VOV4.Bahnar - Tơ\ de#h char Kon Tum dôm sơ năm âu ki tơ drong pơ tăm prit hlôi hơ nhăk ăn io\k yua mu\k drăm ‘lơ\ng ăn kon pơ lei jang chu\n mir, mă loi ‘no\h j^ hăm kon pơ lei kon kông. Mă lei hrei ‘nâu tơ\ rim pơ gar prit hơ dre\ch so kơ kon pơ lei đei [o#h lơ kơ loăi pơ rang pơ răm pơm lôch păng plei ư\h kơ ‘lơ\ng. Tơ\ hơ năp tơ drong ‘nâu an^h pơ tru\t cho\h jang sa de#h char Kon Tum hlôi tơ le\ch tơ drong jang pơ tăm prit pơm hơ dre\ch kiơ\ trong rong pơm hăm mô rơ go\h ư\h kơ đei pơ rang păng ăn plei t^h ‘lơ\ng. Hơ vơn kơ m^h ma duch nă păng bôl buăl vang tru\h lăng tơ drong jang pơ tăm prit rong pơm hăm mô đei an^h pơ tru\t cho\h jang sa de#h char Kon Tum tơ le\ch jang tơ\ apu\ng Kon Rẫy.

Blu\ng sơ năm 2019, an^h pơ tru\t cho\h jang sa de#h char Kon Tum tơ le\ch jang tơ drong jang pơ long lăng pơ tăm prit rong pơm hăm mô tơ\ apu\ng Kon Rẫy hăm hơ găt te\h să dang 1,2 ha. Vang jang tơ drong jang âu, 5 u\nh hnam kon pơ lei tơ\ thôn 4, xăh Đăk Tờ Lung đei tơ gu\m 100% ‘long hơ dre\ch păng 50% pho\ng săy.

J^ 1 lơ\m 3 u\nh hnam kon pơ lei kon kông vang jang tơ drong jang, ‘nho\ng A Minh tơ băt, đơ\ng ro\ng kơ đei asong 630 tơ nơm prit rong pơm hăm mô hơ dre\ch prit hmă Nam Mỹ, u\nh hnam sư hlôi pơ tăm lơ\m hơ găt te\h 3 sao. Dang ei, prit blu\h jing ‘lơ\ng, ư\h kơ đei pơ rang pơ răm: “An^h pơ tru\t cho\h jang sa pơ\ih lăm pơ hrăm, u\nh hnam nhôn ku\m vang ako\m pơ hrăm vă băt hơ dăh trong jang, tơ drong tơm hơ to\k tơ iung. Mă 2 dơ\ng ‘no\h j^ An^h pơ tru\t cho\h jang sa ku\m tơ gu\m pho\ng, hơ lu\ng vă vei sơ đơ\ng găh trong pơ tăm. Mă pêng ‘no\h găh an^h jang ku\m tơ gu\m hơ dre\ch prit Nam Mỹ”.

Vă tơ gu\m kon pơ lei băt kơ jăp ki thuơ\t pơ tăm păng vei lăng prit rong pơm hăm mô, An^h pơ tru\t cho\h jang sa de#h char Kon Tum pơ\ih lăm pơ hrăm, hơ dai hăm ăn kang [o# hơ nơ\ng năm tơ [ơ\p, pơ ma dơ nu\h, [ơ\t lăp pơ tho kơ tă hloi trong pơ tăm, vei lăng kơ loăi ‘long ‘nâu. Gơ nang đei kang [o# ki thuơ\t pơ tho, tơ [o#h tơ năp, mo\ Y Ly băt tôch hơ dăh rim trong jang vă pơ tăm đei tơm prit: “Trong jang đơ\ng u\nh hnam nhôn jang ‘no\h j^ đơ\ng ro\ng kơ sir hơ lu\ng. Sir hơ lu\ng đang ‘no\h hrâu mơ\r, hrâu dôm kơ loăi mơ\r rơ go\h, ^ch rơ mo, vôi hơ dai băl đang kơ ‘no\h [u\ dơ\ng lơ\m hơ lu\ng. Đơ\ng ro\ng dang 1 khei đơ\ng ro\ng kơ đei asong hơ dre\ch u\nh hnam nhôn pơ gơ\r pơ tăm. &nh pơ tăm ku\m [o#h hmă đe\ch. ‘Long hơ dre\ch blu\h jing ‘lơ\ng”.

Tơ pă yan âu ăn [o#h pơ têng hăm trong pơ tăm prit hmă, pơ tăm prit rong pơm hăm mô đei lơ tơ drong hơ iă. Ku\m hăm tơ drong ke\ tơ jră plơ\ lơ kơ loăi pơ rang, prit rong pơm hăm mô blu\h jing ‘lơ\ng tơ\ lơ tơ ring te\h pha ra băl. Pơ tăm prit kiơ\ trong âu ku\m ư\h kơ măh hơ nat de#h, jên tơ mơ\t jên jang to\ se\t păng đei yua dơ\ng ‘no\h j^ khei ‘năr prit ăn ko\h te\ch kơ đe\h.

