VOV4.Bahnar – Hrei âu, tiu to\k bo\k jing ‘long pơ tăm đei io\k yua kơ jăp hlo\h ăn kơ kon pơ lei, kơ l^h thoi no\h kơ na hơ găt te\h pơ tăm tiu ku\m roi ‘năr roi xă te\nh koăng. Mă lei, ư\h khan kon pơ lei cho\h jang hơ yơ ku\m băt tôm trong vei lăng năng tông vă kơ tiu jing ‘lơ\ng, plei ăl ngăl o#h. {ok  Vũ Đức Doanh, tơ\ thôn 9, xăh Hoà Phú, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, de#h char Đak Lak ‘no\h j^ 1 lơ\m kơ so# dôm u\nh hnam dru\h kiơ\ trong jang pơ tăm tiu ‘lơ\ng VietGap.

Hăm tơ drong kiơ\ đơ\ng hlo#h vao vă je# 40 sơ năm pơ tăm tiu, hlôi đei lơ jơ nei, ư\h kơ đei jơ nei păng hlôi chă ‘moi kiơ\ đei dôm [ai ho\k ăn kơ d^h, [ok Doanh akhan ‘long tiu oei jing ‘long pơ tăm mơ mat kơ vei lăng. Hlo\h 6 sơ năm kơ âu, io\k đơ\ng tơ [ơ\p pơ ma dơ nu\h hăm tơ moi răt tơ mam bơ ngai Nhật Bản, tơ\ hơ năp lơ nơ\r ap^nh tơ le\ch ăn găh ki thuơ\t, vei la\ng sơ đơ\ng rơ go\h tơ mam sa, hlôi ăn [ok Doanh năm tru\h hăm tơ drong jang VietGap lơ\m pơ tăm păng vei lăng tiu.  

Jang sa kiơ\ trong jang VietGap te\ch ăn te\h đak Nhật, ư\h khan lăp tơ gu\m 1 k^ tiu đơ\ng [ok Doanh te\ch măk hlo\h 5.000 hlak jên hăm an^h te\ch mơ dro mă oei tơ gu\m pơ gar tiu [ok blu\h jing ‘lơ\ng , ư\h kơ gan đei hơ drông sa, pơ rang j^. ‘Nao âu, pơ gar tiu kơ [ok Doanh đei rim an^h jang kơ pal hơ len lăng păng pơm hla ar hô sơ vă asong hla ar kơ kơ\t jang kiơ\ trong jang VietGap. {ok Doanh tơ [o#h đei dôm tơ drong ‘lơ\ng lơ\m vei lăng tiu kiơ\ rim ki thuơ\t hmă hăm trong jang ‘lơ\ng VietGap: “Trong jang VietGap ‘no\h pơm kiơ\ tơ drong tơ chơ\t đei pơ tho, đei yua ‘lơ\ng hlo\h [iơ\. Mă mônh ‘no\h j^ tơ jur pho\ng hoă ho\k, mă [ar pơ jing đơ\ng  tơ mam hlôi đei nhen kơ đo\h hơ [o, tơ\h, hơ kam pơm pho\ng vi sinh đei yua ‘lơ\ng ăn kơ tiu. Tơ pă yan âu tôch kơ [ônh [o\, ^nh pơm tôch kơ đei yua, hơ drông, pơ rang j^ dă [iơ\ păng plei ku\m dă [iơ\ kơ hơ lu\ng ru\h.”

Tơ drong pha ra băl lơ\m vei lăng tiu kiơ\ tring jang VietGap đơ\ng [ok Doanh ‘no\h j^ tơ drong yua lơ pho\ng vi sinh chă u kơ d^h đơ\ng bơ\n tơ mam đ^ ư\h pă yua lơ\m cho\h jang sa. ‘Nâu j^ trong jang vei lăng tiu kơ jăp mă lei tơ jur jên jang:  “M^nh sơ năm ^nh xăy pho\ng hmă hmă ‘no\h 2 ‘măng. Mă 1 blu\ng pơ yan ‘mi, mă 2 ‘no\h tiu to\k bo\k plei. Pho\ng găh lơ ‘no\h j^ yua ^ch rơ mo, ^ch ie\r, bơ\n kơ đo\h tơ\h, kơ đo\h che\h phe, hmok kơ tao, u hrâu hơ dai băl păng yua [u\ih vi sinh u kiơ\ năr jo# đei vă vei lăng”.  

