VOV4.Bahnar - Tơ\ hơ năp đei [o#h ư\h kơ ‘lơ\ng găh hơ yo\ to\ ‘mi kial nhen hrei ‘nâu, ‘no\h tơ drong xăy pho\ng [lep trong hlôi tơ gu\m ăn pơ gar che\h phe kơ lơ u\nh hnam kon pơ lei oei jing ‘lơ\ng, ư\h kơ đei hơ drông pơ răm, vei lăng plei yăl. Bơ ngai che\h hla ar kơ tơ\ng ang ch^h tơ roi tơ pă yan âu ‘nâu tơ\ de#h char Daklak, tơ ring pơ tăm che\h phe xă hlo\h tơ\ Tây Nguyên.

U|nh hnam [ok Nông Văn Ráng, tơ\ xăh Ea Kao, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột đei vă je# 1 rơ bâu tơ nơm che\h phe đ^ ăn phe\ plei. Hlo\h lơ sơ năm băt hơ dăh pơ tăm che\h phe, [ok Ráng ling lang xăy pho\ng [lep trong ki thuơ\t kơ na pơ gar che\h phe [ok jing ‘lơ\ng păng hoei kơ đei hơ drông sa. Hăm hlo\h 10 sơ năm pơ tăm păng vei lăng che\h phe [ok Ráng vang tơ roi trong xăy pho\ng io\k đei yua lơ nhen tơ\ hơ la âu: “M^nh tơ nơm ‘no\h ‘no\h ^nh bo\k 1 pôm hơ bong, tăh pho\ng đang kơ ‘no\h io\k ti klơ\p dơ\ng, pơm thoi âu ‘no\h mă đơ\ng 3 năr đơ\ng ro\ng ‘mơ\i đei ‘mi ‘no\h ku\m ư\h kơ đei kiơ o#h. Lơ bơ ngai đe sư răp ‘no\h j^ sơ drai blu\h tru\h dang yơ ‘no\h xăy pho\ng tru\h dang no\h, ư\h kơ gơ\h xăy tơ ter de#h hnang, păng ‘ne\ kơ xăy hơ tăih de#h hnang yua kơ rơ\h gô chăt kiơ\ sơ drai, thoi no\h ‘no\h mă đei sa văi, oei xăy lơ\m tơm ‘no\h ư\h gan kơ ‘lơ\ng”.

Oei u\nh hnam yă Nguyễn Thị Hoan, tơ\ thôn 13, xăh Hòa Phú, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột đei 700 tơ nơm che\h phe ăn phe\ plei loi 1 tấn găr 1 sơ năm. Hăm yă Hoan, ‘no\h ‘ngoăih kơ tơ drong xăy pho\ng tôm, [lep trong ‘no\h u\nh hnam yă ku\m hơ nơ\ng xe\h hơ met ‘nhe\t chăt lơ\m hơ lu\ng vă kơ pho\ng gơ\h ako\m rong ‘long, păng io\k yua răh ‘nhe\t vă pơm mơ\r. Yă  Nguyễn Thị Hoan, tơ roi:“ Bơ\n ư\h kơ gơ\h le# ‘nhe\t chăt ‘lơ\ng, nhen pơ gar hnam nhôn ‘no\h ư\h kơ đei ‘nhe\t chăt, chăt ‘nhe\t hơ yơ ‘no\h buch ‘nhe\t ‘no\h, ‘nhe\t hla ‘no\h mư\h lai yơ bơ\n xăy pho\ng mă ư\h kơ đei tơ ru\ih ‘no\h mă kôch le# vă kơ pho\ng gơ\h sa rơ\h kơ đo\h che\h phe tơ\ te\h. {ơ\t mă bơ\n tơ ru\ih ‘no\h le# pơ đ^ hla ku\m gơ\h, gô vei hơ yu\h ăn kơ ‘long, hla ‘nhe\t ôm ‘no\h ku\m ăn kơ bơ\n 1 ‘măng pho\ng vi sinh”

