VOV4.Bahnar - Hơdrông hơđa pơra\m hơ [o to\k pơra\m kơtang lang să tơ\ rim tơring lơ\m e\h đak. ‘Nao au, Dơno\ an^h tơm Vei lăng ‘long pơtăm pơgơ\r pơtho tơbăt găh hơdrông hơđa páưng trong tang găn pơra\m hu\t hăp ăn khul kang [o# ve\i lăng cho\h jang sa kơ 19 dêh char, pơlei tơm tơring Bắc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ păng Tây Nguyên. ‘Măng pơtho pơhra\m tơgu\m ăn tơring đei [o#h băt hơdăh, iung jang tang găn tơtom hăm hơdrông pơra\m ‘long pơtăm au.

Hơdrông hơđa khei pơyan (anăn nơ\r te\h đak Anh ‘no\h Fall Armyworm, anăn khoa ho\k ‘no\h Spodoptera frugiperd). ‘Nau hơdrông pơra\m hle, ke\ yak tru\h atăih, pơra\m kơtang ăn lơ ‘long pơtăm, mă kăl ‘no\h dơnơm hơ [o. Lăp đơ\ng ro\ng đei băt hơdrông hơđa mơ\t tơ\ Việt Nam, Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa păng ato\k tơ iung tơring tơrang hlôi ch^h tơle\ch hla bơar pơro# athei rim an^h bơ\ jang găh au kơ rim dêh char dăr lăng hơlen hơdrông hơđa pơra\m tơ\ hơ [o păng ‘long pơtăm anai kơtang lơ liơ; pơtho ăn kon pơlei pruih pơgang pơlôch hơdrông vă dă [iơ\ răm.

Hơdrông hơda khei pơyan pơm pơra\m kơtang tơ\ ‘long pơtăm mă kăl ‘no\h tơ\ hơ [o

Kiơ\ đơ\ng An^h tơm vei lăng ‘long pơtăm, lơ\m te\h đak bơ\n đei 1 tr^u ha hơ [o. Tơ\ rim dêh char tơring Duyên hải Nam Trung Bộ păng Tây Nguyên hrei au, hơdrông hơđa pơra\m tôch kơtang. Tơdrong tơbăt hơdăh rim tơdrong vă kơnăl hơdrông au ‘no\h tôch kăl vă tơgu\m ăn kon pơlei cho\h jang sa đei trong tang găn hơlau.

{ok Nguyễn Quý Dương, An^h tơm vei lăng ‘long pơtăm tơbăt, rim tơring kăl hơlen hơdăh hơgăt mir hơ [o ‘lo\ ‘lơ\p dang yơ vă đei trong tang găn, pơlôch hơdrông pơra\m. Tơdăh dơnơm hơ [o đ^ hlo\h 50 năr jo# đơ\ng pơtăm lei ư\h kơ kăl tang găn hơlau dơ\ng bơih kơ yuơ mă đơ\ng tang găn hơlau ră mă lei jei ư\h kơ ke\. Hơ [o tim mă tru\h 50 năr să dôm yơ, hơdrông pơra\m kơtang dang yơ ‘no\h mă tơchơ\t iung jang tang găn hơlau dăh mă ưh, sơđơ\ng ăn pơkom, ke\ tang găn. “Mă kăl hlo\h ‘no\h năm lăng mir pơgar hơnơ\ng”, [ok Dương pơma hơdăh lơ lo\h.

{o#h hrôih vă pơlôch pơra\m hơdrông pơra\m

Găh tang găn hơdrông hơđa, An^h tơm vei lăng ‘long pơtăm athe\i pơm kiơ\ rim trong jang tang găn ako\m nhen:

- Trong cho\h jang sa: cho\h ‘ngie\t mă rơgo\h tăp dăr mir pơgar hơ [o vă pơm dă [iơ\ an^h oe\i kơ hơdrông. Cho\h te\h đang ‘no\h le# đunh, te\h kro vă kơtăp, hơnar hơdrông lơ\m te\h lôch dăh mă bơ\n hmôch au to sa hăp. Tơpl^h chă re\i pơtăm hơ[o - [a lăp đơ\ng ro\ng pơyan hơ [o vă pơlôch hơnar hơdrông lơ\m chu\n mir. 

- Trong jang hăm jơ\ng ti: Hơnơ\ng năm dăr lăng chu\n mir, mă kăl lơ\m mă hơ [o ‘nao đơ\ng 3 tru\h 6 hlak hla vă [o#h kơtăp, hre\ch pơlôch hu\t hloi. Io\k tơnu\h u\nh dăh mă đak x[ong hrau lơ đak tu\h tơ\ tơ ‘măng vă pơlôch hơnar hơdrông.

- Trong jang kiơ\ sinh học: ‘Ne\ gan io\k yua pơgang pơlôch hơdrông hoă ho\k vă vei lăng bơ\n hmôch au to ke\ pơlôch hu\t hơdrông hơđa. Io\k yua pơgang nâm xanh, nâm trăng, vi khuẩn Bt, virus NPV chă pruih lơ\m mă hơdrông oe\i ie\. Rong hơchăng ong, rim kơ ep lep ler vă hăp chă kăp sa hơdrông hơnar – hơdrông ie\.

- Trong jang chă prăn: Prăn ia\, prăn hla bơar đom kơmau dreng ‘no\h đei pheromone, prăn tơmam iă iu\ ‘ngam vă pơlôch pơlai. Dăh mă prăn ‘long pơtăm tơ\ mir pơgar hơ [o nhen chă pơtăm ‘ngie\t jơ\ng rôih, hơ [o tơyông plei hrôih pơtêng hăm pơyan vă pơhlu\ pơmai năm kơtăp. Io\k yua trong pơlôch au, hre\ch hu\t tơpu kơtăp păng pơlôch hu\t hơdrông hơnar lơ\m rim hơgăt te\h hơ [o prăn.

- Trong jang hoă ho\k: Io\k yua rim kơ loăi pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm đei ăn asong io\k yua vă pruih pơlôch sơdrông hơnar, hơdrông yo\ng ăn dôm hơ [o hlôi chăt đơ\ng 3-6 hlak hla, chă pruih tơ\ t^h pơgê dăh mă tơ\ kơsơ\ ‘năr rơngơp. Io\k yua pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm ‘moi kiơ\ 4 tơdrong pơkăp [lep ‘no\h: [lep pơgang, [lep jơ ‘năr, [lep lơ to\ se\t

Tơdrong [o#h hrôih ‘no\h kăl hlo\h vă tang găn pơlôch hơdrông hơđa khei pơyan. Kiơ\ kơ ‘no\h, kon pơlei cho\h jang sa kăl hơnơ\ng năm dăr lăng mir pơgar, lơ\m 2 năr năm dăr lăng m^nh ‘măng, dăr lăng mir pơgar ‘moi kiơ\ kial tơhlu, chă dăr lăng tơ\ j^h tơnglăng păng lơ\m to\k bo\k mir pơgar. Kơchăng, đ^ đăng tơpu kơtăp, kơtăp ‘nao che\h dăh mă hơnar hơdrông lôm tơ ‘mơ\ng. Mă kăl kơ hơdrông au lơ\m khei năr au ‘no\h hơdrông hơnar [ônh kơ [o#h hlo\h. Kơ yuơ lơ lo\h, kon pơlei kăl hơnơ\ng năm dăr lăng vă [o#h hrôih vă tơtom pơlôch hu\t hơdrông au.

Huệ kơpi io\k đơ\ng {a\o Nông nghiệp Việt Nam

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt