VOV4.Bahnar - Dôm khei tơ je# âu, tơ\ rim xăh Ea Yông, Ea Kênh păng thị trấn Phước An, kơ apu\ng Krông Pách, de#h char Dak Lak, hlôi đei [o#h ‘long sâu riêng lôch lơ, pơm hiong răm kơ tang găh mu\k drăm. Dang ei an^h jang kơ pal hlôi pơm hơ dăh tơ drong tơm pơm ăn găh lơ yua đơ\ng pơ mâu Phy-top-tho-ra Pal-mi-vo-ra pơm ăn păng to\k bo\k hơ drin tơ gu\m kon pơ lei tơ iung pơ ‘lơ\ng pơ gar ‘long.

U|nh hnam [ok Y Blet Niê, oei tơ\ plei Yung, xăh Ea Yông, apu\ng Krông Pách, de#h char Dak Lak đei hlo\h 120 tơ nơm sâu riêng pơ tăm hơ lam lơ\m pơ gar che\h phe. Sơ năm sơ\, kơ so# ‘long sâu riêng âu hlôi ăn kơ u\nh hnam [ok vă je# 25 tấn plei, io\k yua vă je# 1 ti hlak jên. Lơ\m “ pơ rang pơ răm” sâu riêng lôch lơ sơ năm ‘nâu, pơ đ^ pơ gar ‘long kơ u\nh hnam Y Blet tă kơ [ơm pơ rang ngăl, lơ\m no\h đei 10 tơ nơm lôch, vă je# 1 puăt kơ so# uơ oei dơ\ng athei kăt dơng đ^. Tru\h khei ‘năr âu, ‘long to\k bo\k pơ yan le\ch pơ kao, kơ te\n plei, mă lei kơ so# kơ te\n plei tôch kơ to\ se\t. {ok Y Blet Niê, tơ roi tơ băt:

“Khei ‘năr dang ei, nhen ‘long âu to\k bo\k đei pơ rang păng tam mă hơ met klăih đei, dang ei đ^ kro hla păng to\k bo\k tơ pl^h jing bu\k tơm... U\nh hnam to\k bo\k pơm kiơ\ [et tơm, pru\ih pơ gang a-đi-phốt păng kăt hu\t dôm dơng hlôi đei pơ rang, đei kro. Ku\m athei rim bơ ngai jang khoa ho\k tơ chă đei dôm trong hơ met ăn kơ ‘long sâu riêng, hơ met klăih hloi ăn kơ ‘long sâu riêng...”

Tơ drong tơm pơm ăn pơ rang đei [o#h, pơm pơ răm să đei akhan ‘no\h j^ yua đơ\ng dôm sơ năm tơ je# âu sâu riêng đei pruih pơ gang, săy pho\ng lơ de#h hnang. Kon pơ lei yua pơ gang pơm vă jăh t^h, săy pho\ng hóa học pơm ăn kơ ‘long le\ch lơ plei, pơm ăn kơ sâu riêng ư\h kơ ke\, tơ jur tơ drong tơ jră pơ rang, kơ na đei pơ mâu Phi-tốp-tô-ra pơ răm. {ok Nguyễn Văn Hải, Đội 19, Ko\ng ti che\h phe Phước An tơ roi tơ băt: Yua đơ\ng vei lăng [lep ki thuơ\t, ư\h kơ pru\ih bơ\n pơ gang, pho\ng de#h hlo\h tơ drong, kơ na pơ gar sâu riêng sư mă đơ\ng đei pơ rang ră mă lei păh lăp [iơ\, ư\h kơ đei tơm hơ yơ đei kro lôch. {ok Nguyễn Văn Hải tơ blang:

“M^nh hec tar đe io\k đei 1 ti 6, oei ^nh lăp io\k đei 800 triệu. Đe yua hăm pơ gang hóa chất vă pơm ăn kơ ‘long plei lơ lơ\m 1 sơ năm, 2,3 sơ năm ‘no\h hmă đe\ch. Mă lei đơ\ng ro\ng 2,3 sơ năm đơ\ng ro\ng ‘no\h ‘long gô pă ke\, đei pơ rang lôch, ^nh ư\h kơ pơm lo\h…”