Kiơ\ kơ [ok Ngô Duy Minh, Kơ dră jơ nu\m vei lăng kon pơ lei jang chu\n mir xăh Hòa Phú, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, khu\l kơ dră tơ ring, păng kơ dră jơ nu\m ku\m hơ nơ\ng pơ gơ\r lơ tơ drong jang hop ako\m pơ hrăm  ăn kơ kon pơ lei pơ tăm rim kơ loăi ‘long kăp g^t tơm lơ\m no\h hơ dăh hlo\h ‘no\h j^ ‘long che\h phe. Pơ tho kon pơ lei tơ\ pơ gar trong yua pho\ng rim kơ loăi ăn kơ ‘long kăp g^t, lăng kiơ\ tơ drong pơ rang j^ tơ\ ‘long vă tơ roi tơ băt ăn kơ kon pơ lei trong tang găn j^ đei yua ‘lơ\ng. Kơ l^h thoi no\h, kon pơ lei pơ tăm pơ yan hơ yơ đei sa pơ yan ‘no\h, che\h phe plei yăl păng ‘lơ\ng tơ pl^h ‘lơ\ng kiơ\ rim sơ năm. {ok  Ngô Minh Duy, tơ roi: “ Hăm ‘long che\h phe ‘no\h rim sơ năm nhôn đei tơ drong lăng tông nông gia tru\h pơ tho ăn kơ kon pơ lei jang chu\n mir jang hơ dai hăm ko\ng ti, an^h jang mơ dro sa lơ\m tơ ring, yua rim kơ loăi pho\ng tro\ [lep. Sơ năm âu ki nhôn tơ roi tơ tă ăn kơ kon pơ lei jang chu\n mir yua rim pho\ng hữu cơ vi sinh păng yua dôm pho\ng đak vă vei lăng ‘lơ\ng rong ‘me tơm, rong plei păng hơ to\k hơ r^h sot ăn tơm che\h phe. Rim hơ găt che\h phe dôm sơ năm hơ drol kră ư\h kơ jing ‘no\h dang ei hlôi đei tơ iung ming jing ‘lơ\ng”.

Ap^nh Tiến sỹ Phan Việt Hà, Kơdră che\p pơgơ\r An^h bơ\ jang Pơ pro\ tơdrong jang khoa ho\k păng jang hơdoi apu\ng ple\nh te\h găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên găh trong prôi pho\ng tro\ [lep ăn chehphe.

Pho\ng ‘no\h tơdrong kăl hlo\h ăn blu\h vơ\ păng jing ‘lơ\ng kơ ‘long pơtăm, hơnhăk ba đe\i io\k ba kơ jăp ăn kon pơle\i. Ư|h khan lăp lơ lo\h đe\ch ôh, chă prôi pho\ng tro\ [lep oe\i tơgop ăn te\h jing ‘lơ\ng dơ\ng. Vă tơgu\m ăn kon pơle\i băt vao tơdrong chă prôi pho\ng tro\ [lep ăn ‘long pơtăm, lơ\m tơdrong tơroi năr au, Tiến sỹ Phan Việt Hà, Kơdră che\p pơgơ\r An^h bơ\ jang Pơ pro\ tơdrong jang khoa ho\k păng jang hơdoi apu\ng ple\nh te\h găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên găh trong prôi pho\ng [lep kơ loăi, [lep lơ to se\t, [lep khe\i ‘năr vă tơgu\m ăn ‘long pơtăm jing ‘lơ\ng, hơvơn kơ m^h ma păng bôl boăl vang mơ\ng:

- Tiến sỹ ăi, kon pơle\i kăl hơlen kiơ\ lơ liơ vă chă prôi pho\ng [lep kơ loăi ăn ‘long pơtăm?

Tiến sỹ Phan Việt Hà: {lep kơ loăi ‘no\h jing găh te\h au bơ\n prôi pho\ng kơ loăi yă kiơ, lơ\m khe\i ‘năr pho\ng tơnap mă hach ‘no\h bơ\n chă prôi kơ loăi pho\ng [ônh kơ hach. Dăh mă groi te\h iu\ ‘no\h ‘ne\ chă prôi dôm kơ loăi pho\ng pơm ăn kơ te\h iu\. Tơ\ Tây Nguyên ‘no\h tơdăh bơ\n chă prôi pho\ng Supe Lân ‘no\h gô pơm ăn te\h iu\, dăh mă chă prôi pho\ng đạm Sunfat je\i pơm ăn kơ te\h iu\ mơ\n, kơ yuơ lơ lo\h bơ\n tơ pl^h prôi pho\ng đạm Sunfat hăm chă prôi pho\ng Urê, dăh mă Supe Lân ‘no\h bơ\n tơ pl^h prôi ăn pho\ng Lân nung chảy.

- Tiến sỹ đe\i nơ\r chă pơkă yă kiơ găh prôi lơ to\ se\t dôm yơ mư\h kon pơle\i chă prôi pho\ng ăn ‘long pơtăm ưh?