Vă tơ gu\m ăn kon pơ lei băt hơ dăh [iơ\ găh tơ drong pơ tăm prit kiơ\ trong rong hơ dre\ch prit đơ\ng mô prit; băt hơ dăh trong vei rong prit, nhôn pơ ma nuh hăm [ok Nguyễn Văn Khoa, kăn [o# jang ki thuơ\t tơ\ An^h pơ tru\t choh jang xa kơ dêh char Kon Tum.

- Blu\ng a, ap^nh bơ nê kơ ih [ok Nguyễn Văn Khoa, Kăn [o# jang ki thuơ\t tơ\ An^h pơ tru\t choh jang xa dêh char Kon Tum tơ ge\ch pơ ma nuh hăm nhôn. {ok ăi, đunh kơ âu kon pơ lei đa pơ tăm prit kiơ\ trong ple\h io\k prit kon đơ\ng tơm prit me\ đang kơ ‘no\h hơ nhăk pơ tăm. Lei hơ dre\ch prit rong đơ\ng mô âu pha hăm hơ dre\ch prit io\k đơ\ng tơm yo\ng thoi yơ?

-Tơl: Kiơ\ trong jang so ‘me\h pơ tăm prit ‘no\h athei pleh io\k đơ\ng tơm yo\ng. Athei hiong đunh khei ‘năr rong păng hơ nat vă gơ\h pơ tăm lơ hrơ\ch 1 ‘măng lơ\m 1 pơ gar xă. Yoa thoi no\h ‘me\h prit dang ăi băl ‘no\h athei rong hơ dre\ch đơ\ng mô prit. Prit rong hơ dre\ch đơ\ng mô đei rơih io\k đơ\ng tơm yo\ng ‘lơ\ng, kơ jung, ưh đei pơ rang j^. Yoa bơ\n ưh đei ple\h io\k đơ\ng tơm prit me\, mă ơng rong tơ đăh đơ\ng dơng kơ na prit ưh đei pơ rang j^, gơ\h ơng đei lơ tơ đăh kơ jung dang ăi băl. Tơ drong tơ jră pơ rang j^ đơ\ng tơm prit rong yo\ng hăm mô tôch ‘lơ\ng. Huei [ơm kơ ne# mưh bơ\n io\k tơ le\ch yo\ng. Plei prit pơ tăm hăm mô lơ [iơ\ prit bơ\n pơ tăm hmă đơ\ng 10 - 20% khei ‘năr ko\h prit ku\m kơ đe\h [iơ\. ‘No\h j^ tơ drong đei yoa đơ\ng pơ tăm prit rong yo\ng hăm mô pơ têng hăm pơ tăm prit thoi so.

-Hăm prit rong yo\ng đơ\ng mô, An^h pơ tru\t choh jang xa dêh char Kon Tum đei dôm kơ loăi hơ dre\ch yơ?

-Tơl: Prit rong yo\ng đơ\ng mô đei dôm kơ loăi hơ dre\ch âu: prit bia Nam Mi, prit sim, prit hmă, prit la pa dăh mă prit tây Thái Lan. Đei 1,2 kơ loăi hơ dre\ch prit nai hai mă lei đei pơ tăm lơ tơ\ tơ ring te\h Kon Tum âu, ‘nao rơih đei prit lăp ‘lơ\ng vă pơ tăm ‘no\h j^ prit bia rong yo\ng hăm mô.   

- Vă pơ tăm prit rong yo\ng hăm mô âu, mih ma duch nă bơ\n athei hơ met te\h pơ tăm thoi yơ?

-Tơl: Lơ\m ki thuơ\t pơ tăm prit blu\ng a ‘no\h j^ tơ drong choh hơ met te\h. Vă akhan chong hơ met ‘ngie\t păng te\h vă pơ tăm prit, te\h pơ tăm prit ưh kăl te\h ‘lơ\ng lăp kăl đei pu\k hơ [ơ\l hlo\h 75cm huei đei đak lơ\p, mă đơ\ng prit kăl đei tơ ruih đak ră mă lei ưh gơ\h le# đak lơ\p. Te\h pu\k roi hơ [ơ\l roi ‘lơ\ng ‘no\h prit roi blu\ng jing ‘lơ\ng, tơ drong hơ met te\h j^ thoi noh.

-Vă prit pơ tăm kiơ\ trong rong yo\ng đơ\ng mô bluh jing ‘lơ\ng, rong [ônh mih ma duch nă athei pơ tăm hui, kie\r thoi yơ?

-Tơl: Pơ tăm prit hăm yo\ng đơ\ng rong mô âu pơ tăm dang 2.000 tơ nơm lơ\m 1ha. Đei 2 trong pơ tăm. Mă lei bơ\n athei pơ tăm trong ‘nâu hơ tăih kơ trong to 2,5m. Tơm ‘nâu hơ tăih kơ tơm to, vă akhan sơ lu\ng ‘nâu hơ tăih kơ sơ lu\ng to 2m. Thoi noh pơ tăm đei 2.000 tơm prit lơ\m 1ha.

