TANG GĂN PƠRANG PƠRA|M TIU

Tiu hlôi păng to\k bo\k jing ‘long pơtăm hưnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp ăn Tây Nguyên. Hơgăt te\h pơtăm tiu hre\i au tơ Tây Nguyên roi năr roi lang să. Mă le\i, mư\h pơtăm tiu, kon pơle\i lơ\m tơring to\k bo\k tơ jră mu\h măt hăm pơrang pơra\m lôch răm te\nh koăng, pơm hiong răm kơtang. Tơ\ dêh char Gia Lai, tơdrong tiu lôch te\nh koăng pơm ăn rơbau u\nh hnam kon pơle\i đe\i tơdrong chă hre lơ, mơ j^t rơbau u\nh hnam anai mơ hoal tơtăm, oe\i ư\h kơ sơ\n dơ\ng ư\h kơ su\k, hlo pơgar tiu po je\i tơ\h pơrang pơra\m mơ\n.

Pơtoi hloi lơ\m 5 xơnăm kơ âu, unh hnam yă Hoàng Thị Thủy, tơ\ thôn Tân Lạc, xăh Bình Giáo, apu\ng Chư Prông, dêh char Gia Lai hlôi ako\m rim kxo# jên mă unh hnam mong đei păng to\k io\k đơ\ng anih mong jên vă axong pơtăm 3.000 tơm tiu. Ngêh ngăi pơgar tiu gô tơgu\m unh hnam tơplih tơdrong erih, cho\ng mă yă Thủy răm ưh kơ đei yua kiơ hloi. Đơ\ng xơnăm 2013 truh dang ei, hloh 1.000 tơm tiu lơ\m pơgar hlôi lôch yuơ pơrang ôm tơm (đe hơnơ\ng krao noh pơrang lôch tenh) păng pơrang dreng hla  ôm rơh (đe hơnơ\ng krao pơrang lôch adar). Vaw je# 1000 tơm nai adoi oei honh hla yuơ pơrang tam mă đei pơgang hơmet âu. Yă Thủy tơroi: “Jo# hơlen tơdrong răm đơ\ng mă pơtăm, truh dang ei vei lăng bơih, hdre\ch noh adoi hloh 1 tih hlj. Adoi ‘meh vă teh đak đei tơdrong tơgu\m [iơ\ vă pơdui khei năr klă hre ăn bngai jang mir. Dang ei răm tih tên thoi âu, tiu lôch pơgoh hloi bơih”

            Atu\m hăm tơdrong mă pơyan ‘mi xơnăm âu ưh kơ đei xđơ\ng, minh tơdrong tơm kăp g^t nai pơm ăn tiu tơ\ Gia Lai lôch răm pơgoh noh yuơ dôm xơnăm kơ âu, lơ bngai jang mir tơhăt pơih xă hơgăt pơtăm mă ưh kơ đei hơlen lăng truh trong jang kih thuơ\t. {ok Nguyễn Văn Gặp, Kdră anih choh jang xa păng ato\k tơring pơxe\l apu\ng Chư Prông ăn tơbăt: “Khei năr tơje# âu, kjă tiu to\k kăp dêh hnang, noh kon pơlei tơhăt pơih xă hơgăt pơtăm mă ưh kơ đei kơche\ng kiơ truh trong jang kih thuơ\t, tam mă io\k jang kiơ\ [lep kih thuơ\t pơtih nhen lơ\m rơih hdre\ch pơtăm, kăt tơm hdre\ch, hơmet hdre\ch ‘lơ\ng. Dăh mă yuơ dôm kơloăi pơgang vei lăng ‘long pơtăm, rim trong jang tơbăt đơ\ng dôm anih juăt jang găh choh pơtăm noh kon pơlei tam mă io\k yua tôm noh mă pơm ăn tiu lôch păng răm lơ”

Kiơ\ tơdrong hơlen ako\m đơ\ng anih choh jang xa dêh char Gia Lai, đơ\ng pơyan ‘mi xơnăm 2013 truh dang ei, ja#p dêh char đei pơhlom 500 ha hơto\ hăm 1 triu tơm tiu lôch yuơ pơrang. Tơre\k hloh noh, hơgăt tiu lôch mă hăt hăm dôm pơgar tơm ăh xơnăm oei pe\ yua noh roi răm lơ hloh dơ\ng.

Jo# truh khei năr âu, ja#p dêh char Gia Lai hlôi đei vă je# 11.000 ha tơm tiu, lơ hloh pơtêng hăm xkơ\t 6.000 ha truh ăh xơnăm 2020. Tơm tiu lôch pơgoh thoi âu noh yuơ đơ\ng ato\k lang xă hơgăt pơtăm lơ\m khei năr âu ki tơ\ tơring. Păng hăm tơdrong lang xă pơtăm tiu thoi pơtoi [ôh nhen dang ei, hơbo\ gô đei lơ bngai jang mir ưh kơ đei yua hloi kơlih pơrang hăm tơm tiu roi năr roi ato\k lơ.

Vă băt dơ\ng găh pơrang pơra\m tiu păng trong tang găn ‘lơ\ng hơ iă, tơdrong tơroi năr au, nhôn đe\i pơma dơnu\h hăm [ok Hoàng Văn Hoan, Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h bơ\ jang ve\i lăng ‘long pơtăm apu\ng }ư\ Pưh, dêh char Gia Lai – m^nh lơ\m dôm tơring pơtăm tiu să hlo\h kơ Tây Nguyên. {ok Hoàng Văn Hoan gô tơroi ăn kơ bơ\n dôm trong jang hơ iă lơ\m tang găn hơlau pơrang pơra\m tiu.

            - Hre\i au, đe\i dôm pơrang yă kiơ pơra\m tiu lơ\m tơring bơ\n dau ho\ [ok?

- {ok Hoàng Văn Hoan: Tiu ‘no\h đe\i tôch kơ lơ pơrang pơra\m, mă le\i 4 kơ loăi pơrang pơra\m kơtang hlo\h ‘no\h ôm tơm mă kon pơle\i ngăl chă krao akhan lôch te\nh koăng. Mă [ar ‘no\h pơrang hla đum ôm rơ\h oe\i krao khan pơrang lôch hiơ hiơ\. Mă pêng ‘no\h pơrang pơra\m rơ\h păng pơrang virus. Poăn pơrang hơnơ\ng chă pơra\m prăt sơnăm.

- Tơpă yan au pơrang lôch te\nh koăng hăm lôch hiơ hiơ\ ‘no\h jing pơrang pơra\m mă kon pơle\i tơtăm hlo\h. Lơ lo\h hăm đe\i trong tang găn păng chă hơmet pơ ‘lơ\ng pơrang pơra\m au lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Hoàng Văn Hoan: Hre\i au pơrang lôch te\nh koăng ‘no\h ngăl pơra\m lơ\m khe\i 8. Tru\h khe\i 9, khe\i 10, mă kăl to\k bo\k pơyan ‘mi vă tơ pl^h pơyan phang ‘no\h đak ‘mi păng te\h ju ư\h kơ gan kơtang kơna đe\i [o#h lôch kơtang. Mă le\i hăm đe\i pơrang pơrang đơ\ng hơdrol kơ ‘no\h 2- 3 khe\i bơih. Khe\i năr pơlôch pơrang pơra\m ‘lơ\ng hơ iă hlo\h đơ\ng ro\ng đe\i 2-3 ‘măng ‘mi blu\ng pơyan, lơ\m khe\i 6-7 ‘no\h bơ\n tang găn hơlau bơih. Đơ\ng ro\ng 1 khe\i đơ\ng ro\ng ‘no\h ‘no\h bơ\n hơnơ\ng tang găn ‘măng mă m^nh dơ\ng hoe\i bơih. Păng đơ\ng ro\ng pơtôch pơyan ‘mi, tơdăh đe\i rơvơn bơ\n gơnơ\ng tang găn ‘măng mă m^nh dơ\ng. Găh pơgang ‘no\h bơ\n răt io\k pơgang Mancozeb, Ridomil Gold, AliS. Nhôn chă pơkă ăn kon pơle\i bơ\n dăh răt io\k dôm kơ loăi pơgang đe\i an^h pơm tơle\ch ‘lơ\ng nhen pơgang đơ\ng te\h đak Thụy Sĩ, Nhật, Phalăng dăh mă Anh ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h.

- Găh tang găn hơlau păng pơlôch pơrang lôch hiơ hiơ\ ‘no\h lơ liơ [ok?

- {ok Hoàng Văn Hoan: Pơrang lôch hiơ hiơ\ kơ yuơ yă de păng m^nh [ar pơmau pơra\m pơm ăn rơ\h ư\h kơ gan granh. Tơdăh vă hoe\i kơ đe\i ‘no\h bơ\n tu\h mơ\r, m^nh [ar pho\ng mơ\r, pho\ng pơm ăn rơ\h granh vă đe\i rơ\h lơ păng pơm ăn tiu blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng. Hơdro# găh tiu, bơ\n pơm lơ liơ vă rơ\h hăp lơ ‘no\h dôm dơnơm tiu je\i đe\i jing ‘lơ\ng. M^nh [ar pho\ng mơ\r pơm ăn rơ\h tiu granh lơ nhen pho\ng mơ\r Trichoderma dăh mă m^nh [ar pơgang pơm ăn rơ\h chăt. Bơ\n tu\h hrau hrăo, tu\h pru\ih lơ\m pơyan phang, pơge\nh lơ\m chă tơ ruih đak pơyan phang păng khe\i ‘năr kăl hlo\h vă pơ jing đe\i rơ\h chăt ‘no\h khe\i ‘năr vă tru\h pơyan ‘mi mư\h te\h ju ‘noh bơ\n pru\ih păng chă tu\h pơ jing rơvơn ăn rơ\h chăt kơtang.

- Bơnê kơ ih hơ!