VOV4.Bahnar - Pơ ‘nam chă hơlen, ho\k pơhrăm păng kh^n io\k yua trong jang gơh rơgei khoa ho\k kih thuơ\t lơ\m choh jang xa, hơto\k kơjă mu\k drăm lơ\m minh hơgăt teh, ‘nho\ng Thạch Văn Kiên, oei tơ\ kueng 24, th^ tra#n Lộc Thắng, apu\ng Bảo Lâm, dêh char Lâm Đồng, hlôi pơjing keh kong um ru\p jang cà phê kiơ\ pơkăp hơto\k tơ iung kơjăp xơđơ\ng pơyua lơ găh mu\k drăm. Hăm hloh 2ha cà phê, rim xơnăm đei yua hloh tong ane# tih hlak jên. ‘Nho\ng jing bơngai pơtăm cà phê mă blu\ng kơ dêh char Lâm Đồng đei jơnei mă mônh găh pơgar cà phê ‘lơ\ng lơ\m tơdrong pơlong ‘Năr ako\m bơngai tang măt Payer đei pơgơ\r ‘nao âu tơ\ dêh char Dak Lak.

 Lơ\m hnam kơjăp ‘lơ\ng kơ unh hnam po, ‘nho\ng Thạch Văn Kiên ‘măn minh anih kăp g^t vă ‘măn cúp tăl mă mônh păng bằng xơkơ\t pơgar cà phê giơ\ng ‘lơ\ng mă ‘nho\ng đei jơnei lơ\m ‘măng pơlong “Năr ako\m bơngai tang măt Payer” ăh tong ane# khei 4 xơnăm 2015. ‘Nâu jing xơnăm mă blu\ng ‘nho\ng Kiên vang ako\m kâu lak [o# cà phê giơ\ng ‘lơ\ng, hăm 100 ‘nu vang jang jing dôm bơngai pơtăm cà phê kơ 4 dêh char Tây nguyên noh Gia Lai, Dak Lak, Dak Nông păng Lâm Đồng. Pơgar cà phê kơ unh hnam ‘nho\ng Kiên hlôi ako\m tôm tơchơ\t yuơ Jơnu\m pơgơ\r tơbang, nhen trong vei hơlen hơdrông pơrang pơrăm, kih thuơ\t vei lăng cà phê, duh nhen pơtoi plei gơh lơ xơđơ\ng…

Jing bơngai lăp jang pơgar noh ăh vang ako\m lơ\m kâu lak [o# cà phê ‘lơ\ng, ‘nho\ng akhan âu jing trong hiôk vă ‘nho\ng ho\k pơhrăm tơdrong hlôh vao, io\k yua lơ\m tơdrong jang cà phê kơ unh hnam: “Năm ho\k pơhrăm, tơmang lăng duh nhen ho\k [oi trong jang đơ\ng dôm dêh char. Mă 2 dơ\ng noh găh kih thuơ\t đei dôm bơngai juăt jang, duh nhen dôm giáo sư, tiến sĩ tơ\ Anih jang hơlen tơroi kơ dôm tơdrong hlôh vao lơ\m trong vei lăng, dôm trong jang vei hơlen dơnơm kơ tơm cà phê. Kiơ\ đơ\ng noh inh duh băt hơdăh lơ tơdrong kăl vă chôt vih io\k jang hăm pơgar cà phê kơ po gơh tơnăp hloh”