{ok Trương Quang Tuấn, Pho\ Kơ dră dơ nơm Ko\ng ti che\h phe Phước An tơ roi tơ băt” ‘Long sâu riêng đei pơ tăm hơ lam găh lơ tơ\ 500 hec tar che\h phe pơ jao ăn kơ u\nh hnam io\k vei lăng tơ\ dôm xăh Ea Yông, Ea Kênh păng thị trấn Phước An. Vă đ^ đăng sâu riêng lơ\m hơ găt te\h âu tă kơ đei [ơm pơ rang pơ mâu Phi-tốp-tô-ra lơ\m ‘măng pơ rang âu ki ngăl, lơ\m no\h đei dang 30% kơ so# tơ nơm đei lôch dăh mă athei ko\h hu\t. Hăm tơ drong mơ\t jang đơ\ng rim bơ ngai jang khoa ho\k, pơ rang ư\h pă tơ po\h lang să, mă lei tơ drong tơ iung ming dôm tơ nơm oei hơ r^h ‘no\h io\k yua tam mă hơ dăh. Găh tơ drong pơ long lăng păng tơ gu\m kon pơ lei tơ iung pơ ‘lơ\ng pơ gar ‘long, [ok Quang Tuấn, tơ roi tơ băt:  

“Ko\ng ti pơ long lăng pơm tơ iung ming pơ gar sâu riêng ‘no\h Lộc Trời pơm 1 hlak, păng ko\ng ti Đô-na pơm 6 hlak, lơ\m no\h 3 hlak đei j^ de#h, păng 3 hlak ‘no\h pơm tang găn hiă. Tru\h jơ năr âu, ko\ng ti hlôi tơ roi tơ băt ăn kơ rim u\nh hnam io\k jang athei lăng trong jang păng tơ gu\m kon pơ lei găh tơ mam, tơ gu\m găh pơ gang păng pơ tho ki thuơ\t tang găn, pơ lôch pơ rang. Tru\h jơ năr âu, oei tam mă đei pơ tôch tơ pă, mă lei 1,2 pơ gar ‘long ku\m hlôi đei blu\h tơ ‘mơ\ng ‘lơ\p”.  

Tiên si Trương Hồng, Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k Kih thuơ\t cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên, hơlen hơdăh tơdrong pơrang pơra\m ‘long sâu riêng păng rim trong hơmet pơ ‘lơ\ng.

- Tiên si ăi, ro\ năng tơdrong vă đe\i ple\i kơtang kơna pơm ăn ‘long sâu riêng tơ\ Krông Pach lôch lơ lơ\m sơnăm au ki?

Tiên si Trương Hồng: Hlo\h đơ\ng dăr lăng, chă tơche\ng hơlen kơ lu nhôn ‘no\h đe\i dôm tơdrong. Đe\i 2 tơdrong tơm kơ yuơ đe\i kơ d^h păng ư\h kơ chăng. Găh ư\h kơ chăng, kơ yuơ đe\i io\k yua kơ jăp đơ\ng pơtăm hrau ‘long sâu riêng lơ\m mir pơgar chehphe ‘no\h tôch kơ dêh. Kơ yuơ lơ lo\h kon pơlei ve\i lăng tôch kơtang. Prôi pho\ng, io\k yua lơ pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm, tơdrong tơm vă io\k đe\i ple\i lơ. Mư\h bơ\n vă đe\i ple\i lơ ‘no\h dơnơm ‘long ư\h kơ ke\ kơ krơ\ng, dơnơm [ônh kơ răm, ư\h kơ ke\ krơ\ng hăm sơdrông pơrang pơra\m. Mư\h bơ\n sơdrông pơra\m, mă kăl pơmau pơrang Phi-tốp-tô-ra pơra\m pơm ăn dơnơm lôch tôch kơ koăng, ‘no\h m^nh lơ\m dôm tơdrong tơm tơring pơtăm ‘long sâu riêng lơ\m mir pơgar chehphe kơ Phước An đe\i tơdrong răm au.

