VOV4.Bahnar - Hơnơ\ng ăh pơyan ‘mi truh, lơ pơgar cà phê tơ\ tơring Tây Nguyên đei [ôh cà phê ruh plei pơda. Tơdrong mă âu ưh kơ adro# pơm ăn bngai jang mir pơngơ\t kơ đon mă oei pơrăm kơtă truh tơdrong io\k yua cà phê.

Tơdrong mă cà phê ruh plei đei [ôh lơ hăm pơgar cà phê tơ\ Dak Lak, Lâm Đồng, Dak Nông, Gia Lai… pơm ăn lơ bngai jang mir pơngơ\t kơ đon găh plei cà phê ăh pơyan kơnh gô tơjur. Mă tam đei hơlen hơdăh kxo# găh hơgăt teh pơtăm càphê Tây Nguyên ruh plei mă lei kiơ\ tơdrong tơroi đơ\ng lơ bngai jang mir, tơdrong ruh plei lơ hloh pơtêng hăm dôm xơnăm adrol ki.

Tơ\ Dak Lak, lơ\m lơ pơgar cà phê kơ dôm unh hnam, lơ\m kơ ‘nhu\m plei jơk oei lăi noh đei dôm to\ng găm, gru kơ tơdrong ruh plei adrol xơ\. Lơ tơm, plei hlôi ruh pơđ^, oei adro# xơdrai păng hla đe\ch, plei ruh truh 10-15%. {ok Bùi Thanh Lê (oei tơ\ th^ tra#n Quảng Phú, apu\ng Cư M’gar, Dak Lak) tơroi: “Unh hnam inh đei 5 sào cà phê ăh khei kơtuen plei pơda mă lei lơ\m 20 năr kơ âu noh đei [ôh ruh plei, rim ‘măng đei ‘mi tih noh plei ruh lơ dêh. Mưh tơdrong mă âu pơdui đunh noh plei cà phê pă đei oei dôm yơ yao. Inh răt lơ kơloăi pơgang vă pruih tang găn ruh plei mă lei duh ưh kơ yua ôh”.

Tơ\ Dak Nông, lơ\m tơring juăt jang găh cà phê xă nhen: Cư Jut, Dak Song, Dak Mil, Krông Nô..., kxo# plei ruh truh 15-20%, pho\ noh đei tơring ruh truh 30%. Kiơ\ kơ minh [ar unh hnam kon pơlei, tơdrong tơm pơm ăn ruh plei noh yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xđơ\ng, to# đunh năr, đang kơ noh ‘mi hơnơ\ng pơm ăn to\ng plei ôm păng ruh plei. Tơ\ apu\ng Di Linh (Lâm Đồng), khei năr âu ki duh đei pơhlom 1.000ha càphê ruh plei nhen thoi âu, lơ\m noh đei kơ hre\ng hecta [ơm măng dăk pơrăm.

Kiơ\ xkơ\t đơ\ng anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa - Jang găh bri Tây Nguyên, đei lơ tơdrong pơm ăn cà phê ruh plei, pho\ noh yuơ kơdih đơ\ng tơm cà phê (mưh lơ plei jat lơ\m kơ ‘nhu\m, noh adoi ruh mơ\n), ruh plei yuơ pơrang hơdrông pơrăm dăh mă yuơ ưh kơ măh kơchơ\t ‘lơ\ng. Đơ\ng chă hơlen tơ\ dôm pơgar cà phê lơ\m tơring kơ dêh char Dak Lak, tơdrong tơm ruh plei mă hăt noh yuơ k[ah kơchơ\t ‘lơ\ng, pho\ng tuh ưh kơ đei hơto\. Minh tơdrong tơm dơ\ng mă pơm ăn tơm càphê ruh plei noh yuơ ăh le\ch pơkao noh to# phang đơ\ng blu\ng xơnăm truh je# đ^ khei 6. ‘Nâu jing tơdrong hiôk ăn hơdrông pơrang lang xă. Mă lei, truh khei năr kơtuen plei noh cà phê pơtoi tơjra#m ‘mi lơ noh pơm ăn plei pơda [ơm pơmâu ‘me# xa tơ\ to\ng plei păng ruh. Yuơ noh, vă tang găn ruh plei, athei tuh mă tôm măh kơchơ\t ‘lơ\ng păng axong to# chră mă tro\ [lep hăm tơdrong tih vơ\ kơ tơm, vă tơm rong plei ‘lơ\ng hloh păngd dei xơdrai pran ăn plei xơnăm đơ\ng ro\ng dơ\ng. 

