VOV4.Bahnar - Vă hoei pơm ‘me# ‘mach ăn cham char, pơm dă [iơ\ pơrang pơra\m păng chă rong đei io\k yua kơ jăp, khei năr au ki lơ u\nh hnam kon pơlei lơ\m dêh char Dak Lăk hlôi io\k yua hơju\ lơ\k sinh ho\k lơ\m rong nhu\ng, ‘măng mă blu\ng hơnhăk đei io\k yua kơ jăp.

{ok Lê Năng Mười, oe\i tơ\ thôn 13, tơring Ea Ktur, apu\ng Cư Kuin, dêh char Dak Lăk đei hlo\h 10 sơnăm rong nhu\ng te\ch păng nhu\ng yo\ng ‘moi kiơ\ trong chă rong đơ\ng sơ\ ki. Mă đơ\ng hlôi sir man hơlu\ng biogas vă hơmet pơ ‘lơ\ng đak ‘me# ‘mach, ^ch nhu\ng, mă lei oe\i [au hơnơ\ng đe\ch, pơm kơne# ‘me# ‘mach ăn tăp dăr. Sơnăm 2014, đe\i Dơno\ an^h Pơtru\t cho\h jang sa apu\ng chă tơgu\m, [ok Mười hlôi iung jang hơmet pơ ‘lơ\ng hơdrong. Lơ\m drơ\h hơdrong so, [ok Mười lơ\k hơju\ hơ [ơ\l 60cm dang 3 hơđa đe pơm hrau d^h băl đơ\ng kam [a, pu\k ‘long ot tu\h hrau hăm pơgang sinh ho\k. Đơ\ng mă pơm kiơ\ rong kiơ\ trong hle, hơdrong rong nhu\ng pă dei [au, dă [iơ\ tơhoach năr jang kơ yuơ dă [iơ\ chă tơhum ăn kơnhu\ng, ôp hơmet hơdrong. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, hơdrong rơgo\h ‘lơ\ng kơna jei dă [iơ\ đe\i pơrang pơrăm, kon tơrong t^h vơ\ te\nh koăng. Gơnơm đơ\ng no\h, nhu\ng t^h vơ\ te\nh lơ\m 1 khe\i trăp đơ\ng 1 truh 3 k^ pơtêng hăm chă rong nhu\ng nhen sơ\ ki. Hlo\h m^nh ‘măng chă rong te\ch, [ok io\k yua dơ\ng m^nh poăt hơju\ lơ\k so dơ\ng, pă m^nh poăt đ^ he\ch ‘no\h pơm mơ\r chă tu\h ăn ‘long pơtăm.“Păh An^h pơtru\t ch\h jang sa apu\ng tơgu\m djru tơdrong jang pơm hơju\ lơ\k sinh ho\k, tơdrong chă rong te\ch nhu\ng ‘moi kiơ\ lơ\k hơju\ sinh ho\k jei dă [iơ\ tơhoach kon jên tơmơ\t jang, găh tơdrong chă j^ jăn tơ\ nhu\ng je\i dă [iơ\ hloi. Pơt^h gia nhu\ng chă rong kiơ\ trong bơ\n rong sơ\ ki mư\h te\ch ‘no\h 50.000 hlak jên 1 k^ lei rong chă lơ\k hăm hơju\ sinh ho\k ‘no\h hăp đe\i to\k đơ\ng 51 tru\h 52.000 hlak jên lơ\m 1 k^, kơna kơ jă jei măt [iơ\. Găh ‘nhe\m nhu\ng je\i rơgo\h ‘lơ\ng [iơ\ pơtêng hăm chă rong hmă nhen sơ\ ki”.