- Tiên si ăi, tơdrong j^ kơ yuơ pơrang Phi-tốp- tô- ra đe\i [o#h răm lơ liơ păng chek lar lơ\m khe\i ‘năr ayơ?

Tiên si Trương Hồng: Phi-tốp-tô-ra ‘no\h kơ loăi pơmau đơ\ng đak pơ jing, kơ yuơ ‘măng au ki đe\i [ơm đơ\ng tơ pl^h to\ ‘mi kial, ‘mi lơ\m pơyan phang, khe\i 12 đe\i ‘mi ‘no\h kơ ‘năr tơ pl^h lơ lo\h ‘no\h hăp đe\i rơvơn ăn m^nh [ar pơmau pơrang, sơdrông chek lar char lơ. Hmă hmă tơdrong j^ au ngăl đe\i lơ\m vă đ^ pơyan ‘mi păng khe\i năr blu\ng pơyan phang. Pơrang ge\i tơ\ dơnơm kơ yuơ ‘mi jrăh atu\m hăm dơnơm ư\h kơ ke\ kơ krơ\ng dơ\ng. Dơnơm kơ yuơ pơ jing ăn ple\i lơ dêh hnang kơna ư\h kơ ke\ kơ krơ\ng, pơm ăn tru\h lôch tôch kơ koăng, tơdăh dơnơm jing ‘lơ\ng le\i ke\ tang găn hơlau. Tơdăh ư\h kơ ke\ le\i gô pơm ăn lôch tôch kơ koăng…

- Mư\h le\i trong tang găn pơrang pơra\m au lơ liơ ho\ tiên si?

Tiên si Trương Hồng: Hăm dôm pơrang au lăp tang găn hơlau ‘no\h kăl hlo\h, mư\h đe\i [o#h pơrang pơra\m bơih ‘no\h ha\p pơm kơdơ\l lơ\m dơnơm kơna tơnap mă pơra\m hăp ke\. Tang găn hơlau pơrang hăm trong, mă m^nh ‘no\h pơtăm ‘nao kăl kơchăng tru\h dơđăh ‘lơ\ng hoe\i đe\i sơdrông pơrang pơra\m. Mă [ar ‘no\h chă jang sa păh ai păng chă prôi pho\ng mă [lep, chă tu\h lơ mơ\r, pho\ng mơ\r sinh ho\k. Mă kăl hơnơ\ng dăr lăng mir pơgar bơ\n mư\h [o#h đe\i tơdrong chr^h ‘no\h kăl lăng hơlen mă bre\ vă đe\i trong hơmet pơ ‘lơ\ng hloi. Tơdrong kăl hlo\h dơ\ng ‘no\h chă jang sa păh ai, ‘ne\ gan pơm pơ jing ăn kơ hăp đe\i ple\i lơ dêh hnang, vă tơgu\m ăn dơnơm đe\i jing ‘lơ\ng ke\ krơ\ng, lơ lo\h gô tơgu\m ăn dơnơm ke\ krơ\ng hăm sơdrông pơrang pơra\m.

- Tiên si ăi, hre\i au tơ\ lơ mir pơgar ‘long sâu riêng tơ\ Phước An đei lơ dơnơm kon pơlei hlôi ko\h kăt [iơ\ sơdrai, đei ‘măng ko\h hu\t lơ sơdrai, mư\h le\i dôm dơnơm sâu riêng au hăm ke\ vă blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng dơ\ng ư\h păng hăm gơ\h le# lơ lo\h ư\h?

