VOV4.Bahnar - Gơnơm tơle\ch jang hrơ\p minh ‘măng kiơ\ dôm trong jang hăm kon pơlei jang mir, mă hăt noh pơtho găh kih thuơ\t pơm jang, jang hadoi hăm dôm anih jang găh choh jang xa, ako\m lơ tơdrong jang đei yua vă pơih xă pơm jang... truh dang ei, Lâm Đồng jing dêh char dơ\ng hơlâu tơ\ tơring Tây nguyên io\k jang tơdrong pơkăp pơtăm tơ ‘măl cà phê đơ\ng jơnu\m pơgơ\r teh đak. 

Khei năr âu ki, ‘ngoaih kơ tơdrong hơto\k jên mong, dru\t kơtang tơdrong pơtho kih thuơ\t pơm jang, pơgep xơdrai, anih choh jang xa dêh char Lâm Đồng oei jang hadoi hăm dôm anih jang lơ\m tơring, tơle\ch jang đei jơ nei lơ tơdrong jang pơtăm tơ ‘măl, hơmet pơgar cà phêhăm pơgang hơto\k giơ\ng ‘lơ\ng RIC10WP, đơ\ng ro\ng kơ noh pơih xă tơ\ dôm tơring jang cà phê dơnơm kơ dêh char. 

Đơ\ng trong jang âu, truh dang ei lơ pơgar cà phê kơ Lâm Đồng ngêh ngăi koh hu\t le# noh tơm to\k giơ\ng ‘lơ\ng, đei plei đơ\ng 5 truh 7 tấn/rim ha. {ok Nguyễn Văn Tuất, bngai jang pơtăm cà phê tơ\ apu\ng Lâm Hà, dêh char Lâm Đồng ăn tơbăt:“Adrol ki, pơgar cà phê unh hnam inh mă vei lăng tơnăp dang yơ noh duh đei yua dang 3 tấn đe\ch. Mă lei đơ\ng năr inh io\k teh năm hơlen hơdăh, đang kơ noh băt hăp [lep hăm pơgang pơm giơ\ng pran RIC10WP noh inh io\k yua. Dang ei plei to\k truh 5 tấn lơ\m minhha”

Kiơ\ kơ [ok Trần Đình Anh Ngọc, Pho\ kơdră Anih jang Khoa Đăng, yua pơgang âu pơm ăn tơm cà phê chôh pơkao ako\m, hơto\k kơtuen plei pran hloh, tang găn tơdrong hơlu\ng plei ‘la#p lơ\m pơyan ‘mi, cà phê hon rơh lơ păng tang găn ôm rơh, dreng hla. Tơdrong pơyua đơ\ng tơdrong jang âu lơ hloh pơtêng hăm pơgar cà phê jang kiơ\ trong nai đơ\ng 0,8 truh 1,1 tấn/ha. Dang ei, pơgang âu đei tơmơ\t yua lơ\m tơdrong pơtăm tơ ‘măl cà phê kơ dêh char Lâm Đồng: “Pơgang pơ ‘lơ\ng to\k giơ\ng tơgu\m ăn tơm cà phê hon lơ rơh, lơ hla, xơdrai giơ\ng, plei noh lơ păng pơdui đunh xơnăm hăm tơm cà phê pe\ plei. Đơ\ng tơdrong jang hơlen noh inh hơnơ\ng hơlen tơnăp hăm tơdrong jang âu, vă nhôn tơtom tơle\ch lơ trong jang nai găh kih thuơ\t. Vă kon pơlei io\k yua pơgang lơ\m tơdrong jang cà phê gơh đei yua plei cà phê lơ hloh.”

Kiơ\ kơ [ok Nguyễn Văn Sơn, Pho\ kơdră Anih choh jang xa păng hơto\k tơring pơxe\l Lâm Đồng, ‘nâu đei lăng jing minh lơ\m dôm trong jang tơnăp, tơgu\m kon pơlei pơtăm cà phê lơ\m dêh char hơmet pơgar cà phê kră, ưh kơ giơ\ng, ưh kơ đei lơ plei jing dôm pơgar cà phêgiơ\ng ‘lơ\ng pran, đei lơ plei, hơto\k io\k yua păng tơplih tơdrong erih ăn kon pơlei. Tơgop đei jơnei atu\m ăn tơdrong Tơchơ\t jang pơtăm tơ ‘mălcà phê đơ\ng jơnu\m pơgơ\r teh đak tơ\ tơring. {ok Nguyễn Văn Sơn xơkơ\t: “Lơ\m tơdrong tơguăt jang hadoi hăm rim anih jang đei yua pơgang tơmam drăm sinh học, nhen pơgang pơm giơ\ng ‘lơ\ng RIC10WP hlôi đei jang lơ lơ\m pơgar cà phê kơ kon pơlei. Đơ\ng xơkơ\t hơlen noh nhôn [ôh pơgang âu ‘lơ\ng tơpă, hăp ke\ tang găn pơrang dreng hla păng hơlu\ng plei ‘la#p ăn kơ tơm cà phê, atu\m hăm noh pơdui xơnăm hăm tơm cà phê gơh đunh hloh”

Trong hơmet pơ ‘lơ\ng tơdrong hơlu\ng ple\i ‘lơ\p lơ

Tây Nguyên to\k bo\k yak mơ\t lơ\m pơyan ‘mi. ‘Nau jing khe\i ‘năr lơ pơgar chehphe tơ\ tơring đe\i [o#h tơdrong hơlu\ng ple\i ‘lơ\p kơtang. Lơ lo\h ‘no\h kơ yuơ kă kiơ pơm ăn păng trong hơmet pơ ‘lơ\ng ‘no\h lơ liơ? Pơma dơnu\h tơ\ ala au hăm tiến sĩ Phan Việt Hà – Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kuh thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên găh tơdrong au. Hơvơn kơ m^h ma păng bôl boăl vang mơ\ng.

