Kơchăng hăm pho\ng yăh dang ei.

VOV4.Bahnar - Dôm xơnăm kơ âu, pho\ng yăh, pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng oei lang xă tơ\ lơ tơring lơ\m dêh char Dak Lak. Pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng, ưh kơ adro# pơrăm truh tơdrong pơyua, giơ\ng pran hăm ‘long pơtăm, mă oei pơm ăn ‘long pơtăm lôch răm, pơrăm tih tên truh mu\k drăm kon pơlei. Yuơ noh, ‘ngoaih kơ tơnap tap găh hơyuh to# ‘mi, kơjă tơmam drăm, kon pơlei Dak Lak oei tơjră hăm pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng oei đei te\ch lơ\m tơring dang ei.   

Ăh tong ane# khei 7, unh hnam yă Trần Thị Nhàn tơ\ xăh Quảng Phú, apu\ng Chư\ Mgar răt 2 tă pho\ng pruih hla tơ\ anih te\ch lơ\m tơring vă pruih ăn 1 ha cà phê unh hnam po. {ôh đe chih lơ\m kơ[i hơdăh hơnăn, anih pơm tơle\ch noh minh anih jang tơ\ plei tơm Hồ Chí Minh, tro\ [lep hăm tơdrong tơchơ\t noh hơmet be\nh hla, dreng hla, hơto\k giơ\ng ‘lơ\ng, tang găn hơlu\ng plei, pơm ăn plei tih trăp... noh adoi xơđơ\ng jơhngơ\m mơ\n. Mă lei, đơ\ng ro\ng kơ pruih pho\ng đang đei 5 năr noh tơm cà phê ưh kơ ke\ to\k, dreng hla, plei hơlu\ng lơ hloh dơ\ng. Yă Nhàn ăn tơbăt, pơgar cà phê răm noh yuơ yă răt [ơm pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng. Mưh nhen xơnăm adrol ki, pơgar cà phê unh hnam yă đei yua hloh 3tấn/ha, noh xơnăm âu ưh kơ băt đei yua hăm lăp tong ane# ưh. Yă Nhàn tơroi: Dôm ‘măng adrol ki, inh răt pho\ng tơ\ dôm anih te\ch tơ\ th^ tra#n to, mă lei đang kơ noh lơ\m hnam ưh kơ đei lơ bngai noh [ôh đe chơ pho\ng truh te\ch tơ\ hnam hloi, akhan ‘lơ\ng yơh, inh răt he#. Mă lei tuh ăn ‘long pơtăm noh hăp honh jô pơđ^ ưh kơ băt vă pơm thoi yơ, ro\ năng yuơ đơ\ng pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng bơih âu.

Mă đei lơ kon pơlei răt hơvơ\l pho\ng yăh tuh ăn ‘long pơtăm păng [ơm răm tih tên, cho\ng mă tơdrong te\ch pho\ng tơ\ Dak Lak adoi oei hăt hot. Rim xơnăm, dôm anih pơm tơle\ch pho\ng tơle\ch te\ch dôm j^t kơloăi pho\ng ‘nao, păng tơbang ke\t keng truh bngai răt yua. Pho\ng mă yơ duh akhan ‘lơ\ng hloh, đei tôm kơchơ\t vi lượng, khoáng chơ\t ăn ‘long pơtăm păng pho\ noh ke\ tang găn pơrang pơrăm hloi. Tơdrong mă âu oei pơm ăn kon pơlei nhen le\ hơvơ\l hơvong, ưh kơ băt tơpă thoi yơ bơih. {ok Đinh Xuân Thanh, oei tơ\ thôn 3, xăh Ea Kao, plei tơm Buôn Ma Thuột tơroi: Pho\ng dang ei kon pơlei adoi pơngơ\t kơ đon. Pho\ng tơbang akhan ‘lơ\ng, pho\ng to tơbang akhan pho\ng ‘lơ\ng hloh vă kon pơlei tuh ăn ‘long pơtăm noh ưh kơ [ôh pơyua kiơ ôh. Yơ\ng âu ki, kon pơlei tuh pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng, yuơ noh ‘long pơtăm răm pơđ^, mă kăl noh tơm cà phê păng tiu dang ei ưh kơ băt vă tơkưu tơ\ yơ, kon pơlei chiu răm đe\ch yơh.