            Đunh kơ âu 9 xơnăm, hloh 2ha cà phê kơ unh hnam ‘nho\ng Kiên noh hơdre\ch xo, ưh kơ đei lơ plei, đei dang 2 tấn minh ha. Ăh năm hơlen, ho\k pơhrăm um ru\p jang cà phê pơgep tơ\ lơ tơring, ‘nho\ng kh^n tơplih pơgar cà phê kơ unh hnam ‘nho\ng hăm hơdre\ch ‘nao ‘lơ\ng. Mă lei, khei năr blu\ng yuơ tam mă băt hơdăh găh kih thuơ\t păng tơdrong hlôh vao lơ\m pơm jang noh plei cà phê ưh kơ đei xơđơ\ng, đei yua mu\k drăm duh ưh kơ đei lơ. Hăm tơdrong pơ ‘nam chă ho\k pơhrăm, gơh rơgei păng pơ ‘nam pơm jang, truh dang ei 2,4ha cà phê đơ\ng unh hnam ‘nho\ng Kiên hlôi đei pơtăl tôm. Gơnơm vei lăng [lep pơkăp găh kih thuơ\t noh lơ\m pơyan cà phê âu ki ‘nho\ng đei yua pơhlom 17 tấn cà phê găr, đei yua hloh 8 tấn/ha.  ‘Nho\ng Thạch Văn Kiên tơroi tơdrong hlôh vao po: “Kơdih po inh [ôh hơdre\ch noh mă blu\ng, mă 2 noh trong tuh pho\ng, vei lăng pho\ng athei mă hơto\. Mă 3 noh vei lăng hơdrông pơrăm noh hơnơ\ng đei tơre\k, băt hơdăh tơdrong jang lơ\m pơgar vă kơdih po inh vei lăng mă ‘lơ\ng. Mă 4 noh tuh pho\ng vi sinh rim xơnăm vă hơmet pơ ‘lơ\ng teh, vă pơgar cà phê hơnơ\ng đei axong pho\ng  vi sinh”

            Năm hơlen lơ um ru\p jang cà phê lơ\m tơring, [ok K’Brát, Kơdră jơnu\m kon pơlei jang mir th^ tra#n Lộc Thắng hlôi hmach bơnê kơ trong jang pơtăm cà phê kiơ\ pơkăp kơjăp xơđơ\ng kơ ‘nho\ng Thạch Văn Kiên, păng lăng âu jing um ru\p jang rơgei vă jơnu\m kon pơlei jang mir tơ\ tơring ho\k [oi, io\k jang kiơ\ lơ\m tơdrong jang xa:“Um ru\p jang âu noh Jơnu\m kon pơlei jang mir hmach bơnê tôch dêh, pơyua lơ. Truh âu kơnh Jơnu\m kon pơlei jang mir th^ tra#n gô tơle\ch jang lang xă lơ\m khul jang vă kon pơlei truh ho\k pơhrăm jang kiơ\ um ru\p âu. Đơ\ng noh hơmet var pơgar cà phê kră, cà phê ưh kơ đei plei vă pơtăm hơdre\ch ‘nao, ‘lơ\ng păng đei lơ plei, hơto\k io\k yua ăn kon pơlei jang mir”.

          Ki thuơ\t tuh mơ\r, ich rơ mo ăn ‘long che\h phe

Tuh mơ\r, ich rơ mo đei năng j^ trong jang kơ jăp lơ\m tơ drong hơ met pơ ‘lơ\ng te\h pơ tăm ‘long che\h phe. Mă lei, lơ kon pơ lei săy pho\ng ưh tro\ pơm ăn jang xa ưh găn đei păng pơm kơ ne# truh tơ\ cham char. Nơ\r tơ tă đơ\ng ro\ng âu đơ\ng tiến sĩ Phan Việt Hà, jang tơ\ An^h jang khoa ho\k ki thuơ\t cho\h jang, pơ tăm ‘long Tây nguyên gô tơ gu\m ăn kon pơ lei hơ met đei tơ drong ‘nâu:

