VOV4.Bahnar - Vă hơto\k tơdrong tơjră păng tơjur pơrang hăm ka rong, mă hăt noh ăh pơyan to# ‘mi hơnơ\ng kơ đei ‘mi ưh kơ ê, bngai rong ka athei jang tơnăp dôm trong pơkăp vei lăng cham char rong mă tro\ [lep hăm tơdrong kăl kơ cham char kon tơrong păng xđơ\ng lơ\m tôm pơyan rong, hơdăh nhen tơ\ hơla âu:

Tang găn ‘me# ‘mach tơmam hữu cơ đei [ôh lơ\m dơnâu đak rong:

- Xkơ\t hơdăh tơmam xa păng axong xa lơ ‘măng lơ\m minh năr jing trong kăl hloh vă tơjur tơmam ‘me# hữu cơ lơ\m dơnâu đak rong ka kiơ\ tơjur tơmam xa rơkăh păng tơmam xa hlôi bu\k ôm lơ\m dơnâu đak rong.

- Hơnơ\ng yua tơmam vi sinh vă pơm xđơ\ng ‘nhe\t rơna păng pơm tơjur kơchơ\t hữu cơ lơ\m dơnâu đak rong ka dar deh mă lei noh ‘lơ\ng hloh. ‘Ngoaih kơ noh, mih ma duch nă ne\ gan yua kháng sinh păng pơgang, kơlih mưh yua hơnơ\ng, pơgang pơlôch le# vi sinh vật ‘lơ\ng hăm ka tơ\ klo\ng dơnâu, pơm ăn tơdrong tơplih kơchơ\t hữu cơ hram lơ\m klo\ng dơnâu đak.

- Tang găn hơlih pơnơ\ dơnâu đak păng ưh kơ ăn đak ‘mi ro tơhiu kơchơ\t hữu cơ ‘me# mơ\t lơ\m dơnâu duh jing trong kăl. Tơdrong yua toăl lơtăng klu\ pơnơ\ dơnâu rong hơdang duh tang găn tơdrong ro djăh ‘me# âu. Đak io\k pơro lơ\m dơnâu noh athei hlo\ng, mă kăl noh [ơ\t dơnâu rong tơ\ tơring băh đak krong, anih đei ro lơ teh lơ\m đak tơhiu.

- Io\k yua um ru\p rong pơgep atu\m, rong tơplih băl păng rong ako\m noh tơgu\m bngai rong vei lăng rơgoh xđơ\ng cham char.

Vei ăn đak hlăng ‘lơ\ng:

Tơdrong hlăng lơ\m dơnâu đak rong ka hơdang mă hăt noh gơnơm lơ\m tơmam drăm hlôi đei lơ\m dơnâu đak. Mưh đak ưh kơ gan hlăng, noh yuơ rơna lơ\m dơnâu lơ dêh hnang, pơm ăn hơyuh pH, DO tơplih noh pơm ăn ka rong lơ\m dơnâu ưh kơ ‘lơ\ng.

Hơlơ\k kơ noh mưh đak hlăng dêh hnang, hơyuh ôxy kơđeh hloh păng rơna ato\k kơtang, ưh kơ ke\ tơgar cham glơi păng trep hơyuh ôxy ăh kơmăng, pơm ăn ka hơdang gleh. Đak hlăng lơ\m dơnâu rong hơdang ‘lơ\ng hloh noh dang 30 - 40cm. Vă gơh đei đak hlăng [lep păng xđơ\ng, bngai rong ka kăl băt:

- Mih ma duch nă athei yua pho\ng hữu cơ, vô cơ, vi sinh vă đak đei kơmâu hlăng ‘lơ\ng adron kơ rong ka hơdang.

- Tuh vôi CaCO3 (Canxi Các-bon-nát ) dăh mă  CaMg(CO3)2 (Can-xi Manhê Các-bon-nát) vă pơm xđơ\ng hơyuh pH păng pơm ăn dơnâu đak [ăt gơh xđơ\ng vă vei tơnăp ăn tơdrong vơ\ xđơ\ng rơna lơ\m pơyan rong ka hơdang.

- Yua tơmam vi sinh (EM) axong hơnơ\ng păng tôm măh vă rong ka hơdang păng hơyuh CO2 ăn rơna gơh hon giơ\ng xđơ\ng.

- Mưh đak ưh kơ hlăng yuơ rơna hon lơ jat, mih ma duch nă athei tơplih đak dăh mă tơpăt le# kmăi vơ\r đak pơi tơpăr hơyuh vă rơna ako\m ăh mum dơnâu, yua hơyuh formol kơdraih đơ\ng 4-10 ppm vă pơm ăn rơna ăh mum dơnâu rơhơi hloh, đang kơ noh yua kmăi hla pơi tơpăr hơyuh đak nhen hmă dơ\ng.