Tiên si Trương Hồng: Dôm dơnơm răm dă [iơ\ ‘no\h gơ\h jing ‘lơ\ng dơ\ng, găh răm kơtang ‘no\h ư\h kơ gơ\h le# ôh. Dôm dơnơm răm kơtang hăp ư\h kơ ke\ kơ krơ\ng kơna khe\i ‘năr vă jing ‘lơ\ng dơ\ng tôch tơnap, păng tơdrong đe\i ple\i ư\h kơ lơ…

- Dôm dơnơm oe\i gơ\h jing ‘lơ\ng dơ\ng ‘no\h kon pơlei kăl ve\i lăng năng tông lơ liơ vă kơ hăp hrôih đe\i jing ‘lơ\ng?

Tiên si Trương Hồng: Bơ\n kăl chă hơmet pơ ‘lơ\ng hăm pơgang, nhen dôm kơ loăi pơgang pik băh tơ\ dơnơm ‘no\h pơgang aliet dăh mă Rindumin dăh mă pơgang Ariphot... Tơdrong kăl hlo\h ‘no\h kăl kơchăng chă prôi pho\ng mă [lep, tu\h ăn mơ\r, tơdăh kăl ‘no\h chă pruih mơ\r hla ăn kơ ‘long…

- Lơ\m khe\i ‘năr au, io\k đơ\ng đe\i ‘mi, kon pơlei kăl kơchăng ve\i lăng, tang găn sơdrông pơrang lơ liơ, ho\ tiên si?

Tiên si Trương Hồng: Khe\i năr au, mă kăl hlo\h ‘no\h ato\k kơtang ke\ krơ\ng ăn dơnơm ‘long, tơdăh lơ\m pơyan phang pơđang kơtang ‘no\h tơruih đak vă dơnơm hăp ke\ krơ\ng.Pơyan ‘mi tru\h kăl kơchăng 2 tơdrong, mă m^nh ‘no\h tơdrong pơcho\h đak, pơmau pơrang au đe\i đơ\ng đak pơ jing kơna te\h ju roi kơtang ‘no\h hăp chek lar char lơ roi te\nh koăng, kơna kăl pơcho\h đak ăn dơnơm. Tơdrong mă [ar kăl kơchăng ‘no\h kăt sơdrai mă gơ glang ‘lơ\ng, pơm ăn dă [iơ\ ju kơtang, pơm dă [iơ\ chek lar char lơ kơ pơmau pơrang…

- Hre\i au đ^ đăng rim pơgar pơtăm hrau hrăo tơ\ Phước An ‘no\h 120 dơnơm sâu riêng lơ\m 1 ha chehphe. Tơdrong chă pơtăm hrau lơ lau hăm kie\r dêh hnang ưh? Tiên si hăm đe\i nơ\r chă pơkă pơtho lơ liơ hăm bơngai pơtăm hrau hrăo ‘long sâu riêng lơ\m mir pơgar chehphe?

Tiên si Trương Hồng: Kiơ\ kơ ^nh ‘no\h pơtăm 120 dơnơm ‘no\h kie\r dêh hnang. Kiơ\ đơ\ng nhôn chă tơche\ng hơlen ‘no\h kăl chă pơtăm đơ\ng 80-100 dơnơm ‘no\h păh ai, te\h jing ‘lơ\ng ‘no\h pơtăm 80 dơnơm, găh te\h ư\h kơ jing ‘lơ\ng pơtăm kie\r [iơ\, kơ yuơ te\h ư\h kơ ‘lơ\ng ‘no\h sơdrai ư\h hơyơ\l kơtang. Tơdăh pơtăm tru\h 120 dơnơm lơ\m 1ha ‘no\h gô pơm kơne# tru\h chehphe ple\i, đe\i ‘măng pơm kơne# tru\h ‘long pơtăm hrau hrăo, kơ yuơ jơ\ng ‘năr pơ chrang ư\h kơtang pơm ăn dơnơm ‘long ư\h kơ gan jing ‘lơ\ng.

- Le\i ah, bơnê kơ tiên si hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h au!

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t – Thuem

Thuem hăm Amazưt tơ blơ\