kăl noh pho\ng đei kon char kơmar vi sinh. Kơlih tuh pho\ng mă âu ăn ‘long pơtăm noh hăp ưh kơ adro# hơto\k lơ plei mă oei hơmet pơ ‘lơ\ng teh hloi.

Pơge\nh tôm tơmam drăm iă cho\h jang sa vă uh pho\ng mơ\r vi sinh ‘no\h jing trong jang pơkom ve\i lăng ‘long pơtăm đe\i ple\i kơ jăp păng pơm ăn kơ te\h jing ‘lơ\ng. Mă le\i, tơdăh ư\h kơ băt hơdăh trong chă uh le\i tơ hiong đunh khe\i ‘năr mă le\i pho\ng mơ\r je\i ư\h kơ ‘lơ\ng mơ\n. Mư\h uh pho\ng mơ\r, kon pơle\i bơ\n kăl io\k yua rim pơmau vi sinh nhen Trichoderma, HB-01… pơm tơmam ke\ ôm bu\k dôm kơđo\h, dơng, hla ‘long pơtăm.

Tơmam drăm pơm pho\ng uh đei: Lơ 5 ‘măng dôm hơnong [a, rơm re\k, tơm tơ\h, ‘long cheng leng au to ... păng 2 ‘măng mơ\r ( ‘no\h mơ\r ^ch kơpô, rơmo, ie\r ...). Tơdăh đe\i lơ mơ\r sa roi ‘lơ\ng. Chă io\k yua 1 k^ [uih pơgang Trichoderma, 5 k^ lân tu\h hrau lơ\m 1 met kho#i mơ\r, hla ‘long.

Trong jang:

Hơnong [a păng rim ‘ngie\t au to chơ cho\h mă ie\, io\k đak chă tơruih mă iôm.

Io\k pho\ng lân tuh hrau lơ\m mơ\r.

Io\k đak puih pơgang tơ ruih mă iôm pôi uh.

Tơchă an^h tơnă vă chă uh pho\ng mơ\r. Tơ\ hơla đe\i lơ\k hơnong [a, ‘ngie\t kro hơ [ơ\l dang 10cm. Pơm pôi uh să dang 1met m^nh poăt, kơ jung 1 met 1 poăt vă đe\i to\ ‘lơ\ng. Ư|h kơ gơ\h chă hme\t tre\i pôi uh. Io\k kơ [at krum mă hlơp dăh mă kôch io\k te\h tơnglan mia mă hlơp pôi uh.

Yu\h to\ ‘lơ\ng hlo\h vă ke\ pơm ăn dôm ‘ngie\t, hơnong [a uh ke\ ôm bu\k ‘no\h 60 đo# C. Dang 10 năr, bơ\n chă lu\k lơ\k pôi uh vă ve\h ver yu\h to\ dêh hnang, păng tơdrong chă bu\k hơto\ d^h băl. Adoi gơ\h chă pơm ăn yu\h to\ le\ch hăm io\k ‘long chă hlôt trôm tơ\ pôi uh.

Găh ju ‘lơ\ng hloh kơ pôi uh ‘no\h 50%. Tơdăh đak lơ dêh hnang le\i pơm ăn bơ\n hơnong [a ‘ngie\t ư\h kơ jăh ôm he\ch, pơm ăn yu\h [au tôch kơ dêh. Tơdăh hre\ng dêh hnang le\i je\i pơm ăn ôm bu\k hiơ hiơ\ mơn; Kơ yuơ lơ lo\h, tơdăh [o#h ju dêh hnang ‘no\h bơ\n tơraih sơ\k hre\ng [iơ\, păng tơdăh hre\ng le\i bơ\n io\k đak chă tơruih ăn dơ\ng. Chă lăng hơlen vă kơbăt hreng dêh hnang dăh mă ju dêh hnang ‘no\h bơ\n tơpe\t lăng pho\ng uh au, lăng [o#h djêm kơ đak ‘no\h lăp bơih. Kon pơle\i, chă to\ng đak hmă dăh mă đak đơ\ng hơdrong kơpô rơmo chă tu\h ăn pôi uh ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h.

Tơdăh găh ju tro\ [lep mă le\i pôi uh ư\h kơ jăh ôm he\ch le\i, kon pơle\i bơ\n io\k mơ\r chă tu\h hrau hăm pôi uh au dơ\ng.

Gơ\h chă hơlen koăng hăm tơdrong chă [au yuh pôi uh ‘lơ\ng. Găh pho\ng mơ\r kơmau kul gôh, pôi uh hro\ [iơ\.

Lăp đơ\ng ro\ng 2 khe\i, pôi uh gô ôm bu\k jing mơ\r vi sinh. Kon pơle\i bơ\n io\k hơdrau tu\h io\k he\ch mơ\r, dôm mơ\r tim gan bu\k ‘no\h uh dơ\ng vă đe\i pho\ng mơ\r ‘lơ\ng hlo\h.