VOV4.Bahnar - Pơyan ‘mi jing pơyan tơm hăm tơm cà phê. ‘Nâu jing khei năr tơm ako\m kơchơ\t ‘lơ\ng vă pơm ăn plei tih, găr hơpôm. Mưh ưh kơ đei vei lăng tơnăp [lep kih thuơ\t, pơgar cà phê gô ưh kơ đei plei, păng ưh kơ giơ\ng, pơrăm truh kơ pơyan đơ\ng ro\ng kơnh. Bơ\n chă hơlen năng trong jang đơ\ng minh [ar bngai jang mir rơgei găh tơdrong tuh pho\ng đei yua tơnăp vă pơgar cà phê đei lơ plei xơđơ\ng.

Pơgar cà phê kơ unh hnam [ok Võ Quang Thắng, tơ\ thôn 15 xăh Hòa Đông, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak, to\k 30 xơnăm bơih mă lei duh oei giơ\ng ‘lơ\ng. 1 ha 2 sào cà phê âu hơnơ\ng đei plei hloh 4 tấn găr minh xơnăm. {ok Võ Quang Thắng ăn tơbăt, tơdrong mă vă cà phê đei lơ plei noh vei lăng pơgar ‘long kiơ\ pơkăp kih thuơ\t. Cà phê athei đei tơm dơ\t kial, pơyan phang noh măh đak ruih, kăt hleh xơdrai xơđơ\ng. Pơyan ‘mi noh kăt hu\t le# tơ ‘mơ\ng, păng tuh pho\ng tơtom kiơ\ rim jăl. Blu\ng pơyan ‘mi, lơ\m 2 xơnăm [ok tuh minh ‘măng pho\ng hữu cơ. Oei pho\ng  vô cơ noh rim xơnăm axong lơ ‘măng tuh, kiơ\ [lep pơkăp đơ\ng bngai jang khoa ho\k. Atu\m hăm noh vă đei yua tơnăp hloh, [ok hơnơ\ng rơih dôm kơloăi pho\ng rei mă đe ư ang, đei te\ch tơ\ dôm anih te\ch tih. Yua pho\ng ‘nao lơ\m pơyan ‘mi âu, [ok Võ Quang Thắng ăn tơbăt: Dang ei inh tơplih yua pho\ng âu yuơ [ôh đe tơbang lơ\m tivi noh pho\ng ‘lơ\ng, yua hơlen lăng noh [ôh ‘lơ\ng, xơdrai hon giơ\ng pran, mă pho\ng âu đei hơyuh  PH lơ noh hăp pơm ăn teh rơmươn. 1 ha âu inh hơnơ\ng tuh 2 tă đạm 2 tă kali noh dang 4 tă, mă lei pho\ng âu kăl 3 tă đe\ch, kơxo# jên hơto\ băl mă ba ưh kơ gan hoach jơhngơ\m.

Jang cà phê tơnăp duh jing trong vă pơgar cà phê kơ unh hnam ‘nho\ng  K’Biển, hơdrung Mạ, tơ\ pơlei Pu Sốp, xăh Dak Nia, th^ xăh Gia Nghĩa, dêh char Dak Nông, hơnơ\ng đei yua hloh 3 tấn găr. ‘Nho\ng K’Biển tơroi găh tơdrong hlôh vao, vă tang găn pho\ng rei yăh, ‘nho\ng hơnơ\ng răt pho\ng đei hơnăn hơdăh găh tơm a hla chă, đei te\ch tơ\ dôm anih te\ch tơnăp lơ\m tơring. Rim xơnăm ‘nho\ng tuh ăn tơm cà phê 4 ‘măng kiơ\ nhen pơtho: Hăm 800 tơm cà phê noh rim ‘măng inh tuh pơhlom 4 tă pho\ng NPK, mưh pho\ng đơn noh lu\k lơ\k pơhlom 10 kơ[ao  lân, 3 kơ[ao urê, 2 kơ[ao kali, hăm 1 kơ[ao minh puơ\t S-A. Jo# hăm jên noh yua pho\ng đơn reh hloh kơ pho\ng NPK. Tuh pho\ng NPK noh hăp rơvơn hloh, oei yua pho\ng đơn noh ba athei lu\k lơ\k, mă lei hăp mong [iơ\ jên. Tuh pho\ng athei hơto\, păng athei [lep khei năr dơ\ng. Pơtih nhen to# jat noh ne\ kơ tuh pho\ng, mă lei tuh pho\ng ăh ‘năr ‘mi noh athei kla#p pho\ng, oei xăi noh pho\ng ưh kơ đei hram, pho\ng tơ hiu păng tơpăr hơyuh pơđ^. 

