VOV4.Bahnar - Hăm jang kiơ\ kơ jăp trong jang khoa ho\k k^h thuơ\t ve\i lăng tiu, lơ kon pơle\i tơ\ dêh char Dak Lăk hlôi ato\k tơ iung kơ jăp ‘lơ\ng ‘long pơtăm au, hơnhăk đe\i io\k yua tru\h kơ ti hlak jên lơ\m m^nh sơnăm. Lơ\m mă pơrang lôch koăng păng lôch dar deh to\k bo\k pơra\m kơtang lơ\m tơring, ‘no\h dôm pơgar tiu pơtăm [lep kih thuơ\t tang găn sơdrông pơra\m oe\i blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng, ple\i ăl, lơ\m 1 ha io\k đe\i 3 tân. Tơ\ ala au nhôn tơroi tơbăt trong jang hơ iă lơ\m pơtăm tiu kơ m^nh [ar u\nh hnam jang sa hơge\i tơ\ dêh char Dak Lăk, hơvơn kơ m^h ma păng bôl boăl vang chă mơ\ng.

‘Nhăk nhôn hơlen ăh tong ane# 3 ha tiu jơk [l^k, [ok Trần Đình Hai, oei tơ\ thôn 24, xăh Ea Ning, apu\ng Chư\ Kuin ăn tơbăt, pơyan jang âu ki, unh hnam [ok đei io\k yua hloh 12 tấn tiu kro. Vă pơgar tiu to\k giơ\ng ‘lơ\ng, ke\ tơjră hăm pơrang hơdrông, [ok tơre\k tuh pho\ng hữu cơ uh bu\k ăn kơ teh pui. {ok duh tuh kơchơ\t đa trung vi lượng ăn tơm tiu hăm tơdrong yua dôm kơloăi pho\ng rei ‘lơ\ng đơ\ng dôm ko\ng ti mă đe lui ngeh nhen pho\ng rei Bình Điền. {ok Trần Đình Hai tơroi: Minh xơnăm inh axong jang hăm tiu noh pơhlom 15kg ^ch kon tơrong ăn minh tơm, oei pho\ng vô cơ noh adro# yua tơtă pho\ng ‘lơ\ng ngăl. Mưh pho\ng ưh kơ ‘lơ\ng noh athei đei lơ noh ba hoach jơhngơ\m păng hoach jơ jang; oei yua pho\ng ‘lơ\ng noh pho\ng đei hơnăn mă đe ư ang noh hăp gô xđơ\ng hloh.

Hăm tơdrong hlôh vao 15 xơnăm pơtăm tiu đei io\k yua lơ, [ok Trần Minh Phúc, oei tơ\ pơlei  B’Hôk, xăh Ea B’Hôk, apu\ng Chư\ Kuin tơroi, tơm tiu kăp g^t hloh noh rơh: rơh to\k giơ\ng noh tơm pơtơm pran păng ke\ tơjră hăm pơrang. Pơgar ‘long athei hram đak tenh ưh kơ đei to\ng đak. Ăh choh hơmet noh ưh kơ đei pơm rơka rơh tiu. Tơm tiu ưh kơ kăl lơ pho\ng hoă ho\k, păng pho\ng tuh noh athei axong lơ ‘măng, atu\m hăm noh ne\ gan yua pơgang vei lăng ‘long pơtăm. {ok Trần Minh Phúc ăn tơbăt, pơgar tiu xđơ\ng đei yua tơ\ kpal 3 tấn 1 ha, [ok athei jang kiơ\ [lep kih thuơ\t tang găn hơdrông pơrang:Mă mônh noh tang găn pơrang, mă [ar noh găh hleh kăt xơdrai, mă 3 noh trong pơro đak; 3 tơdrong mă noh jang tiu athei năm hơlâu. Pơtih nhen hleh kăt xơdrai noh rim tơm oei erih âu minh xơnăm athei hleh kăt truh 3 ‘măng, kăt hleh xơdrai vă hăp rơhơi pơgar tơm da [iơ\ măng dăk yă de gam. Oei găh tuh pho\ng noh minh xơnăm ba axong 5 ‘măng tuh pho\ng hoă ho\k, minh ‘măng tuh ^ch kon tơrong. Kơtă ăh blu\ng pơyan ‘mi noh athei tuh ^ch kon tơrong ‘mơ\i. Oei pơgang hơdrông noh ba athei kiơ\ kơ pơgar tơm vă chă pruih hơmet, hơlen pơgar [ôh đei pơrang kiơ noh athei yua hloi pơgang mă noh, oei [ôh đe pruih pơgang âu pơgang to noh ba tuh kiơ\ đe noh ưh kơ [lep ôh.