Jei jang kiơ\ lơ\k hơju\ sinh ho\k đei vă je# 1 sơnăm kơ au, u\nh hnam yă Lê Thị Hồng, oe\i tơ\ thôn 10, tơring Ea Ro#k, apu\ng Ea Sup, dêh char Dak Lăk akhan, tơdrong chă rong đei tơpl^h tôch hơ iă, tơdrong [au đơ\ng ^ch nhu\ng jei pă đei bơih. Nhu\ng t^h vơ\ koăng, dă [iơ\ chă j^ klak au to. Gơnơm kơ hăp kơna dă [iơ\ tơhoach kon jên chă răt pơgang hơmet ăn kon tơrong, pơkom [iơ\ kon jên răt tơmam hie\m, mă kăl pă đei pơm ‘me# ‘mach ăn cham char bơih. Yă Lê Thị Hồng tơbăt:“Sơ\ ^nh rong nhu\ng lơ\m hơdrong drơ\h man păng chă tơhum, ôp hơdrong nhu\ng hơnơ\ng mă lei io\k yua ư\h kơ măh lơ dơ\ng păng pơm ‘me# ‘mach cham char, [au tôch kơ dêh mă đơ\ng bơ\n hlôi pơm hơlu\ng biogas ră bơih mă lei oe\i [au lơ lo\h đe\ch. Tơpl^h rong kiơ\ trong sinh ho\k ba [o#h pơm dă [iơ\ hoach jên u\nh hơyu\h đak, mă [ar dơ\ng dă [iơ\ ‘me# ‘mach ăn cham char hoe\i chă [au. Chă rong kiơ\ sơ\ ki ‘no\h ^nh rong lơ\m dang 3 khe\i 10 năr, mă lei tơpl^h rong kiơ\ trong hle au đơ\ng 2 khe\i 1 poăt tru\h 3 khe\i ‘no\h te\ch bơih”.

Kiơ\ đơ\ng Dơno\ an^h ve\i lăng Rong kon tơrong – Jang pơgang ve\i lăng kon tơrong dêh char Dak Lăk, ako\p nhu\ng chă rong lơ\m dêh char dang ei đei vă je# 750.000 to\, hơto\ hăm chă rong lơ\m prăt sơnăm 2017. Dang ei, kon pơlei to\k bo\k rong hơlơ\k dơ\ng vă chă te\ch ăn lơ\m khei năr Têt Nguyên đán sơnăm 2019, mă lei jei ư\h kơ rơ ông rơ ang nhen lơ\m dôm sơnăm hơdrol kơ ‘no\h. {ok Thủy Lệ Vũ, Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h ve\i lăng Rong kon tơrong – Jang pơgang ve\i lăng kon tơrong dêh char Dak Lăk tơbăt, An^h au to\k bo\k chă pơkă ăn kon pơlei chă rong kon tơrong lơ\m khei ‘năr au kăl ako\m jang ‘lơ\ng tang găn pơrang j^, chă rong kiơ\ trong rơgo\h ‘lơ\ng vă pơjing đei ‘nhe\m ‘lơ\ng; dôm u\nh hnam chă rong hơlơ\k dơ\ng kăl răt rơih kon nhu\ng rong đơ\ng an^h ‘lơ\ng, nhu\ng kon ‘nao răt rong ‘no\h kăl [et pơgang bơ\ng mă tôm dôm pơrang j^ hơmơt tơt păng kron hơdro# vă lăng năng hăp hăm đei chă j^ jăn kiơ ưh, đơ\ng ro\ng ‘no\h mă hơchăng hơdoi lơ\m hơdrong rong lơ.“Vă chă rong ato\k tơ iung kơ jăp ‘lơ\ng ‘no\h nhôn je\i pơlăp kiơ\ rim tơdrong pơkăp kiơ\ trong chă rong kiơ\ pơkăp ‘lơ\ng VietGAP păng rơgo\h ‘lơ\ng sinh ho\k dăh mă tơ iung pơjing tơring sơđơ\ng ư\h kơ đe\i pơrang pơra\m tơ\ m^nh [ar apu\ng vă yak tru\h m^nh [ar tơmam drăm chă rong rơgo\h ‘lơ\ng sơđơ\ng chă te\ch mơdro lơ\m te\h đak adoi chă te\ch tơle\ch tơ\ te\h đak đe, adoi pơm dă [iơ\ ‘me# ‘mach, đe\i io\k yua kơ jăp adoi nhen tơdrong ‘lơ\ng rơgo\h ‘nhe\m kon tơrong dêh char Dak Lăk. Yak hơdoi hăm ato\k tơ iung rong kon tơrong đei [ơm tru\h tơdrong sơđơ\ng pơrang j^ nhôn jei lăng kơ jăp tru\h tơdrong chă pơro# pơrôp, pơtho khan ăn kon pơlei kăl pơm kiơ\ mă [lep rim tơdrong tơchơ\t đơ\ng Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa găh bơ\ jang ve\i lăng năng tông rong ‘me adoi nhen [et pơgang bơ\ng mă tôm rim kơ loăi vaccine, chă pruih pơgang pơlôch pơrang j^ lơ\m hơdrong chă rong”.