Ăh pơyan ‘mi jing khei tơm plei cà phê pơtơm tih tenh kiơ\ kơ noh xơdrai tơ ‘mơ\ng giơ\ng pran. Yuơ noh tơdrong tuh pho\ng ăn tơm cà phê ăh khei mă âu kăp g^t tơpă, kăl axong tôm kơchơ\t ‘lơ\ng păng kăt hleh xơdrai tơ ‘mơ\ng mă tơnăp ăn pơyan đơ\ng ro\ng. Tơ\ hơla âu Thạc sĩ Phạm Công Trí, kang [o# jang lơ\m anih hơlen Khoa học kỹ thuật choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên gô tơroi hăm mih ma duch nă minh [ar tơdrong hlôh vao lơ\m tuh pho\ng ăn tơm cà phê lơ\m pơyan ‘mi. 

Kiơ\ tơ drong tơ che\ng hơ len đơ\ng dôm bơ ngai jang khoa ho\k tơ drong jang tơ iung ‘long che\h phe đe lơ jăl, lơ\m no\h jăl rong plei kơ te\n j^ m^nh lơ\m dôm jăl khei ‘năr g^t kăl hlo\h. Jăl khei ‘năr âu plei che\h phe kăl đei mơ\r lơ, hmă hmă kon pơ lei juăt săy pho\ng kiơ\ pơ yan, mă lơ ‘no\h săy pho\ng NPK. Mă lei kơ chơ\t trung vi lượng hăm ‘long che\h phe ‘no\h lơ u\nh hnam tam mă tuh tôm ‘lơ\ng. Hrei ‘nâu đei lơ kơ loăi pho\ng đe te\ch mơ dro chih tơ kơ [i TE mă lei lăp 1, 2 kơ loăi pho\ng đei tôm kơ chơ\t trung vi lượng ăn ‘long che\h phe đe\ch, oei đei ‘no\h ưh kơ măh ngăl. Tơ drong ưh kơ măh trung vi lượng j^ 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn plei hơ lu\ng hrei ‘nâu. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, kiơ\ Thak si Phạm Công Trí, kăn [o# jang tơ\ An^h jang khoa ho\k ki thuât nông lâm nghiệp Tây Nguyên, hrei ‘nâu vă rim kơ loăi te\h bơ\n pơ tăm che\h phe vă iu\ [iơ\ kơ na tơ drong ưh kơ măh Magie, lưu huỳnh, silit tôch lơ. Tơ dăh ưh đei tuh thim trung lượng âu ‘no\h hla păng rơ\h che\h phe ưh kơ pran ‘năi. Tơ\ hla vă kơ kok mă ưh ‘no\h hla jơk hơ tăng kơ na ‘long ưh kơ pran, pơm ăn plei ruh, hơ lu\ng:

-Kon pơ lei athei băt ‘no\h hơ dai hăm săy dôm kơ loăi pho\ng đei kơ chơ\t NPK lăp ‘lơ\ng nhen 16-8-16, 16-7-17…’no\h bơ\n athei năng kăl truh pho\ng đei tôm kơ chơ\t trung vi lượng. Pơ tih gia nhen đơt 2, kon pơ lei săy thim Magie, Silit păng Can xi ‘no\h đơ\ng ro\ng kơnh bơ\n săy dơ\ng pho\ng đei kơ chơ\t Bo, Kẽm. Vă rơ đăh  thoi âu lơ\m sơ năm to\ se\t hlo\h ‘no\h bơ\n tuh thim 5 kơ chơ\t âu ‘no\h tơ drong plei hơ lu\ng gô jur [iơ\. Tơ\ an^h te\ch mơ dro hrei ‘nâu 1, 2 an^h pơm pho\ng tih đe ku\m tơ mât hloi kơ chơ\t trung vi lượng lơ\m pho\ng NPK mă lei athei săy pho\ng mă tro\, săy lăp tôm ‘no\h ‘long gơ\h trep io\k păng đei yoa ‘lơ\ng, găn le# tơ dỏng plei hơ lu\ng, tơ gu\m ăn plei che\h phe gei, hơ kâu ‘lơ\ng.