Tiến sỹ Phan Việt Hà: Vă chă prôi pho\ng [lep lơ to\ se\t dôm yơ ‘no\h nhôn chă pơkă ăn kon pơle\i chă hơlen lăng găh te\h jing ‘lơ\ng lơ liơ kơna mă chă prôi pho\ng lơ dăh mă to\ se\t. Mă kăl kon pơle\i bơ\n je\i kăl pơm kiơ\ dôm nơ\r nhôn chă pơkă lơ\m rim trong jang kiơ\ kih thuơ\t pơ t^h gia nhen chehphe, tiu, ‘long pơtăm hrôih nhôn hlôi đe\i pơtho tơbăt găh kih thuơ\t, gô hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp.

- Tiến sỹ ăi, ih chă tơroi m^nh [ar tơdrong pơ t^h gia găh khe\i ‘năr [lep hlo\h vă prôi pho\ng ăn m^nh [ar kơ loăi ‘long pơtăm vă kon pơle\i chă jang kiơ\?

Tiến sỹ Phan Việt Hà:  Găh ‘long pơtăm đunh sơnăm ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng kiơ\ lơ ‘măng chă prôi, nhen chehphe bơ\n chă prôi m^nh ‘măng lơ\m pơyan phang, pêng ‘măng lơ\m pơyan ‘mi. Găh ‘long pơtăm hrôih ‘noh bơ\n chă prôi pho\ng kiơ\ khe\i ‘năr hăp blu\h vơ\, đ^ đăng trong jang chă prôi pho\ng nhôn je\i hlôi đe\i pơkă kiơ\ kơ loăi te\h, te\h gôh bơ\n prôi pho\ng pha, te\h kul chuơ\h prôi pho\ng pha.

- Mư\h le\i kon pơle\i hơlen kiơ\ lơ liơ vă prôi pho\ng [lep, hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h ho\ tiến sỹ?

Tiến sỹ Phan Việt Hà:  Tơ\ Tây Nguyên chă prôi pho\ng ăn ‘long pơtăm đunh sơnăm ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng chang ‘mi, mư\h đe\i ‘mi t^h gô pơm ăn jro\h hu\t kơtang dôm pho\ng mơ\r bơ\n chă prôi. Dăh mă mư\h chă prôi pho\ng bơ\n ư\h kơbăt kơ ‘năr ‘mi dăh mă ư\h, tơdăh ư\h kơ ‘mi ‘no\h pơm ăn pho\ng ư\h kơ hram mơ\t lơ\m te\h mă le\i pơm ăn kơ hăp hach păr kiơ\ to\ kial. Kiơ\ kơ nhôn chă pơkă hăm dôm ‘long pơtăm đunh sơnăm kon pơle\i bơ\n dăh chă prôi pho\ng lơ\m mă te\h oe\i ju, mư\h chă prôi ‘no\h bơ\n je\i io\k te\h [u\ klơ\p pho\ng hloi kơna pho\ng mă ke\ hoach hram lơ\m te\h, hoe\i pơm hiong răm.

- Hmă hmă đe\i lơ sơdrông pơrang pơra\m mư\h ‘long pơtăm ư\h kơ măh pho\ng mơ\r, tiến sỹ chă pơtho tơbăt lăng dôm trong jang hơ iă vă kơ băt đe\i pơrang sơdrông pơra\m păng tơmơ\t kơ chơ\t jing ‘lơ\ng tơtom ăn kơ ‘long pơtăm hihs?

Tiến sỹ Phan Việt Hà:  Găh tơdrong ư\h kơ măh kơchơ\t đa lương pơt^h gia nhen ‘long pơtăm ư\h kơ măh đam ‘no\h bơ\n [o#h hla đum, dơnơm hơ ngrăng ư\h kơ jing ‘lơ\ng, ư\h kơ măh pho\ng Lân le\i rơ\h hăp ư\h kơ gan granh ‘no\h bơ\n [o#h đe\i hle\k hlo\k kul tơ\ kie\ng hla, ư\h kơ măh Kali ‘no\h kri j^h hla. Găh ư\h kơ măh kơchơ\t trung vi lương ‘no\h ngăl [o#h tơ\ hla ‘lơ\p.  Tơ\ Tây Nguyên ‘noh găh lơ đe\i [o#h ư\h kơ măh kem păng ư\h kơ măh Bo, ‘nau [ar kơchơ\t g^t kăl hlo\h lơ\m groi te\h Tây Nguyên. Mư\h ư\h kơmăh kem le\i bơ\n [o#h hla ‘lơ\p tong, hrơ hren, mư\h ư\h kơmăh Bo ‘no\h tơ ‘mơ\ng pre\nh păng ư\h kơ blu\h vơ\.

- Bơnê kơ Tiến sỹ ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h au.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t - Thuem