VOV4.Bahnar  - Tiu to\k bo\k jing kơ loăi ‘long hơ nhăk ăn io\k yua tôch kơ lơ ăn kơ kon pơ lei jang chu\n mir, yua kơ jă te\ch dôm sơ năm âu ki ling lang tơ\ kơ so# kơ pal kơ 150 rơ bâu hlak jên 1 k^. Mă đơ\ng thoi no\h ră, yua đơ\ng tơ drong pơ jei băl pơ\ih xă hơ găt te\h, ư\h kơ mơ\ng nơ\r pơ tho tơ tă đơ\ng an^h jang vei lăng găh cho\h jang sa, păng ki thuơ\t cho\h pơ tăm tam mă ‘lơ\ng, dang ei kon pơ lei jang chu\n mir Tây Nguyên to\k bo\k tơ jră hăm tơ drong tiu lôch lơ, hơ nhăk tru\h hiong răm t^h. Tơ drong hli bơ ngơ\t ‘no\h j^ pơ rang lôch hre\nh lôch hiơ\ lơ\m pơ gar tiu ư\h khan lăp đei [o#h lơ\m pơ yan ‘mi, mă dang ei to\k bo\k tơ po\h lang xă đei [o#h mơ mat pơ đ^ lơ\m pơ yan to\ âu:

Pơmai Phạm Thị Kim Nhung, oei tơ\ thôn Ea Tung, xăh Ea Na, apu\ng Krông Ana, dêh char Dak Lak akhan: ăh tong ane# pơyan phang, pơgar tiu kơ unh hnam pơmai oei chôh pơkao mă lôch pơgoh. Hmă hmă rim xơnăm pơmai đei io\k yua hloh 5 tă tiu găr kro, mă dang ei đei dôm j^t k^ đe\ch. Tiu lôch răm kơtă đang măt mă pơmai ưh kơ băt trong vă chă do\ng. Pơmai Phạm Thị Kim Nhung tơroi: Dôm tơm găh âu noh minh [ar năr kơnh adoi lôch pơgoh mơ\n. Hapư oei jơk [l^k mă hơnơ\ng kơ dreng hla, ruh hơlu\ng, lôch ja#p jang pơgar. ưh kơ băt vă pơm thoi yơ, đei bngai chă tơroi pơm thoi âu thoi to noh ba pơm thoi ăi, năm tơ\ anih te\ch pơgang chă răt lơ kơloăi pơgang vih tuh tơ\ tơm tiu đe\ch lah.

Yă Vũ Thị Thúy Hà, oei tơ\ thôn 13, xăh Đray B’Hăng, apu\ng Chư\ Kuin, ăn tơbăt, lơ\m 1 sào tiu oei pe\ plei, păng hơgăt tiu ‘nao pơtăm kơ unh hnam adoi [ơm pơrang: Ưh kơ băt hăp [ơm pơrang kiơ, mă hla hăp ie\ kre\nh ưh kơ đei pơih, mă lei plei adoi oei đei. {ôh hla hăp benh thoi ăi nohd de akhan tiu [ơm yă de xa, đe bngai akhan [ơm pơrang nai, inh duh ưh kơ băt vă pơm thoi yơ bơih.

Pơrang hăm tơm tiu duh oei lang xă tơ\ dêh char Dak Lak. Hơnơ\ng noh tơm tiu adro# [ơm pơrang păng lôch ăh pơyan ‘mi, mă lei dang ei pơyan phang mă tiu adoi oei lôch răm, roi năr roi lang xă hloh dơ\ng. Kiơ\ tơdrong hơlen đơ\ng anih choh jang xa, tơring âu hlôi đei hloh 1.000 ha tiu [ơm pơrang, 150 ha hlôi lôch kro. Lơ pơgar tiu ‘nao đei yua minh [ar pơyan adoi [ơm pơrang pơgoh, pơm ăn kon pơlei răm kơ tih hlak jên.

Pơrang ato\k lang xă, mă lei yuơ kjă tiu to\k kăp, kon pơlei Dak Lak adoi oei pơlong băl chă pơtăm tiu. Ưh kơ băt hơdăh găh kih thuơ\t mă pơhno\ng pơtăm hdre\ch ‘long âu, tơpă yơh kon pơlei gô [ơm tơdrong răm. Yă Hồ Thị Duyên, oei tơ\ thôn 13, xăh Đray B’Hăng, apu\ng Chư\ Kuin tơroi: {ôh kon pơlei pơtăm lơ jat noh inh adoi pơngơ\t kơ đon. Mă lei dang ei noh jang mir noh băt pơm thoi yơ, tơm tiu hăp to\k bo\k pơyua lơ noh ba pơtăm đe\ch yơh.

Ăh pơyan phang tơm tiu hơnơ\ng chôh pơkao kơtue\n plei, ‘nâu jing khei kăp g^t xkơ\t truh plei kơ tơm tiu. Lơ\m tơdrong tơroi ‘năr âu, Tiến sỹ Phan Việt Hà, Kdră anih axong jang găh Khoa ho\k, lơ\m anih jang Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, gô tơroi tơgu\m kon pơlei băt hơdăh hloh găh trong tang găn pơrang ăn tơm tiu ăh pơyan âu.