- Tiên sih Phan Việt Hà ăi, hre\i au lơ pơgar chehphe tơ\ Tây Nguyên đe\i tơdrong hơlu\ng ple\i ‘lơ\p, ap^nh tiên sih tơbăt ăn tơdrong yă kiơ pơm ăn lăng?

Tiên sih Phan Việt Hà: Hơlu\ng ple\i ‘lơ\p tơ\ chehphe lơ\m pơyan ‘mi ‘no\h tơdrong [o#h hơnơ\ng. ‘No\h jing ư\h kơ lai yơ dơnơm chehphe ve\i kơ jăp tôm ple\i mă hăp kơtăn. Tơdrong chă hơlu\ng ple\i đe\i [ơm đơ\ng lơ tơdrong, lơ\m au đe\i 2 tơdrong tơm ‘no\h kơ yuơ sơdrông pơrang pơm ăn păng ư\h kơ măh kơchơ\t bek ‘lơ\ng. Mư\h dơnơm chehphe răm sơdrông pơrang pơra\m ‘no\h pơmau pơrang gô pơra\m tơ\ hơnhu\l ple\i pơm ăn ple\i hơlu\ng. Găh tơdrong kơ yuơ ư\h kơmăh kơchơ\t bek ‘lơ\ng ‘no\h tơ\ au bơ\n je\i kăl sơkơ\t hơdăh tơdrong ư\h kơmăh kơchơ\t bek ‘lơ\ng hăm đe\i [ơm tru\h tơdrong yă kiơ. Tơdăh kơ yuơ bơ\n chă prôi ư\h kơ tôm pho\ng ‘no\h pơm ăn tru\h ư\h kơ măh kơchơ\t bek ‘lơ\ng, dăh mă đe\i tôm pho\ng mă le\i dơnơm ‘long ư\h kơ gơ\h trep io\k kơ yuơ sơdrông pơrang pơra\m rơ\h dăh mă rơ\h ư\h kơ granh kơtang le\i hăp je\i ư\h kơ ke\ trep io\k đe\i kơchơ\t mơ\r, ư\h kơ tơmơ\t đe\i tôm kơchơ\t mơ\r ăn dơnơm le\i pơm ăn tru\h hơlu\ng ple\i ‘lơ\p.

Pơma akham, mư\h hơlu\ng ple\i kăl băt hơdăh kơ yuơ ư\h kơmăh kơchơ\t bek ‘lơ\ng dăh mă kơ yuơ sơdrông pơrang pơra\m. Tơ\ au ^nh ‘me\h pơma hơdăh tơdrong chă prôi tôm pho\ng, prôi [lep ăn chehphe vă dơnơm chehphe blu\h vơ\ ‘lơ\ng, tơgu\m ăn dơnơm ke\ krơ\ng, ke\ tang găn sơdrông pơrang pơra\m, tru\h po đơ\ng ro\ng je\i pơm ăn kơ hăp dă [iơ\ hơlu\ng ple\i.

- Mư\h le\i vă tang găn hơlu\ng ple\i ‘lơ\p, ap^nh tiên sih chă tơroi tơbăt ăn kon pơle\i kăl chă prôi pho\ng yă kiơ mă [lep?

Tiên sih Phan Việt Hà: Lơ\m pơyan ‘mi ‘no\h khe\i ‘năr mă ‘long chehphe vă blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng păng jing khe\i ‘năr blu\h vơ\ kơtang kơ dơnơm chehphe. Mư\h lơ\m năr blu\ng pơyan ‘mi, dơnơm chehphe blu\h vơ\ kơtang găh sơdrai, hla păng ple\i t^h kơna tơ\ au tơdrong kơchơ\t mơ\r ‘no\h jing tơdrong kăl hlo\h.

Nhôn chă pơkă ăn, tơdăh kon pơle\i bơ\n chă prôi pho\ng đam ‘no\h hơlen mă hơto\ hăm kali le\i mă pơ jing rơvơn ăn dơnơm chehphe jing ‘lơ\ng. Tơdăh kon pơle\i bơ\n io\k yua dôm pho\ng hmă le\i je\i io\k yua ure, ro\ năng đơ\ng 4 tru\h 5 [i ure tu\h hrau hăm 3 [i kali chă prôi lơ\m 1 hektar ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, hăm pho\ng lân le\i nhôn chă pơkă ăn kon pơle\i bơ\n chă prôi lơ\m sơnăm, hăm dang 600 k^ lân. Mư\h tu\h pho\ng hmă le\i bơ\n chă prôi pho\ng lân hơdrol, đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n hrau kali hăm ure đơ\ng no\h bơ\n chă prôi. Mư\h chă prôi le\i kon pơle\i bơ\n rơ\ih kiơ\ prôi 4 [lep lơ\m prôi pho\ng vă đe\i io\k yua kơ jăp, kon jên răt dă [iơ\ tơhoach dơ\ng.

- Bơnê kơ ih hlôi ‘măn jơ pơma dơnu\h au.

Tơblơ\ păng rapor: Amazư\t - Lan