Kiơ\ anih tơm vei hơlen tơring te\ch tơmam, ja#p dêh char Dak Lak dang ei đei hloh 1.100 anih te\ch, pho\ng rei, axong măh tơdrong kăl yua pho\ng lơ\m choh jang xa đơ\ng kon pơlei. Mă lei, lơ\m khei anưr âu ki, lơ bngai yuơ tơdrong pơyua ăn kơdih po noh pơm glăi dôm tơdrong tơchơ\t đơ\ng khôi luơ\t teh đak găh hla bar hoă đơn te\ch tơmam, hơnăn tơmam, tơdrong pơkăp ‘lơ\ng… Tơdrong mă âu hlôi tơgu\m ăn pho\ng yăh lang xă lơ\m tơring. Lơ\m kơplăh noh, rim xơnăm, tơroi tơbăt đơ\ng anih jang kơpal găh tơdrong hơlen băt păng xek tơlang pho\ng yăh nhen le\ ưh kơ đei tơbang hơdăh. Đơ\ng tơdrong vei lăng păng xek hơlen ưh kơ đei kơjăp, tam mă tơnăp pơm ăn pho\ng yăh pơtoi đei te\ch lơ lơ\m tơring. Kon pơlei hơpơi rim anih jang kơpal athei hơto\k hloh tơdrong jang hơlen păng xek tơlang kơjăp dôm anih pơm tơle\ch te\ch pơdro pho\ng yăh, pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng, atu\m hăm noh, tơbang um ru\p găh dôm tơmam drăm yăh tơmam ưh kơ ‘lơ\ng lơ\m tivi păng truh tơring kon pơlei oei xa vă dăh băt hơdăh. {ok Nguyễn Văn Hào, xăh Ea Kênh, apu\ng Krông Pach pơtruh nơ\r: Đơ\ng xơ\ hlôi hơto\k hơlen mă lei kiơ\ kơ inh kơche\ng vă hơmet tơnăp tơdrong mă âu athei hơto\k tơdrong hơlen găh pơm tơle\ch pho\ng rei, mă kăl noh dôm anih pơm tơle\ch păng athei xek tơlang mă kơtang, kơjăp, kơnh pho\ng rei pơrăm hăm kon pơlei jang mir, pơrăm cham char, pơrăm tơdrong choh jang xa kơlih dôm kơloăi pho\ng âu pơm ăn tơmam choh pơtăm Việt Nam tơjur. Mă 2 noh khul jang pơtru\t choh pơtăm athei hơto\k tơdrong tơroi ăn mih ma duch nă băt hơdăh găh khoa ho\k kih thuơ\t, tang găn răm lơ\m tơdrong rơih păng io\k yua pho\ng rei.

Mă lei, adrol kơ dôm anih jang kơpal hơmet le# pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng đei te\ch lơ\m tơring noh găh kơdih po kon pơlei duh athei kơchăng, hơlen hơdăh găh pho\ng adrol kơ răt yua, ne\ kơche\ng găh yuơ hăp răh kơ jên noh răt [ơm tơmam ưh kơ ‘lơ\ng. 

Pho\ng prôi ăn tơring Tây Nguyên: Kăl prôi lơ kali, lân păng kơchơ\t khoang

            Tơdrong chă prôi pho\ng [lep ăn ‘long pơtăm hơnhăk ăn đe\i tơdrong ‘lơ\ng hơ iă lơ nhen: ple\i ăl, ple\i ‘lơ\ng; sơđơ\ng păng te\h jing ‘lơ\ng; đe\i io\k yua kơ jăp ăn bơngai cho\h jang sa, ve\i lăng cham char …Mă le\i prôi pho\ng lơ liơ mă [lep, mă kăl hăm te\h bazan pơtăm ‘long đunh sơnăm tơ\ Tây Nguyên? Tiên sih Trình Công Tư, kang [o# An^h tơm chă tơche\ng hơlen Te\h, pho\ng păng cham char Tây Nguyên tơl nơ\r ap^nh jet găh tơdrong au.