- Mih ma duch nă athei tuh, săy pho\ng kiơ ăn kơ prit?   

-Tơl: Pơ tăm prit rong yo\ng đơ\ng mô kăl đei tuh mơ\r mă lơ, mưh bơ\n sir sơ lu\ng đang ‘no\h pơ tơm tuh mơ\r, ich rơ mo đơ\ng 10 – 15 k^ 1 sơ lu\ng. Hrâu hăm đơ\ng 3 truh 5 lang vôi păng đơ\ng 3 truh 5 lang pho\ng lân. Bơ\n lu\k hrâu sư, tuh hơ met adrol kơ pơ tăm. Tơ drong jang ‘nâu athei jang đang adrol kơ pơ tăm dang 15 năr ‘no\h j^ ki thuơ\t [u\ kơ lơ\p sơ lu\ng adrol kơ pơ tăm.     

-Găh tơ đăh prit adrol kơ pơ tăm athei pơm lăp dôm tơ drong kiơ?

-Tơl: Găh tơ đăh prit rong yo\ng đơ\ng mô mưh ‘nao tơ le\ch đơ\ng hnam kơ m^l ‘no\h pơ tăm sư tơ\ ‘ngoăih, drang to\ dang 15 năr, tơ đăh prit đơ\ng io\k rong mô truh pơ tăm athei đei đơ\ng 25 truh 30 năr. Kơ plăh âu tơm prit yo\ng kơ jung đơ\ng 35 truh 45cm păng đei đơ\ng 4 truh 6 hlak hla ‘no\h bơ\n hơ nhăk pơ tăm. Prit rong đơ\ng mô tơm sư ưh kơ jăng. Bơ\n athei rơih jơ pơ tăm mă lăp. Mă 1 ‘no\h til pơ gê hrôih, năr yơ ‘năr rơ ngơp mă ưh ‘no\h pơ tăm tơ\ kơ sơ\, ưh đei pơ tăm lơ\m dôm năr to\. ‘Năr to\ pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong tih vơ\ đơ\ng prit. Lơ\m dôm năr đei kial tih, bơ\n io\k ‘long tơ jră hơ met tơm prit mưh bơ\n pơ tăm. 

-Ih hăm đei nơ\r tơ tă kiơ\ hăm kon pơ lei găh tơ drong săy pho\ng, vei rong prit ưh?

-Tơl: ‘Long pơ tăm pơ ma atu\m păng prit pơ tăm đơ\ng rong mô pơ ma adro# bơ\n athei săy pho\ng mă tro\, mă tôm. Le# kơ săy ưh tôm, săy rơ kăh.Săy rơ kăh sư pơm ăn prit ưh ke\ trep io\k, [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ rơh, pơm ăn prit ưh jăh tih. Mă 2 ‘no\h le# ăn đak lơ\p. Prit âu mưh đei ‘mi đak lo\k tơ\ng đunh năr ưh đei chor tơ le\ch ‘no\h pơm ăn rơ\h ôm, prit ưh kơ ke\ tih. Tơm prit rong đơ\ng mô âu chăt kon pran, ‘lơ\ng. Thoi no\h mih ma duch nă athei săy pho\ng mă tôm mưh te\h ‘lơ\ng sư chăt kon roi lơ. Mih ma duch nă bơ\n chă rơih rong lăp 3, 4 to\ tơm kon đe\ch. Lơ\m dôm to\ tơm kon âu athei rơih rong sư chăt tih pơ lơ\h băl. Vă akhan bơ\n chă rơih dôm tơm pran vă rong, bơ\n gô đơ\ng 1 gie\ng truh 10 năr chă rơih 1 tơm kon nai vă sư tih ning mônh kơnh le\ch hơ nglu\ng pơ lơ\h băl, ưh kơ đei ko\h io\k prit 1 ‘măng mă lei sư đei xa lơ.

-Hăm prit pơ tăm đơ\ng yo\ng rong hăm mô, jo# đơ\ng năr pơ tăm truh năr ko\h io\k prit ‘no\h dôm khei, hă [ok?

-Tơl: Hăm kơ loăi prit pơ tăm đơ\ng rong yo\ng hăm mô âu io\k đơ\ng pơ tăm truh sư le\ch hơ nglu\ng ‘no\h đơ\ng 6 - 10 khei. Đơ\ng sư le\ch hơ nglu\ng truh năr ko\h prit đơ\ng 2 truh 3 khei. Vă akhan đơ\ng 60 truh 90 năr rong plei. Mă lei lăng kiơ\ prit đum thoi yơ bơ\n gơ\h băt prit le\ch yo\l, hơ nglu\ng. Lăng kiơ\ đơ\ng pơ yan khei ‘năr le\ch hơ nglu\ng truh khei ko\h sư jur to\k đơ\ng 3 truh 4 khei.

- Bơ nê kơ ih hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\