{ok Doanh tơ roi tơ băt, hăm tơm tiu; đơ\ng ro\ng kơ phe\ io\k, xăy pho\ng tơ ru\ih đak 1 khei vă kơ tơm đei jơ năr klăih song ‘lơ\ng dơ\ng pơ kao, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h bơ\n kăt sơ drai hro, hơ drai tơ ter tơm păng tơ ru\ih đak. Lơ\m blu\ng pơ yan ‘mi, xir hơ bong, xăy pho\ng hữu cơ păng [u\ klơ\p dơ\ng. Khei ‘năr tiu le\ch pơ kao kơ te\n plei, ‘ngoăih kơ tơ drong xăy thim pho\ng păh lăp, gơ\h yua dơ\ng 1,2 tơ mam pơm hơ to\k vă kơ tiu tơ lang pơ kao kơ te\n plei. Lơ\m kơ plăh tiu rong plei, m^h ma duch nă athei yua dơ\ng pho\ng pru\ih hla ăn kơ tiu. Hơ nơ\ng kăt hơ le\h ‘long pe\ng yơ\p vă vei lăng ‘lơ\ng pơ gar rơ hơi lơ\m pơ yan ‘mi.

Lơ sơ năm vei lăng tiu, [ok Doanh lăng [o#h akhan, hăm pơ rang j^ lôch hre\nh, lôch hiơ\ dăh mă 1,2 pơ rang j^ nai tơ\ tơm tiu; tơ drong tơm pơm ăn găh lơ ‘no\h j^ yua đơ\ng xăy pho\ng tam mă hơ to\, tam mă tro\ [lep, kiơ\ hăm ‘no\h j^ vei rơ go\h pơ gar ‘long, pơ cho\h đak tam mă ‘lơ\ng. Vei lăng tiu kiơ\ trong jang VietGap ‘no\h j^ pho\ng hữu cơ, hữu cơ vi sinh, tơ mam vi sinh  ‘no\h j^ tơ drong kăl vă kơ rơ\h ‘long chăt pran, trep io\k dôm kơ chơ\t ‘lơ\ng mư\h xăy pho\ng hoá học. Pho\ng hoá học lăp xăy păh lăp kiơ\ ‘me\h vă đơ\ng ‘long, tơ gu\m ‘long blu\h jing pran, hơ dai hăm tơ drong bơ\ jang kiơ\ pơ cho\h đak, pơm rơ go\h pơ gar ‘long ‘lơ\ng, tang găn [iơ\ hơ drông phă, ư\h kơ gan yua pơ gang pơ lôch hơ drông; jên jang pơ gar tiu yua thoi ‘no\h tơ jur lơ, plei sơ đơ\ng 1 sơ năm đơ\ng 5-7 tấn 1 hec tar.

Ngoăih kơ tơ drong pơm hơ to\ rim kơ loăi pho\ng hữu cơ păng hoá học, kiơ\ kơ [ok Doanh, vă vei lăng ‘lơ\ng pơ gar tiu kiơ\ trong jang VietGap ‘no\h tơ drong phe\ io\k ku\m athei băt kơ chăng păng pơm kiơ\ dôm tơ drong tơm kăl. ‘No\h ku\m jing tơ drong tơm mă tơ mam tiu găr kơ [ok Doanh đei rơ\ih io\k vă te\ch ăn te\h đak Nhật Bản: “ Mư\h phe\ io\k đang ‘no\h athei le# tiu đum tru\h 70% ‘no\h mă phe\. Phe\ đang ot hloi, mư\h sơ\k đei 1 ‘măng, drơ\m kơ sơ\, dang 1-2 jơ athei đơ\p [ao kak u 1-2 jơ đang kơ ‘no\h mă pơ\ih [ao kak. Tơ drong đei yua đơ\ng u [ao kak ‘no\h j^ pơm ăn kơ tiu đum hơ to\, mă 2 ‘no\h hơ yu\h đơ\ng tiu to\k, dôm pơ gang  hoá học dăh mă pơ gang kich th^ch uơ oei ‘no\h gô păr hiong tru\h 50%.”