Năm tơmang um ru\p pơtăm tiu kơ unh hnam [ok Trần Minh Phúc, Tiến sih Phan Việt Hà, jang lơ\m Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên akhan, pơgar tiu âu hlôi jang kiơ\ [lep xkơ\t găh kih thuơ\t vă ato\k giơ\ng kjăp xđơ\ng: Pơgar tiu kơ unh hnam [ok Phúc noh yua tơm hơdrih vă pơtăm, âu jing tơdrong mă nhôn pơtru\t jang vă đei pơgar tiu xđơ\ng giơ\ng. Tơguăt hăm tơm hơdrih noh pơgar tiu âu hram đak tenh, tang găn đak to\ng. Đơ\ng ro\ng kơ minh pơyan ;mi hăm đak ‘mi tih mă pơgar tiu ưh kơ đei lôch vă minh tơm, noh dang vă akhan pơgar tiu âu hlôi io\k jang kiơ\ [lep kih thuơ\t tang găn hơdrông pơrang kiơ\ tơdrong tơroi pơtho đơ\ng dôm bngai jang khoa ho\k. 

Tiến sỹ Phan Việt Hà, Kơdră che\p pơgơ\r An^h Pơ pro\ jang khoa ho\k găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên, hlôi pơtho tơbăt trong gơlong ve\i lăng tang găn hơlau pơrang sơdrông pơra\m tiu lơ\m pơyan phang. Lơ\m tơdrong tơroi năr au, Tiến sỹ Phan Việt Hà đe\i nơ\r pơkă hăm kon pơle\i păng bôl boăl găh chă prôi pho\ng tu\h mơ\r ăn kơ tiu: “Mă blu\ng ‘no\h bơ\n lăng ba kơ jăp tru\h găh chă tu\h mơ\r mă tôm, vă kơ hăp pơ tru\h kơ chơ\t bek ‘lơ\ng păng tang găn dôm pơrang pơra\m lơ\m te\h. Mư\h tu\h mơ\r adoi nhen pho\ng au to ‘no\h bơ\n chă tu\h prôi mă [lep: bơ\n chă chor tăp dăr tơm tiu dang 15cm, tu\h mơ\r đơ\ng ro\h ‘no\h [u\ kơ lơ\p. Hăm mơ\r ‘no\h bơ\n chă tu\h mơ\r hlôi bu\k; păng mư\h uh mơ\r bu\k ‘no\h bơ\n kăl prôi hăm pho\ng mơ\r tricodema, mơ\r, prôi pho\ng đam, pho\ng lân ... păng mă kăl kơchơ\t tricodema ke\ tang găn pơrang hăm pơmau fusarium”.

Lơ\m pơyan phang, ‘năr to\ pơđang, kon pơle\i bơ\n kăl tơruih đak hơnơ\ng, ve\i kơ jăp ju ăn kơ te\h vă rơ\h tiu granh kơtang. Mă đơ\ng tiu trep io\k mơ\r pho\ng ư\h kơmăh kơtang, mă le\i dơnơm hăp tôch kơ kăl đe\i mơ\r [lep, kơ yuơ ‘nau jing khe\i ‘năr vă pơ jing đe\i bôp pơkao, mong răk kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ăn tiu cho#h pơkao păng kơtăn ple\i. Tiến sỹ Phan Việt Hà hơlen: “Găh tiu ‘no\h rơ\h hăp blu\h vơ\ ư\h kơtang kơna mư\h bơ\n chă tu\h mơ\r lơ\m te\h ‘no\h rơ\h hăp tơnap mă trep io\k pơ đ^. Păng tơdăh bơ\n chă tu\h prôi pho\ng mơ\r ư\h kơ [lep ‘no\h hăp oe\i pơm pơra\m tru\h tơ\ rơ\h, jing trong vă sơdrông sơmach j^ mơ\t lơ\m tơle\i tiu pơm ăn tru\h lôch koăng păng lôch hiơ hiơ\. Kơ yuơ lơ lo\h nhôn pơkă đơ\ng ro\ng chă tu\h mơ\r ‘no\h tơdrong mă [ar ‘no\h bơ\n chă tơmơ\t dơ\ng kơ chơ\t bek ‘lơ\ng kiơ\ tơ\ hla hăm trong gơlong chă pruih pho\ng hla ăn kơ tiu. Pho\ng hla ‘no\h bơ\n hơlen mă kăl io\k yua dôm yuơ lăp măh ăn ‘long pơtăm lơ\m khe\i ‘năr mă ‘no\h vă chă pruih kiơ\ khe\i ‘năr, păng pơma atu\m bơ\n chă pruih lơ ‘măng sa roi ‘lơ\ng. Mư\h chă pruih ‘no\h pruih mă iôm đ^ đăng tơ\ klak hla hăm tơ\ kơpal hla, păng chă pruih lơ\m ‘năr rơngơp.

Băt hơdăh găh blu\h vơ\ kơ tiu, chă tơmơ\t kơ chơ\t bek ‘lơ\ng tro\ [lep, rơ\ih pho\ng [lep, chă prôi, pruih [lep, jing m^nh lơ\m dôm trong jang g^t kăl hlo\h vă tiu blu\h vă jing ‘lơ\ng păng ple\i trem.