Vă kơ kon pơ lei hlo#h hơ dăh hlo\h dơ\ng găh tơ drong tơm pơm ăn hơ lu\ng plei che\h phe păng trong hơ met pơ ‘lơ\ng, bơ ngai ch^h hla ar kơ tơ\ng ang hlôi đei jơ pơ ma dơ nu\h hăm [ok Đặng Văn Hoà, sơ\ pơm kơ dră an^h jang vei lăng ‘long pơ tăm apu\ng Krông Pách, de#h char Dak Lak . 

- Đơ\ng tơpă hơlen dôm pơgar cà phê noh đei tơdrong tơm yơ mă ih [ôh pơm ăn cà phê ruh plei? 

- {ok Đặng Văn Hoà: Tơ drong tơm pơm ăn hơ lu\ng mă 1 ‘no\h j^ yua đơ\ng plei ‘yăl, plei lơ tơ gar kơ t^t băl đơ\ng rim hơ ‘ye plei pơm ăn hơ lu\ng. Mă 2 ‘no\h j^ yua kơ mot kuer plei păng kuer dơng. Mă 3 ‘no\h j^ yua đơ\ng xăy pho\ng đơn ư\h kơ hơ to\ băl păng kơ so# pho\ng vi lượng to\ xe\t de#h hnang. Đ^ đăng kon pơ lei xăy pho\ng đon kơ na kơ chơ\t bel ‘lơ\ng lơ\m te\h ư\h kơ lơ, che\h phe blu\h jing ư\h kơ gơ\h kơ na hơ lu\ng ple\i. Nhôn sơ kơ\t hơ dăh, tơ drong tơm pơm ăn oei jing yua đơ\ng ư\h kơ măh kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, yua đơ\ng m^h ma duch nă xăy pho\ng đơn lơ de#h hnang păng tơ drong hơ lu\ng plei yua đơ\ng ư\h kơ măh vi lượng.

- Thoi noh, vă hơmet tơdrong hơlu\ng plei yuơ k[ah kơchơ\t vi lượng kăl pơm thoi yơ?

- {ok Đặng Văn Hoà: ‘Me\h che\h phe dă [iơ\ kơ hơ lu\ng plei ‘no\h athei pru\ih dơ\ng pho\ng vi lượng. Đei lơ kơ loăi pho\ng vi lượng pha ra băl, m^h ma duch nă hơ drin đo\k ma\ hơ len tơ drong pơ tho io\k yua hơ drol kơ yua, mă 2 ‘no\h j^ mư\h pru\ih athei kăl kơ hơ len lăng hơ dăh hơ drol kơ pru\ih. Âu ki nhôn đei pơ long lăng tơ drong jang pru\ih pho\ng ăn kơ hla Bom Plower [o#h đei jơ nei ‘lơ\ng. M^h ma duch nă athei lăng hơ len mă pơ ‘lơ\ng păng pru\ih mă [lep vă ve\h ver tơ drong hơ lu\ng plei kơ te\n, pơm ăn [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h plei che\h phe lơ\m pơ gar.   

- Hăm dôm pơgar cà phê ruh plei yuơ pơmâu pơrang pơrăm noh athei hơmet thoi yơ ăi? 

- {ok Đặng Văn Hoà: Hơ lu\ng plei yua đơ\ng pơ rang j^ thán thư ‘no\h athei yua Carban 50 SC pru\ih ‘no\h j^ đei jơ nei ‘lơ\ng. Pru\ih mư\h đei [o#h j^ mă mư\h j^ de#h ‘no\h ư\h kơ jơ nei dôm yơ. ‘Nâu j^ 1 lơ\m dôm tơ drong j^ [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng t^h ăn pơ gar ‘long, pơm ôm plei, lôch dơng. Mư\h hơ len lăng dơng, plei, hla, [o#h hơ gle\k hơ glo\k găm ‘no\h j^ tơ drong đei [o#h đơ\ng tơ drong j^ thán thư. Mư\h đei j^ ‘no\h athei yua Carban 50 SC pru\ih ‘no\h j^ đei jơ nei ‘lơ\ng hlo\h.  

- O| ah, bơnê kơ ih hlôi axong jơ pơma dơnuh hăm mih ma duch nă găh trong tang găn păng hơmet hơlu\ng plei hăm tơm cà phê

Lan - Thuem chih păng rapor