Vei xđơ\ng tơdrong [ăt lơ\m đak:

- Lơ\m dơnâu đak, đơ\ng ro\ng kơ ‘mi tih đunh năr, tơdrong [ăt hơnơ\ng axong jang tăl, yuơ noh mih ma duch nă athei tơplih đak tơ\ kpal păng io\k đak tơ\ klo\ng dơnâu vă xđơ\ng tơdrong [ăt, tang găn đak ‘me# hăm ka hơdang rong.

- Yua đak xap tơ\ tơring vă tơjur đak [ăt lơ\m dơnâu đak rong ka hơdang ăh pơyan phang, pơyan mă đei đak [ăt lơ, phơ pho\ to\k truh 50‰.

Vei xđơ\ng hơyuh pH

pH lơ\m đak to\k kjung dăh mă kơđeh ưh kơ adro# pơrăm truh tơdrong pran ka hơdang mă oei pơm ăn rơna ‘nhe\t hon lơ\m dơnâu rong lôch jô, pơm ăn rơna lôch bu\k noh pơrăm truh tơ\ đak, tơdrong pran ka hơdang. Hơyuh pH lơ\m dơnâu đak oei pơm tơle\ch hơyuh pơnhu\l NH3 (Amôniac) păng H2S (sul-fua-hi-drô) pơrăm truh tơdrong pran ka hơdang lơ\m dơnâu.

Lơ\m dơnâu rong hơdang, [ơ\t hơyuh pH kjung hloh tơdrong pơkă ăn phep, mih ma duch nă yua x^k (Sucrose) xăi lơ\m dơnâu đak duh pơm tơjur pH yuơ hăp pơm hơto\k [uih x^k đơ\ng lơ vi sinh vật. Mưh kăl hloh, duh gơh yua minh [ar kơloăi axit hữu cơ pruih tơ\ dơnâu đak vă tơjur pH mưh kăl.

Vei xđơ\ng hơyuh Ammoniac (NH₃)

Hơyuh NH3 đei lơ lơ\m dơnâu rong ka hơdang noh ưh kơ ‘lơ\ng hăm tơdrong pran kơ kon tơrong. Hăp pơm ăn tơdrong tơpăr hơyuh NH3 păng pơm kơtoăl hơyuh NH3 lơ\m hơkâu pơm ăn kon tơrong [ơm pơnhu\l. Mưh hlăm noh pơm lôch răm, oei da [iơ\ noh pơm ăn hơkâu ka hơdang glep lap, hơto\k hơyuh NH3 lơ\m pham, pơrăm truh tơdrong pơro pham lơ\m hơkâu, tơdrong dui jơhngơ\m, klơm păng trong hoan pham jing koe. Vă vei xđơ\ng hơyuh NH3 lơ\m dơnâu đak, tang găn dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ\ng hăm tơdrong pran ka hơdang, mih ma duch nă athei pơm kiơ\ minh [ar trong kăl tơ\ hơla âu:

- Tuh tơmam vi sinh kiơ\ xkơ\t lơ\m dơnâu rong ka hơdang, mưh rong đunh năr vă tơjur hơyuh nitơ rơkăh lơ\m dơnâu đak.

- Xđơ\ng pH lơ\m dơnâu đak păh lăp đơ\ng 7,5 - 8,5 (đak [ăt) vă tang găn tơdrong tơplih đơ\ng lơ kơloăi hơyuh nitơ.

 - Bơ\n adoi gơh yua kiơ\ xkơ\t minh [ar kơloăi pơgang mă đei hơyuh ôxy kơtang vă pơm tơjur hơyuh pơnhu\l đei pơjing tơle\ch đơ\ng dơnâu đak rong ka hơdang (Iodine, BKC, H2O2 …)

{ơ\t kăl păng ke\ đei, noh athei tơplih tenh kuăng đak lơ\m dơnâu hăm đak ‘nao vă tơjur hơyuh NH3 lơ\m dơnâu rong ka hơdang.

Vei xđơ\ng hơyuh Sulfua hydro (H2S)

Vă tang găn ka hơdang glơ\k păng lôch yuơ hơyuh H2S, lơ\m rong ka hơdang noh athei đei minh [ar trong kăl tơ\ hơla âu:

- Athei hơlơ\k đak ling lang, vơ\r hơ ‘lơ\ vă hơyuh H2S tơpăr le\ch tơ\ ‘ngoaih.

- Ăh rong ka hơdang tơ\ dôm dơnâu đak đei đak [ăt, athei kôih trep le# đ^ tơmam djăh, trôk đơ\ng ro\ng kơ rim ‘măng rong, hơmet rơgoh klo\ng dơnâu đak.

- {ơ\t [ôh ka hơdang [ơm pơnhu\l yuơ hơyuh H2S, athei tơplih đak tenh kuăng vă dăh do\ng ka hơdang rong, đang kơ noh chơ chă tơdrong tơm pơm đei hơyuh pơnhu\l âu.

Lan chih păng rapor