            “Tơ dăh lơ buih vi sinh ‘lơ\ng, bơ\n jang kiơ\ tro\ hăm nơ\r athei păng dôm trong jang đei tơ le\ch hơ dai ‘no\h, to\ se\t hlo\h ‘no\h đơ\ng ro\ng 3 khei ‘mơ\i mơ\r ôm ‘lơ\ng. Dôm kơ loăi pho\ng mơ\r ôm âu đei yoa tôch ‘lơ\ng, pơm ăn te\h rơ bưi ‘lơ\ng. Oei tơ dăh bơ\n tuh mơ\r tâm mă ôm ‘no\h sư ưh đei ‘lơ\ng ăn tơ drong chăt tih vơ\ tơ\ ‘long che\h phe, kơ plăh âu mơ\r tam mă ôm nhen thoi oei u, tơ drong ‘nâu oei tơ le\ch lơ pơ rang lơ\m te\h, sư trep io\k kơ chơ\t đam lơ\m te\h. Yoa thoi no\h, tơ dăh bơ\n săy tuh mơ\r, ich rơ mo tam mă ôm ‘lơ\ng lơ\m te\h ‘no\h bơ\n [ôh ‘long che\h phe đei hla jơ jơk, ‘nâu j^ tơ drong đơ\ng tuh mơ\r tam mă ôm sư trep io\k kơ chơ\t đam lơ\m te\h, tơ gar kơ chơ\t đam hăm ‘lơ\ng.”

            Kiơ\ nơ\r tơ tă đơ\ng dôm bơ ngai jang khoa ho\k, mơ\r, ich rơ mo, kơ đo\h che\h phe, hơ nong [a âu to… adrol kơ tuh ăn ‘long athei u sư mă ôm ‘lơ\ng hăm dôm pơ gang vi sinh, păng tuh hrâu sư, u hơ met mă ‘lơ\ng. Mă ưh ‘no\h mih ma duch nă gơ\h io\k yoa dôm kơ loăi pho\ng vi sinh đei ư hơ nhang ‘lơ\ng vă tuh ăn ‘long. Vă mơ\r, pho\ng vi sinh đei yoa ‘lơ\ng, mưh tuh, săy sư mih ma duch nă athei lăng truh ki thuât jang kiơ\ nơ\r roi tơ [ôh đơ\ng tiến sỹ Phan Việt Hà:

            “Yoa sư gơ\h pơm ăn te\h jing ‘lơ\ng, ‘nâu j^ 1 lơ\m dôm tơ drong tôch g^t kăl, bơ\n athei tơ re\k truh ‘năi: Mưh tuh mơ\r ‘no\h tuh kơ tă tơ\ te\h, vă akhan bơ\n athei sir chor sơ lu\ng păng tuh đang [u\ kơ lơ\p dơ\ng, ưh kơ s^ tuh hu\t tơ\ kơ pal te\h ôh. Tơ dăh bơ\n lăp tuh mơ\r tơ\ kơ pal te\h ‘no\h sư ưh gơ\h mât hrâu hăm te\h, lăp đei yoa to\ se\t đe\ch, mơ\r hram mât tơ\ te\h ưh lơ kơ na pơm ăn te\h ưh gan ‘lơ\ng ‘năi.

            ‘Ngoăih kơ ‘no\h, mưh tuh mơ\r, ich rơ mo săy kơ pal te\h, mă 1 pơm ăn pơ rang đei yoa lơ\m mơ\r lôch tôch lơ păng pơm ăn mơ\r ưh đei s^t kơ tang. Mă 2 dơ\ng, sư pơm ăn rơ\h chăt đông tơ\ kơ pal te\h ưh kơ ‘lơ\ng hăm ‘long. Mưh truh pơ yan phang rơ\h đông tơ\ kơ pal âu lôch kro pơm kơ ne# truh tơ drong chăt blu\h tơ\ tơm che\h phe”.

            Pơ rang đei yoa lơ\m te\h đei lơ kơ loăi, đei bơ\n pơ mâu, rơ na, kơ ep lep ler, huăr… Dôm tơ mam âu sư xa mơ\r, ich rơ mo, pơm sư jing kơ chơ\t ‘lơ\ng ăn ‘long trep io\k păng dôm tơ mam âu ku\m jing mơ\r tôch đei yoa ăn te\h ‘năi.

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\