Io\k yua hơju\ sinh ho\k lơ\m rong kon tơrong to\k bo\k hơnbhăk đe\i io\k yua kơ jăp ăn bơngai rong kon tơrong. Tơdrong io\k yua hơju\ sinh ho\k lơ\m rong nhi\ng ư\h khan lăp hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp mư\h sơđơ\ng ‘lơ\ng cham char, dă [iơ\ tơhoach kon jên mă lei oe\i đei [ơm hơ iă ăn tơpôl dơ\ng. Kiơ\ đơ\ng Kih sư Nguyễn Hồng Sơn, hre\i au tưodrong io\k yua hơju\ sinh ho\k đei đe yoa lơ lơ\m chă rong nhu\ng, ie\r. Hơju\ sinh ho\k gơ\h pơm păng io\k yoa [lep gô hơnhăk ăn đei io\k yoa lơ tơdrong, pơm dă [iơ\ tơhoach jơ ‘năr chă ôp pơ ‘lơ\ng hưodrong rim năr; pơm dă [iơ\ tơhoach kon jên răt pơgang tang găn j^ jăn ăn kơ nhu\ng. Trong pơm tơle\ch hơju\ sinh ho\k jei tôch kơ [ônh. Kih sư Nguyễn Hồng Sơn tơbăt:“Găh trong pơm hơju\ lơ\k au tôch kơ [ônh [o\ ư\h gan hiong năr jang păng kon kon jên ăn kon pơlei. Kơ yuơ kiơ\ trong rong chă lơ\k hơju\ sinh ho\k au ư\h pơm drơ\h hơdrong lăp man puăn pang hơdrong, tơ\ drơ\h lăp tu\h 20% ‘no\h kam [a, 40% pu\k ‘long ot, hơ [ơ\l dang 60 phân ‘no\h jing 3 hơđa”.

Tơmam pơm hơju\ lơ\k jei tơchă [ônh kơ đei, kon pơlei je\i gơ\h io\k yua kam [a, pu\k ‘long ot, dăh mă chă ot tơng plei hơ [o, chă tu\h lơ\k mă hơ [ơ\l 60cm lơ\m hơdrong. Dôm tơmam au kăl rơgo\h ‘lơ\ng, kro, ư\h kơ chă ju bơ\k. Io\k yua tơpu men hữu cơ đe chă te\ch mơdro. Kon pơlei dăh năm răt đơ\ng an^h te\ch mơdro tơmam hie\m ăn kon tơrong ‘lơ\ng. Hăm hơdrong hlôi pơm đang dăh mă chă ming hơmet dơ\ng hơdrong rong sơ\ ki ‘no\h kon pơlei lăp chă hơmet ming drơ\h hăp mă [lep [iơ\ đe\ch. Kih sư Nguyễn Hồng Sơn pơtho:“Lơ\m chă pơm hơju\ lơ\k sinh ho\k, hăm hơdrong hơmet ming dơ\ng ‘no\h chă hơmet kiơ\ dôm tơdrong tơ\ ala au: tơdăh hơdrong hlôi man drơ\h hăm ximăng ‘no\h bơ\n chă bo\k sir trôm t^h 10cm mă jru\ vă đak hram lơ\m te\h păng trôm au atăih kơ trôm mă to 3 hơđa ‘no\h bơ\n bo\k pơlo#h 1 to\”.

Đơ\ng yan au rong kiơ\ trong au đei [o#h, trong jang au pơm dă [iơ\ tơhoach 10% kon jên răt tơmam  chă hie\m; 60% jơ ‘năr jang; 80% kon jên u\nh hơyu\h, đak; mă kăl pơm dă [iơ\ kơtang ‘me# ‘mach cham char kơ yuơ đơ\ng ^ch kon tơrong, hoei pơm ăn [au nhen chă rong kiơ\ trong rong sơ\ ki, dă [iơ\ đei bơ\n roi, mu\r măih. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, chă rong nhu\ng lơ\m drơ\h lơ\k hơju\ sinh ho\k oe\i pơkom [iơ\ kon jên pơm drơ\h hơdrong man, drơ\h lơ\k đơ\ng ro\ng io\k yua ‘no\h pơm hloi mơ\r chă tu\h ăn ‘long pơtăm tôch kơ ‘lơ\ng.

Bơngai ch^h: H’Xíu H’mok

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt