VOV4.Bahnar - Hrei ‘nâu hlôi mât lơ\m pơ yan ‘mi tơ\ Tây Nguyên, hơ yuh ngom ‘yôm lơ jing tơ drong ‘lơ\ng vă m^nh [ar pơ rang j^ chek lar păng pơ răm nhen: J^ jô lôch hre\nh, hla jơk lôch hiơ\, pơ rang j^ phă rơ\h…. Vă đei trong tang găn tơ tom pơ rang j^ păng vei rong ‘lơ\ng lơ\m pơ yan ‘mi, lơ\m tơ drong tơ roi âu, Thak si Phạm Công Trí, Kăn [o# jang tơ\ An^h jang Khoa ho\k ki thuơ\t cho\h jang xa Tây Nguyên roi tơ [ôh păng tơl tơ blang lơ nơ\r ap^nh đơ\ng mih ma duch nă găh trong vei rong păng tang găn sơ drông phă tiu [ât blu\ng pơ yan ‘mi.

-Thak si Phạm Công trí ăi, pơ yan ‘mi pơ tơm truh, sơ năm ‘nâu, to\ ‘mi kial ưh kơ ‘lơ\ng hăm dôm bơ ngai pơ tăm tiu. Truh dang ei lơ bơ ngai oei pơ ngơ\t găh tơ drong le\ch pơ kao, kơ te\n plei lơ\m pơ gar tiu, lei ih hăm đei nơ\r tơ tă kiơ hăm kon pơ lei kơ plăh âu ưh?

-Thak si Phạm Công trí: Bơ\n [ôh bơih, lơ\m dang 5 sơ năm vih tơ\ âu, rim tơ drong găh cho\h jang xa adoi pơ ma truh to\ ‘mi kial tơ plih. M^nh tơ drong roi đunh roi dêh păng [ôh tôch hơ dăh tơ\ Tây Nguyên. Sơ năm ‘nâu j^ 1 sơ năm hmă đe\ch, khei ‘năr to\ ưh kơ đunh. Dang ei pơ yan ‘mi truh bơih, mă tro\ khei ‘nâu j^ khei vei rong vă pơ kao le\ch ‘no\h bơ\n tơ tă chă trong găn pơ kao le\ch dơ\ng. Khei ‘năr săy lơ pho\ng lân vă găn pơ kao le\ch ‘no\h khei 3-4, lơ\m khei 5 ‘no\h ăn pơ kao le\ch đ^, mă lei dang ei 1, 2 ‘nu bơ ngai tơ tă xăy pho\ng lân lơ mă ưh ‘no\h pruih po\ng kali hơ drơ\k hăm tơ drong chăt blu\h đơ\ng tiu. Khei ‘năr âu bơ\n athei yoa pho\ng pruih tơ\ hla đei lơ trung vi lượng mơ\r vă kơ to\ng pơ kao le\ch lơ păng rơ\h chăt pran. Pho\ng săy pơ yan âu kơ chơ\t đam lơ 2-1-1 ‘no\h tiu gơ\h ke\ le\ch kơ to\ng pơ kao pran. Kơ to\ng pơ kao tơ\ tiu to\ se\t bơih tơ dăh bơ\n tuh Kali lơ dăh mă lân lơ ‘no\h gô pơm hiong răm ăn bơ ngai jang, kơ na nơ\r tơ tă đơ\ng nhôn ‘no\h athei yoa pho\ng pruih tơ\ hla đei lơ trung vi lượng păng yoa pho\ng đam lơ vă tiu chăt pran, le\ch kơ to\ng pơ kao gei kơ jăp lơ\m sơ năm.

-& ah, lơ kon pơ lei ku\m tôch tơ re\k truh tơ drong hơ met te\h iu\ đơ\ng ro\ng lơ sơ năm cho\h jang, lei, mưh hơ met te\h mih ma duch nă athei tơ re\k truh tơ drong kiơ?

-Thak si Phạm Công trí: Tiu oei erih ‘lơ\ng tơ\ dôm tơ ring te\h iu\ lăp ai kơ na bơ\n athei adrin hơ met pơ ‘lơ\ng te\h vă sư đei kơ chơ\t iu\ lăp ‘lơ\ng. Tơ drong săy vôi vă hơ met te\h iu\ păng pơ lôch pơ rang j^ ‘no\h j^ tơ drong tôch kăl. Mă lei nhôn đa jang dang 2 sơ năm hơ met 1 ‘măng. Kiơ\ đơ\ng cho\h jang tơ\ yăn âu kăl đei dang đơ\ng 300 – 600 k^ vôi xăy ăn 1 ha, vă akhan dang 30- 60 k^ ăn 1 sao. Tơ drong săy vôi athei jang [ât te\h oei ‘yôm hơ yuh vă sư đei yoa ‘lơ\ng. ‘Ngoăih kơ tơ drong săy vôi ‘no\h hrei ‘nâu đei 1, 2 kơ loăi pho\ng đei canxi tôch ‘lơ\ng, vă akhan đei canxi, đei vôi ‘long gơ\h trep xa hloi mă ưh ‘no\h hơ met pơ ‘lơ\ng mơ\r ăn te\h hloi, kon pơ lei bơ\n kăl kơ răt yoa. Dôm kơ loăi pho\ng âu pơ klăih đ^ kơ chơ\t kơ ne# lơ\m te\h, pơm ăn te\h đei mơ\r lơ ku\m nhen hơ nhăk tơ drong đei yoa ‘lơ\ng.

-Mơ\r ăn kơ tiu [ât blu\ng pơ yan ‘mi ‘no\h tôch g^t kăl. Lei thak si đei nơ\r tơ tă kiơ hăm mih ma duch nă găh tơ drong tuh mơ\r vă tiu blu\ng jing ‘lơ\ng?

 -Thak si Phạm Công trí: Hrei ‘nâu tiu Việt Nam oei dơ\ng tơ\ hơ năp 1 tơ drong nol tih ‘no\h săy pho\ng, pruih pơ gang lơ dêh hnang. Yoa tiu dơ\ng tơ\ hơ năp lơ pơ rang j^ nhen Phitoptora lôch hre\nh, pơ rang j^ phă rơ\h, hla jơk, rơ\h ôm… {ât blu\ng pơ yan ‘mi, bơ\n kăl yoa pơ gang mă s^t kơ tang vă gơ\h găn ke\ truh 90 % pơ rang j^ phă. Mă lei [ât đei ‘mi hơ yuh ‘no\h pơ gang ưh gan s^t kơ tang. Mă loi tơ dăh mih ma duch nă pruih pơ gang [ât hơ tuch pơ yan ‘mi ‘no\h sư roi ưh đei yoa păng pơ gang hrơm mât lơ\m plei tiu roi lơ. Kơ na khei ‘năr tơ je# âu, lơ\m trong jang tiu kơ jăp ‘lơ\ng đơ\ng Việt Nam nhôn tơ le\ch 1, 2 trong tơ gu\m ‘no\h [ât blu\ng pơ yan ‘mi bơ\n ôp pơ gar hăm dôm kơ loăi pơ gang pơ lôch pơ rang j^ phă rơ\h, pơ lôch pơ mâu j^. Mă lei lơ\m pơ yan ‘mi ‘no\h bơ\n athei io\k yoa dôm kơ loăi pơ gang sinh ho\k. Bơ\n yoa hrâu hăm mơ\r păng pơ gơ\r jang mă ‘lơ\ng vă găn đei pơ rang j^ hai, pơm tơ jur pơ mâu j^ hai. {ât hơ tuch pơ yan, bơ\n phe\ plei tiu mă ưh kơ đei rơ kăh kơ chơ\t kơ ne#, pơ gang sơ drông, đei thoi no\h an^h jang tiu gơ\h to\k pran kơ jăp păng jơ hngâm pran kon bơ ngai ku\m nhen cham char đei vei sơ đơ\ng. Kơ na hơ pơi ‘ne\h mih ma duch nă bơ\n io\k yoa ‘lơ\ng pơ gang sinh ho\k, le# gan pruih pơ gang sơ drông lâm vă gơ\h sơ đơ\ng.

-Thak si Phạm Công Trí ăi, ‘nho\ng Vũ Văn Tình tơ\ xăh Cư Né, apu\ng Krông {uk ap^nh thoi âu: Pơ gar tin hnam nhôn [ôh hla vă jơ jơk [iơ\, tơ ‘mơ\ng roi ie\, hla kră gơ găm [iơ\, ‘nâu hăm s^ yoa pơ mâu j^ ưh, păng hơ met thoi yơ?

-Thak si Phạm Công trí: Hơ ku\h kơ kon pơ lei păng ‘nho\ng Vũ Văn Tình, bơ\n [ôh hrei ‘nâu j^ hla jơk tơ\ tơm tiu ku\m đei tôch lơ păng bơ\n juăt krao ‘no\h j^ hla jơk. Mă lei mă tơ pă sư ako\m đei lơ tơ drong, kơ na kiơ\ tơ\ yăn âu mă bơ\n tơ le\ch trong hơ met pơ ‘lơ\ng. Pơ tih gia bơ\n [ôh hla sư jơk, tơ ‘mơ\ng roi ie\ păng tu\ tơ gơ\ hơ lu\ng, mă lei tơ\ hla tiu đei lơ pơ lôh kro găm ‘no\h j^ yoa đơ\ng Phitoptora phă. Mă loi lơ\m pơ gar tiu [ât mă kon pơ lei bơ\n cho# tơ lei kơ hret hnang pơm rơ ka tơ\ dơng, Phitốp mât phă, jing đei tơ drong ‘nâu.

Mă 2, pơm ăn hla jơk, tơ ‘mơ\ng kro hơ lu\ng hai ‘no\h j^ yoa đơ\ng yă de dom mă ưh ‘no\h pơ rang j^ phă rơ\h, pơm ăn rơ\h tiu ưh gơ\h trep io\k mơ\r, kơ na hla tiu jing jơk, lơk [iơ\, tơ ‘mơ\ng kro, tơ gơ\. Tơ dăh đei tơ drong ‘nâu ‘no\h bơ\n [ôh tiu đa tơ glo\h tu\, tơ ‘mơ\ng klok, hla tơ venh mă lei ưh [ôh hla ôm găm, đơ\ng no\h bơ\n băt tơ drong j^ ‘nâu đei đơ\ng rơ\h.

Mă 3 pơm ăn hla jơk, tơ ‘mơ\ng ie\ hai, kon pơ lei athei băt păng chă trong hơ met ‘no\h j^: bơ\n [ôh hla tiu tơ ve\nh, mưh kôch te\h [ât tơm rơ\h ‘no\h bơ\n ưh [ôh pơ rang j^ kiơ mă lei kơ\l rơ\h tu\l, đa đei lơ\m dôm pơ gar tiu pơ tăm [u\ te\h jru\, sir sơ lu\ng jru\, đak lơ\p păng [ơm pơ nhu\l nhôm, pơ nhu\l lưu huỳnh sư jing đei tơ drong ‘nâu. Nhen 3 tơ drong inh ‘nao tơ roi hei, kon pơ lei athei băt j^ yă kiơ ‘no\h vă bơ\n gơ\h đei trong hơ met ‘lơ\ng. Tơ dăh đơ\ng Phitoptora ‘no\h bơ\n yoa dôm kơ loăi pơ gang dăh mă [uih sinh ho\k vă pơ lôch sư, tơ dăh đơ\ng pơ rang phă rơ\h, yă de dom ‘no\h bơ\n yoa dôm kơ loăi pơ gang pơ lôch yă de păng tơ dăh yoa đơ\ng [ơm pơ nhu\l, đak lơ\p ‘no\h bơ\n pơ cho\h hu\t đak dăh mă tuh pơ gang sinh ho\k vă hơ met te\h. Mă loi mưh đei hla jơk, tơ glo\h tơ ‘mơ\ng, lôch hiơ\ ‘no\h tơ drong yoa dôm kơ loăi pho\ng pruih tơ\ hla ku\m nhen pho\ng NPK gô tơ gu\m ăn tiu pran păng ke\ tơ jră hăm dôm pơ rang j^.

-Bơ ngai jang mir Hồ Văn Nội, tơ\ apu\ng Krông Pak, mih Nội ap^nh: Inh pơ tăm tiu đunh bơih, inh đa cho\h hơ met rơ go\h tơm tiu mưh cho\h ‘ngie\t, [ât lăp inh cho\h ‘ngie\t hăm kơ măy, mă lei khei ‘năr tơ je# inh kơ tơ\ng đe khan ưh kăl cho\h ‘ngie\t ăn tiu, thoi no\h hăm tro\ ưh thak si?

-Thak si Phạm Công trí: Hrei ‘nâu An^h jang Tây Nguyên tơ tă jang tiu bơ\n athei vei lăng ‘ngie\t păng ‘long pe\ng yơ\p ‘no\h tôch ‘lơ\ng. ‘Ngie\t pơm ăn rơ\h tiu chăt sơ đơ\ng [iơ\ yoa rơ\h tiu chăt đông tơ\ kơ pal la\p jru\ dang 20cm đe\ch. Kơ na tơ dăh te\h ưh đei ‘ngie\t kiơ ‘no\h sư gôm [ơm truh tơ\ tiu hia. Mă lei mưh đei ‘mi lơ păng ko\ng jang kơ đei ‘no\h tơ drong mih ma duch nă pruih pơ gang ‘ngie\t lăp ai ku\m huei mơ\n, mă lei bơ\n athei băt, pruih pơ gang lâm hnang pơm ăn ‘ngie\t ưh ke\ chăt, te\h lôch jing kơ ne#. Kơ lih yoa ‘ngie\t đa trep io\k mơ\r nhen lơ bơ ngai tơ che\ng, mă lei ‘ngie\t ku\m pơm ăn te\h rơ bưi, rơ\h sư găn lơ pơ rang j^ lơ\m te\h hai. Rơ\h chăt pơm ăn te\h pơ pông păng ‘ngie\t ôm ku\m pơm ăn te\h roi ‘lơ\ng [iơ\. Kơ na mih ma duch nă pơm ăn te\h kơ dih kâu jing ưh kơ đei ‘ngie\t, ‘ngie\t ưh kơ ke\ chăt ku\m đei răm ‘năi, kơ na nơ\r tơ tă đơ\ng an^h nhôn ‘no\h, vei lăng ‘ngiet hăm pơ gang bơ\n athei jang mă tro\ nơ\r pơ tho, le# gang yoa pơ gang ‘ngie\t lơ kơnh pơm ăn pơ gar kơ dih kâu ưh pă đei ‘ngie\t chăt.

-M^nh ‘nu bơ ngai jang mir tơ\ apu\ng Ea Hleo ap^nh. Hnam nhôn đei hlo\h 1000 hơ drơ\ng tiu đei plei, khei ‘năr âu ki to\ ‘mi ưh sơ đơ\ng kơ na 1, 2 tơm tiu lôch yoa pơ rang j^ lơ\m te\h phă, dang ei inh ‘me\h pơ tăm tơ măl tiu lơ\m dôm hơ drơ\ng tiu lôch âu hăm gơ\h ưh? Păng athei hơ met te\h thoi yơ vă sư ‘lơ\ng, hă?

-Thak si Phạm Công trí: Hrei ‘nâu tiu j^ kơ loăi ‘long đei lơ bơ ngai ‘me\h pơ tăm kơ na lơ pơ gar tiu ‘nao lôch mih ma duch nă bơ\n buch hu\t tơm so vă pơ tăm ming tiu plơ\ng, vă akhan pơm ăn pơ rang j^ tơ plih hơ nơ\ng lơ\m pơ gar, kơ na tơm tiu đei j^ roi lơ. Hăm dôm tiu lôch, tơ dăh đei, ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h nhôn tơ tă ăn kon pơ lei athei pơ tăm tơ plih ‘long nai lơ\m dôm sơ lu\ng ‘no\h yă 1 sơ năm đang kơ ‘no\h bơ\n pơ tăm tiu dơ\ng. Oei tơ dăh bơ\n [ôh kăl pơ tăm ming tiu hloi ‘no\h bơ\n athei hơ met hăm pơ gang hoă ho\k ‘mơ\i, đang kơ ‘no\h bơ\n tuh mơ\r vi sinh vă bơ\n pơm ăn te\h rơ go\h ‘lơ\ng [iơ\ vă pơ tăm đei xa, vă huei kơ đei pơ rang j^ phă pơm ăn tiu ‘nao pơ tăm đei j^ dơ\ng.

-‘Nho\ng Ngô Minh Vĩnh, xăh Ea Kpam, apu\ng Cư Mgar ‘no\h, pơ gar tiu ‘nho\ng đei pơ rang phă rơ\h păng ưh kơ măh mơ\r, lei ap^nh ih hơ met pơ rang j^ phă rơ\h hơ drol dăh mă tuh mơ\r hơ drol?

-Thak si Phạm Công trí: Mih ma duch nă athei băt lơ\m pơ yan ‘mi j^ pơ yan tơm pơ rang j^ lơ\m te\h chek lar kơ na tơ dăh khei ‘năr to\ ‘mi ‘lơ\ng ‘no\h bơ\n io\k pơ gang pruih pơ lôch le#. Tơ dăh ‘mi lơ, tơ drong yoa pơ gang hoă ho\k ưh sơ đơ\ng ‘no\h mih ma duch nă gơ\h yoa dôm kơ loăi [uih vi sinh vă pơ lôch pơ rang j^. Oei hăm ‘nho\ng, lơ\m pơ gar tiu đei pơ rang j^ phă rơh hai, ưh kơ măh mơ\r hai ‘no\h gơ\h tuh mơ\r păng pơ lôch pơ rang j^ hrơ\ch 1 ‘măng. Mă lei tơ\ hơ la tơm tiu ‘no\h bơ\n tuh pơ gang pơ lôch pơ rang j^ phă rơ\h mă ưh ‘no\h pơ lôch pơ mâu j^, oei tơ\ kơ pal ‘no\h pruih dôm kơ loăi pho\ng ăn hla đei juăt yoa hăm tiu, thoi no\h tiu đei vei rong ‘lơ\ng hai, rơ\h tiu chăt pran hai. Mưh lai yơ bơ\n [ôh tơ drong hơ met pơ rang j^ phă rơ\h tơ\ te\h sơ đơ\ng ‘lơ\ng bơih ‘no\h bơ\n tuh pho\ng. Athei băt, tơ drong săy pho\ng ăn tiu athei săy lăp ai. 1 ‘măng săy ưh gơ\h lơ hlo\h 2 lang NPK ăn 1 tơm tiu đei plei păng hơ la kơ 1 puăt lang ăn 1 tơm tiu oei rong dơng păng bơ\n săy tơ te\nh năr [iơ\ đơ\ng 20 - 30 năr 1 ‘măng săy, thoi no\h sư gơ\h sơ đơ\ng ‘lơ\ng. 

-Lei à, bơ nê kơ ih thak si Phạm Công Trí!

Dơ\ng: Tơ blơ\