Vă tơgu\m ăn kon pơle\i băt hơdăh hlo\h dơ\ng trong pơtăm păng ve\i lăng tiu kơ jăp ‘lơ\ng, bơngai ch^h kơtơ\ng ang tơdrong tơroi au đe\i pơma dơnu\h hăm kih sư Ngô Hữu Châu, Kơ ie\ng Kơdră ve\i lăng ‘long pơtăm, Dơno\ an^h pơ tru\t cho\h jang sa dêh char Dak Lăk.

- Kiơ\ kih sư, tơdrong mă bơngai pơtăm tiu hre\i au to\k bo\k tơ [ơ\p ‘no\h kiơ?

-Kih sư Ngô Hữu Châu: Tơdrong mă bơngai pơtăm tiu tơ [ơ\p hre\i au ‘no\h tiu lôch rơ ông rơ ang. Kon pơle\i dru\h kiơ\ vă đe\i ple\i lơ ư\h tơ che\ng tru\h kơ jăp ‘lơ\ng. Vă tiu ple\i lơ ‘no\h prôi pho\ng lơ ư\h kơ gan chă tu\h mơ\r. Nhôn pơkă ăn kon pơle\i bơ\n lăp gơ\h chă prôi pho\ng lơ\m 1 dơnơm ‘no\h dang 1 k^ 1 poăt đe\ch. Rim sơnăm chă tu\h đơ\ng 10-15 k^ mơ\r lơ\m 1 dơnơm. Đe\i mơ\r lơ\m te\h ‘no\h pơm ăn te\h rơ hu\ jing ‘lơ\ng, tang găn ke\ pơmau pơrang chăt.

- Kon pơle\i pơ jing mơ\r lơ liơ vă chă tu\h ăn kơ tiu?

-Kih sư Ngô Hữu Châu: Pho\ng vi sinh hre\i au ư\h kơ re. Mă le\i hăm kon pơle\i lơ\m dêh char Dak Lăk ‘no\h đe\i mơ\r tôch kơ lơ ‘no\h kơđo\h chehphe ot. Đe\i ‘măng so\h hu\t kơđo\h ple\i chehphe mă le\i lơ\m tơdrong pơ tru\t cho\h jang sa kơ nhôn ‘no\h nhôn pơtho ăn kon pơle\i bơ\n io\k yua men vi sinh uh kơđo\h ple\i chehphe, pơm ăn hăp he\ch ôm koăng hlo\h. Khe\i năr uh kơđo\h chehphe hăm men vi sinh lăp lơ\m 3 khe\i. Lăp đơ\ng ro\ng phe\ chephe, sơ\k đơ\ng no\h ot che\hphe io\k kơđo\h uh păng tru\h pơ yan ‘mi hlôi đe\i mơ\r chă tuh ăn bơih.

- Tơdăh chă prôi to\ se\t pho\ng le\i hăm vă io\k yua pruih pho\ng hla ăn kơ tiu ưh kih sư?

-Kih sư Ngô Hữu Châu:  &nh pơkă ăn kon pơle\i bơ\n tơdăh ư\h kơ gan io\k yua lơ pho\ng prôi le\i bơ\n io\k yua pho\ng hla pruih ăn kơ tiu. Io\k yua pho\ng hla au gô tơgu\m ăn tiu jing ‘lơ\ng păng ple\i trem hlo\h dơ\ng.

- Bơnê kơ ih hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h.

Amazư\t - Thuem tơ blơ\