Hơ dai hăm tơ drong plei hơ lu\ng yoa săy thim mơ\r ưh kơ lăp ‘no\h j^ hla tơ ve\nh. Hmă hmă kon pơ lei juăt săy pho\ng NPK tôch lơ păng bơ\n oei pruih thim pho\ng tơ\ hla đei lơ NPK yoa bơ\n ‘me\h pơm ăn ‘long le\ch pơ kao, kơ te\n plei lơ đei yoa io\k kơ jăp [iơ\. Mă lei tơ drong ‘nâu pơm ăn kơ ‘long trep pơ đ^ kơ chơ\t trung vi lượng lơ\m te\h kơ na tơ drong săy thim kơ chơ\t âu roi kơ kăl. Thak si Phạm Công Trí, tơ tă dơ\ng:

-Tơ dăh bơ\n săy lơ [iơ\ kơ ‘long dăh mă te\h kăl đei ‘no\h [ât lăp sư pơm tơ le\ch tơ drong pơ nhu\l, jing rơ kăh dăh mă ưh kơ măh kơ chơ\t, mă loi j^ ưh kơ măh dôm kơ chơ\t trung vi lượng nhen thoi kẽm, bo, magie sư pơm kơ ne# truh tơ\ hla che\h phe. Tơ dăh ưh kơ măh Bo, ‘long le\ch sơ drai tơ pui nhen tơ pu sem, mă tro\ ‘no\h sư le\ch pơ kao ră mă lei tơ tă le\ch sơ drai ie\ nhen tơ pu sem, ‘long jing kơ ne#. Ưh kơ măh kẽm ‘no\h hla tơ ve\nh pơm ưh ‘lơ\ng truh tơm ‘long. Ưh măh Magie bơ\n [ôh hla sư ưh đei tih tơ klêng, jih hla kro yoa thoi no\h mưh săy pho\ng bơ\n ưh lăp săy tôm pho\ng đei kơ chơ\t khoáng đe\ch mă athei săy thim mơ\r hai vă hla ‘long [l^k ‘lơ\ng, găn [iơ\ plei hơ lu\ng hai.

Thak si Phạm Công Trí oei tơ tă ăn kon pơ lei dơ\ng, ‘ngoăih kơ pho\ng ‘no\h tơ drong săy pho\ng vi sinh păng mơ\r tôch đei yoa ăn te\h ‘năi. Mă lei mih ma duch nă athei băt u mơ\r, ich rơ mo mă ‘lơ\ng adrol kơ yoa:

-Mưh bơ\n u mơ\r ‘no\h tơ drong ‘lơ\ng roi to\k păng dôm pơ rang j^ lôch đ^, huei kơ phă pơ răm tơ\ tơm ‘long. Mưh yoa hrâu mơ\r hăm pho\ng vi sinh thoi no\h lơ kơ chơ\t mât le\ch tơ\ băl tơ gu\m ăn tơ drong săy, tuh mơ\r ăn ‘long roi ‘lơ\ng [iơ\. Bơ\n athei tuh mơ\r kơ lơ\p hăm te\h, săy pho\ng [ât te\h oei hơ ‘yuih, săy đơ\ng 2 - 3 ‘măng lơ\m pơ yan ‘mi. Ich rơ mo ‘no\h tuh 1 ‘măng đe\ch mă lei đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h bơ\n săy thim đơ\ng 2 - 3 ‘măng pho\ng vi sinh thoi no\h ‘long gơ\h jing ‘lơ\ng yoa pho\ng vi sinh đei yoa truh 6 khei, mă lei s^t hlo\h ‘no\h lăp đơ\ng 1 khei 1 puăt truh 2 khei đe\ch. Bơ\n săy lơ ‘măng thoi no\h vă lai yơ kơ chơ\t vi sinh ku\m đei tôm kơ\m pơ gar ‘long.

Gơ\h pơ ma hrei ‘nâu kơ jă che\h phe oei jur [iơ\ kơ na lơ bơ ngai ưh gan ‘me\h vei rong ‘long che\h phe. Mă lei, che\h phe  oei hơ nơ\ng jing ‘long pơ tăm tơm pơm tơ le\ch tơ mam te\ch tơ\ te\h đak đe. Vă jang che\h phe kơ jăp ‘lơ\ng kon pơ lei athei dăr lăng pơ gar ‘long hơ nơ\ng, bơ\ jang ‘lơ\ng dôm trong vei lăng, tang găn sơ drông phă, yoa tro\ pơ gang vă gơ\h hơ nhăk đei io\k yoa sơ đơ\ng, năm truh tơ drong cho\h jang xa kơ jăp ‘lơ\ng.

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\ păng pơre