TƠDRONG IO|K YUA TƠMAM IĂ SINH HO|K TUH ĂN ‘LONG PƠTĂM

            Tơmam iă sinh ho\k jing m^nh kơ loăi tơmam drăm io\k yua lơ\m cho\h jang sa păng hơmet pơ ‘lơ\ng cham char. Tơmam au đe\i io\k yua lơ hre\i au ‘no\h tơmam iă pho\ng mơ\r đakm pruih tơ\ hla – io\k yua ăn ‘long pơtăm păng tơmam iă vi sinh, io\k yua lơ\m rong kon tơrong. Pơ đ^ tơmam au je\i hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp ăn bơngai jang sa. Tơdrong tơroi năr au ch^h tơroi găh tơdrong io\k jơne\i kơ jăp đơ\ng kon pơle\i cho\h jang sa dêh char Dak Lăk.

            Lơ\m kplăh pơgar cà phê vih pơtăm tơ ‘măl tơ\ teh le# hoh koh hu\t le# cà phê kră tơ\ Dak Lak ato\k ưh kơ xđơ\ng noh pơgar unh hnam [ok Nguyễn Hồng Minh, tơ\ thôn 7, xăh Ea Bhôk, apu\ng Chư Kuyn hơnơ\ng giơ\ng ‘lơ\ng, đei yua 5 tạ cà phê găr/1 sào [ok Nguyễn Hồng Minh ăn tơbăt, adrol âu ki pơgar ‘long âu hlôi răm. Đei nhen dang ei noh gơnơm yua pho\ng bơ\ đơ\ng tơmam iă rơm re\k: “Ăh pơgar cà phê unh hnam inh adoi chiu pu\ răm truh xơnăm mă 2 mă 3 noh dreng pơđ^ hla. Đơ\ng ro\ng kơ tơjra#m pơma dơnuh hăm kang [o# pơtho ăn yua pho\ng bơ\ đơ\ng tơmam iă djăh rơm re\k hơnăn Thanh Hà, noh hăp to\k giơ\ng ‘lơ\ng nhen dang ei, xơdrai jơk [l^k, chôh pơkao tôm, plei găr hơpôm păng tih”

Jang nhen thoi noh, [ok Phan Văn Tâm, oei khối 9, phường Thành Nhất, plei tơm Buôn Ma Thuột dang ei đei hloh 1 ha cà phê vih pơtăm tơ ‘măl to\k giơ\ng ‘lơ\ng đơ\ng ro\ng kơ tuh pho\ng bơ\ đơ\ng tơmam iă djăh rơm re\k. Jo# hloh 200 tơm cà phê kră, adrol ki, xơdrai kro pơđ^, hla hơlu\ng oei dang ei adoi jơk [l^k [enh kơ plei: “Dang ei cà phê kră [a j^t dôm xơnăm mă giơ\ng thoi âu noh hu\i kơ đei. Inh [ôh tơpă noh ‘lơ\ng tôch dêh, truh ăh pe\ yua mă duh oei đei 5kg, 6kg rim tơm, noh inh tam mă jang [lep nhen xkơ\t, cho\ng mă tơpă hu\i đei pho\ng giơ\ng ‘lơ\ng nhen pho\ng bơ\ đơ\ng rơm re\k N-H, to\ xe\t mă lei giơ\ng ‘lơ\ng hloh”.

Pha hăm dôm unh hnam pơtăm cà phê, ‘nho\ng Nguyễn Viết Thụy, oei tơ\ trong  Y Nuê, plei tơm Buôn Ma Thuột noh yua pho\ng sinh học nai, ưh kơ x^ pruih hla. ‘Ngoaih kơ [uih pơm hach tơmam xa ăn kơ nhu\ng ier noh xư oei đei jơnei găh tơdrong bơ\ pho\ng Kom-OX đơ\ng tơmam iă rơm re\k, vă uh pơjing đei pho\ng ăn 1 sào minh puơ\t ‘nhot pơtăm, đei io\k yua rim xơnăm. ‘Nho\ng Thụy ăn tơbăt: Hơnơ\ng kơloăi mă âu inh ‘nhăk uh hăm ^ch ier. {ơ\t [ôh hăp jing kok bơih noh inh kôch tuh ăn kơ ‘nhot, hiơ\ng tơpă hă. Ăh tuh ăn kơ ‘nhot noh hla hăp tih, jơk [l^k hơ[ơ\l. Oei tuh pho\ng hoă ho\k noh hla hăp hơtăng, hơyuh to# ‘mi ưh kơ đei xđơ\ng noh hăp tro\ hơdrông xa. Oei yua pho\ng uh đơ\ng rơk re\k âu noh tơm hăp tih, ‘mi tih hăp duh oei jăng mơ\n, kjă răt pho\ng âu noh reh dơ\ng