            - {ok ăi, ih chă hơlen lơ liơ găh tơdrong io\k yua pho\ng đơ\ng kon pơle\i cho\h jang sa hre\i au?

            - Tiên sih Trình Công Tư: Pơtêng hăm sơ\ ‘no\h tơdrong chă io\k yua pho\ng kơ kon pơle\i Tây Nguyên hre\i au gơ\h hơge\i [iơ\ bơih. Tơdăh sơ\, đe chă cho\h jang sa j^ gơnang te\h jing ‘lơ\ng kơ d^h ‘no\h [rư\ [rư\ kon pơle\i cho\h jang sa hlôi băt chă prôi dơ\ng pho\ng ‘ngoăih chă ‘me ăn ‘long pơtăm oe\i pơm ăn te\h jing ‘lơ\ng. Mă le\i, je\i kơ ypư m^nh [ar tơdrong pơt^h gia nhen kơ yuơ tơdrong te\ch mơdro, tơdrong đe\i io\k yua kơ jăp ‘no\h đe\i ‘măng kon pơle\i dru\h kiơ\ pho\ng ư\h kơ gan tơche\ng tru\h tơdrong pơm hơto\ d^h băl kơ rim tơdrong. Mă tơpă hăm ‘long pơtăm tơdrong ‘me\h vă trep io\k pho\ng mơ\r je\i phara d^h băl. Pơt^h gia đam ‘no\h pơm ăn sơdrai, hla jing ‘lơ\ng, lân ‘no\h pơm ăn rơ\h granh lơ, kali pơm ăn ple\i lơ, găr hơkau … dăh mă rim kơchơ\t vi lương ‘no\h hăp pơm ăn tơmam ‘long pơtăm ‘lơ\ng. ‘Ngoăih tơdrong vă đe\i lơ ‘no\h kon pơle\i je\i kăl lăng kơ jăp tru\h tơdrong hơto\ hơnơ\ng găh ‘lơ\ng [ar păh rim kơchơ\t ‘lơ\ng.

            - Lei ah, mư\h le\i hăm groi te\h Tây Nguyên pơma atu\m păng Dak Lăk pơma hơdro# le\i tơdrong chă io\k yua pho\ng lơ liơ mă [lep ‘lơ\ng?

            - Tiên sih Trình Công Tư: Lăng atu\m te\h tơring Tây Nguyên, mă kăl te\h bazan tôch ‘lơ\ng hơ iă ăn chă pơtăm chehphe, tiu, ksu, hơ [o, tơ\h … Tơroi găh tơdrong jing ‘lơ\ng le\i te\h bazan đe\i mơ\r, đam tôch kơ lơ. Mă le\i, đe\i 2 kơchơ\t đa lương je\i tôch g^t kăl hăm dôm ‘long pơtăm io\k găr nhen chehphe, tiu ‘no\h Kali, mă le\i tơmo bazan ư\h kơ gan đe\i Kali, păng Kali [ônh răm đak lo\k jro\h hu\t, kơna hmă hmă te\h ư\h kơ gan đe\i kơchơ\t au. Mă [ar ‘no\h lân, te\h go#h bazan đe\i tôch kơ lơ lân mă le\i găh lơ ‘long pơtăm ư\h kơ gơ\h trep io\k lân kơ yuơ lân hơra\ng. Kơ yuơ lơ lo\h kăl prôi dơ\ng lân păng kăl đe\i trong jang pơm tơle\ch đơ\ng lân hơra\ng ư\h kơ hoach jing lân hoach vă kơ ‘long pơtăm trep io\k [ônh. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdăh bơ\n lăp chă prôi hơdro# pho\ng đam, mă le\i ư\h kơ chă prôi lân păng kali ‘no\h ư\h kơ [lep ôh. Hre\i au kiơ\ trong jang kơ kon pơle\i ngăl io\k yua pho\ng hrau hrăo NPK, mă le\i pho\ng au je\i ư\h kơ [lep ăn rim kơ loăi ‘long pơtăm. Kơ yuơ lơ lo\h kon pơle\i dăh chă prôi pho\ng hmă ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h tơdrong vi lương je\i tôch g^t kăl. Sơ\ rim kơchơ\t vi lương nhen kẽm, bo, đồng lơ\m te\h đe\i măh mai mă le\i hre\i au plei ăl, chehphe pă lăp đe\i ple\i lơ\m 1,2 tân bơih mă le\i hlôi ple\i tru\h 3,4 tân đe\i ‘măng tru\h 5,6 tân, kơ yuơ lơ lo\h ư\h kơmăh vi lương roi năr roi [o#h hơdăh păng tơdrong kăl vă chă prôi vi lương tôch kơ kăl ăn ‘long pơtăm.