- Tiên si Phan Việt Hà ăi, mơ\t lơ\m pơ yan phang ku\m jing khei ‘năr kon pơ lei ‘nao phe\ đang plei tiu. Lei ‘nei, lơ\m pơ yan ‘nâu mih ma duch nă athei tơ re\k truh tơ drong kiơ vă pơ gar tiu blu\h jing ‘lơ\ng?

Phan Việt Hà: Mưh phe\ đang tiu bơ\n ưh kăl săy pho\ng, yoa kơ plăh âu tơ dăh săy pho\ng ăn tiu, sư ưh ke\ trep io\k đ^ mơ\r ‘năi, kơ na tôch kơ huach. Hăm dôm pơ gar tiu kơ ne# dêh hnang ‘no\h bơ\n gơ\h săy pruih pho\ng tơ\ hla le# kơ săy kơ loăi pho\ng tuh tơ\ tơm. Khei ‘năr âu le# pruih đak ăn kơ tiu, yoa sư kăl đei đơ\ng 30 truh 45 năr vă le\ch sơ drai, pơ kao, bơ\n athei le# te\h hre\ng roi hrôih roi ‘lơ\ng, thoi no\h đơ\ng ro\ng kơ tiu le\ch pơ kao huei huo\ng lơ\m pơ yan ‘mi; yoa mưh sư le\ch pơ kao lơ\m pơ yan ‘mi ‘no\h pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ tiu kơ te\n, plei gei.

- Tiên si ăi, khei ‘năr âu ki sơ drông, pơ rang j^ phă tơ\ tiu roi dêh jo# hloi lơ\m pơ yan phang, pơm ăn kon pơ lei tôch pơ ngơ\t. Hơ dai hăm tơ drong yoa kon pơ lei pơ jei băl pơ tăm tiu, pơ tăm hloi tơ\ te\h ưh kơ lăp, pơ tăm hăm tơ đăh ưh kơ ‘lơ\ng… pơm ăn pơ rang j^ tơ po\h ‘no\h, hăm đei tơ drong nai yơ pơm ăn pơ rang j^ phă tiu roi kơ dêh âu ưh?

Phan Việt Hà: Kiơ\ tơ drong dăr lăng đơ\ng nhôn, tơ drong sơ drông, pơ rang j^ phă tiu to\k kơ tang lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu ‘no\h đei [ơm truh trong jang xa đơ\ng kon pơ lei. Blu\ng a ‘no\h j^ tơ drong kon pơ lei tuh măh mai mơ\r ăn tiu: hrei ‘nâu kon pơ lei đa săy pho\ng ăn kơ tiu, săy lơ\m dêh hnang; ‘ngoăih kơ ‘no\h tơ drong ưh gan tuh ^ch, mơ\r ăn tiu ku\m [ơm truh sơ drông, pơ rang phă tiu ‘năi. Mă 2 ‘no\h j^ tơ drong pruih pơ gang sơ drông hlo\h tơ drong, vă akhan bơ\n pruih pơ gang sơ drông hơ nơ\ng, pruih tôch lơ\m mă ưh đei lăng truh pơ gar tiu bơ\n hăm đei pơ rang j^ phă dăh ưh, pruih pơ gang ‘no\h sư pơm ăn lơ tơ mam ‘lơ\ng, đei yoa lơ\m te\h lôch kiơ\, pơ jing tơ drong ‘lơ\ng ăn pơ rang j^ chek lar, phă tiu.

- Hrei ‘nâu, tam đei pơ gang găn đei pơ gar tiu lôch hre\nh, lôch hiơ\, kơ na tơ drong tang găn j^ ăn kơ tiu hơ nơ\ng jing tơ drong tôch g^t kăl. Mưh lei, lơ\m pơ yan phang, kon pơ lei athei tơ re\k truh tơ drong kiơ vă jang ‘lơ\ng tơ drong vei rong, tang găn j^ ăn tiu, hă tiên si?

Phan Việt Hà: Tơ drong tơm a ‘no\h bơ\n athei chă trong pơm ăn kơ rơ\h tiu chăt ‘lơ\ng păng tiu chăt pran kiơ\ trong tuh thim mơ\r, ich rơ mo hơ dai hăm săy pho\ng mă lăp. Mưh tuh mơ\r ‘no\h sư pơm ăn te\h rơ bưu ‘lơ\ng, thoi no\h sư pơm ăn rơ\h tiu chăt pran păng trep io\k mơ\r, pho\ng ‘lơ\ng ‘năi, thoi no\h sư ke\ tơ jră hăm pơ rang j^ ‘lơ\ng [iơ\. ‘Ngoăih kơ ‘no\h athei pruih đak hơ nơ\ng, pruih đak lăp ai vă rơ\h tiu chăt pran, ‘nâu ku\m jing tơ drong tôch kơ kăl. Lơ\m tơ drong pơ tăm tiu, mưh cho\h ‘ngie\t âu to bơ\n athei jang mă ‘lơ ‘lơ\ng le# pơm rơ ka tơ\ tơ lei tiu, yoa mưh đei rơ ka kơnh pơ rang j^ mơ\t phă tơ\ tơm tiu.

                                                       Lan - Thuem chih păng rapor