 Nhen [ai ch^h hlôi ch^h tơbăt, ro\ năng vă pơma tơma drăm iă sinh ho\k đe\i 2 khu\l tơm. M^nh khu\l đe\i pơm tơle\ch đơ\ng sem bri-‘long bri brăh (nhen tơma iă NH, KH, AH kơ Ko\ng ty Thanh Hà; tơmam iă Nu Caphe kơ Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k cho\h jang sa Tây Nguyên), io\k yua vă pru\ih tơ\ hla păng tu\h tơ\ tơm ‘long pơtăm. Khu\l mă 2 găh lơ ‘no\h rim kơ loăi sơmach ‘lơ\ng hơ iă, tơgu\m ăn vă pơm pơhoach tơmam sa ăn kon tơrong, dăh mă io\k yua vă hơmet pơ ‘lơ\ng cham char-pơm hoach bu\k mơ\r. Vă kon pơle\i bơ\n băt hơdăh hlo\h dơ\ng găh rim tơmam iă sinh ho\k, tơdrong tơroi au chă pơma dơnu\h hăm Tiến sĩ Trịnh Công Tư, bơngai jang tơgu\m tơ\ An^h tơm Pho\ng-Te\h păng Cham char Tây Nguyên.

- Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Tơmam iă ‘no\h đe oe\i krao akhan [uih, dôm tơmam drăm lơ\m ‘no\h găh lơ ‘no\h rim sơmach, pơmau. Tơmam au hăp pơm pơhoach bơ\n mơ\r, hiơ hiơ\ chă hoach jing hoach [ônh ăn ‘long pơtăm. Pơt^h gia nhen kơđo\h che\hphe, tơng hơ [o, hơnong [a, ‘ngie\t, ‘măng blu\ng ư\h kơ ke\ hoach bu\ch, mă le\i dôm tơmam au pơm ăn he\ch kơtang vă jing mơ\r ăn ‘long pơtăm.

- Găh tơmam iă sinh ho\k vă pru\ih hla ‘no\h lơ liơ ho\ tiến si?

- Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Yă ‘no\h pha, ‘no\h jing rim kơchơ\t nơ\r sinh ho\k ư\h khan kơchơ\t khoang, pơ t^h gia nhen rim acid amin, acid humic pơ t^h gia. Dôm kơchơ\t au adoi pơm ăn đe\i kơchơ\t ‘lơ\ng,a doi vă chă tu\h hrau hăm rim kơchơ\t khoang anai, vă pơm ăn kơchơ\t khoang ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng. Pơt^h gia nhen le\ chă pru\ih hơdro# sunfat Kẽm đe\ch le\i hăp ư\h kơgan ‘lơ\ng. Mă le\i sunfat Kẽm hrau hăm rim kơchơ\t mơ\r le\i tôch kơ ‘lơ\ng.

-  Tiến si ăi, hre\i au Tây Nguyên pơtăm lơ ‘long pơtăm g^t kăl, kon pơle\i io\k yua rim tơmam iă sinh ho\k ‘no\h le\i hăp pơm ‘lơ\ng lơ liơ?

- Tiến sĩ Trịnh Công Tư:  Io\k yua tơma iă sinh ho\k ‘no\h gô pơm tơ jur găh pho\ng. Kơ yuơ lơ\m rim kơchơ\t mơ\r đe\i lơ tơmam ‘lơ\ng, nhen kẽm, bo, đồng…rim kơloăi. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, lơ\m no\h đe\i rim sơmach kăl, nhen sơmach pơm pơhoach, sơmach pơm sơđơ\ng đạm. Hmă hmă lown đe\i lơ\m te\h ‘no\h ‘long pơtăm tơnap mă trep io\k, mă le\i dôm sơmach mă ‘no\h hăp pơm pơhoach vă ‘long pơtăm trep io\k [ông. M^nh [ar kơ loăi anai gơ\h ako\m đạm đơ\ng jơ\ng ‘năr, mư\h hăp hoach ‘no\h pơm ăn kơ ‘long trep io\k. Kơ yuơ lơ lo\h pơm tơ jur to\ se\t chă prôi pho\ng, ple\i ‘long ‘lơ\ng, pơm dă [iơ\ ‘me# ‘mach cham char, te\h jing lơ\ng, jang sa đe\i jing ‘lơ\ng hơnơ\ng.

- Đe\i tơdrong kiơ kăl kơchăng mư\h kon pơle\i io\k yua dôm tơmam iă sinh ho\k ư\h?

- Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Mư\h chă răt dôm tơmam iă au le\i chă răt đơ\ng dôm an^h đe te\ch mơdro ‘lơ\ng. Păng mă kăl hlo\h ‘no\h khe\i năr io\k yua, kơ yuơ dôm sơmach lăp er^h lơ\m khe\i năr kơđe\h đơ\ng no\h lôch. Khe\i năr gơ\h io\k yua lơ\m 6 khe\i tơdăh đunh kơnh dôm sơmach tơ tơjurr kơtang. Kơchăng dơ\ng ‘no\h kăl io\k yua [lep k^h thuơ\t, tơdăh ư\h le\i ư\h kơ đe\i jơne\i kơ jăp ôh.

Bngai tơblơ\ nơ\r: Lan - Zứt