            - {ak ăi, khe\i năr au ‘no\h bơngai pơtăm chehphe kăl lăng kơ jăp tru\h tơdrong yă kiơ mư\h prôi pho\ng?

            - Tiên sih Trình Công Tư: Dang e\i ‘no\h to\k bo\k pơyan ‘mi bơih. Chehphe, tiu ‘no\h 2 ‘long pơtăm tơm hlo\h kơ Tây Nguyên, ple\i t^h vơ\ păng tru\h khe\i ‘năr hơrăng găr kơna khe\i năr au ‘long pơtăm kăl đe\i lơ kali vă găr le\nh ‘lơ\ng păng hơra\ng. Khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi ‘no\h prôi lơ pho\ng đam vă blu\h vơ\ hla. Mă le\i khei năr au vă ple\i hơkau le\i kon pơle\i bơ\n kăl prôi lơ kali. Kon pơle\i je\i lăng tru\h găh kơchơ\t vi lương vă ato\k kơtang tơ pl^h kơ chơ\t ‘lơ\ng ăn tơmam cho\h jang sa.

            - Hre\i au, đe\i te\ch mơdro lơ kơ loăi pho\ng hăm lơ anăn păng ‘lơ\ng kơne# phara d^h băl, đe\i ‘măng đe\i hloi pho\ng ya. Mư\h le\i kiơ\ kơ ih kon pơle\i kăl kơchăng yă kiơ mư\h chă rơ\ih răt pho\ng ve\i lăng ‘long pơtăm hă [ok?

            - Tiên sih Trình Công Tư: Mă tơpă vă kơ băt pho\ng ayơ ‘lơ\ng, pho\ng ayơ tơpă, pho\ng ayơ ya ‘no\h hăm kon pơle\i tôch tơnap. Tru\h hloi dôm bơngai joăt jang je\i kăl đe\i an^h lăng hơlen ‘lơ\ng ‘mơ\i mă băt. Mă le\i vă sơđơ\ng ‘lơ\ng hơ iă hlo\h le\i kon pơle\i bơ\n chă răt phong đơ\ng an^h pơm tơle\ch t^h, an^h pơm tơle\ch đe ư hơnhang ang hơ nhăk. Mă [ar dơ\ng ‘no\h răt đơ\ng an^h te\ch mơdro mă bơ\n ngăl joăt răt, đe\i đe răt lơ vă ve\h ver đe\i tơdrong kơne#. Mă kăl kon pơle\i bơ\n je\i kơchăng lăng hơlen tru\h găh [i pho\ng, tơdăh phong ‘lơ\ng le\i [i pho\ng đe\i chư ch^h hơdăh ‘lơ\ng ‘no\h [lep hlo\h.

            - Lei ah, bơnê kơ ih hơ [ok hơ!

Bơngai ch^h: Hương Lý

Tơblơ\ păng rapor: Amazư\t - Lan