VOV4.Bahnar - Hăm tơdrong io\k yua trong ruih đak ‘nao mong [iơ\ tơguăt hăm tuh pho\ng kiơ\ trong ruih đak, lơ pơgar cà phê tơ\ dêh char Daklak to\k bo\k oei ato\k hơ iă, đei io\k yua lơ mă mong [iơ\ jơhngơ\m jang, pho\ng rei păng đak ruih. ‘Nâu jing minh trong jang tơnăp vă tang găn păng tơjră to# phang ăn ‘long pơtăm kơ tơring Tây Nguyên, lơ\m khei năr to# pơđang roi năr roi kơtang dang ei.

Pơgar cà phê hloh 1 ha kơ unh hnam [ok Hoàng Tấn Trung, tơ\ thôn Hiệp Hòa, xăh Quảng Hiệp, apu\ng Chư\ M’Gar, dêh char Đắc Lắc, jơk [l^k, rim xơdrai tơm [enh kơ plei. {ok chơt hơ iă, gơnơm đei trong ruih đak mong [iơ\ tơguăt lu\k lơ\k pho\ng lơ\m đak ruih, noh dôm xơnăm kơ âu [ok pă đei chă kơdâu ro\ng ‘ngir vă dui đing chruih đak ăn cà phê. Đing noh [u\ le# lơ\m teh ăh rim tơm cà phê, tơdrong ruih đak hăm pho\ng dang ei noh rơhơi mă đei jơnei hơdăh hloi. {ok Hoàng Tấn Trung ăn tơbăt: Pơtih nhen ba ruih đak hăm béc, noh đak ăn rim tơm cà phê hoach lơ, truh 600-800lít. Mă lei tơ\ âu noh inh ruih đak kiơ\ trong âu noh hơlen xkơ\t hơdăh: minh tơm thoi ăi noh minh pơn^t ruih dôm yơ lít đak, thoi ăi kăl dôm lít đak vă tơm cà phê ke\ chôh pơkao noh ba roh ba ruih dôm noh jơ, noh mong đei lơ đak.

Tơdrong đei jơnei đơ\ng trong ruih đak mong [iơ\ lu\k lơ\k hăm tuh pho\ng kiơ\ đak xkơ\t hơdăh hloh noh lơ\m 5 ha cà phê pơtăm tơ ‘măl, yuơ anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên jang atu\m hăm anih jang cà phê khei 10 pơm jang. Pơmai Nguyễn Thị Hiền, jang tơ\ anih jang cà phê khei 10 ăn tơbăt, je# 2 xơnăm kơ âu, pơgar cà phê to\k giơ\ng tôm, ưh kơ đei to# pơđang, mă bngai jang duh da [iơ\ kơ hrat: Ăh ‘nao ruih mă blu\ng noh inh duh pơngơ\t kơ đon, ưh kơ băt ruih thoi âu noh tơm cà phê hăm măh hơ iuch nhen xkơ\t dăh mă ưh, hăp ke\ chiu lơ\m dôm khei pơyan phang âu ưh. Mă lei đang kơ noh inh [ôh mă ăh ‘năr to# nhen dang ei noh ruih thoi âu tơm cà phê adoi oei giơ\ng ‘lơ\ng. Inh [ôh noh ‘lơ\ng [ônh tơpă lăh, ba mong [iơ\ đak păng mong [iơ\ jơhngơ\m jang, nhen adrol ki athei đei 10 ‘nu mă ke\ jang keh oei dang ei noh kăl 2-3 ‘nu đe\ch.

Ruih đak mong [iơ\ lu\k lơ\k hăm pho\ng kiơ\ đak ruih kơtoh yuơ anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên hơlen hơmet đơ\ng kmăi ruih kơtoh đak đơ\ng Israel, vă io\k yua [lep hăm trong jang kơ Tây Nguyên. Đing noh đei đing pơro đak đơ\ng dơnâu truh tơ\ rim tơm cà phê, rim tơm đei minh béc ie\ vă ruih đak. Pho\ng noh lu\k lơ\k lơ\m dơnâu đak hloi păng tơmơ\t đing lơ\m dơnâu. Tơdrong hơmet đak ruih đei axong kiơ\ dôm anih val. Hăm trong pơkăp âu, đak păng pho\ng hram tôm lơ\m tơm păng rơh cà phê.

Jên hoach mă blu\ng ăn trong ruih đak âu pơhlom đơ\ng 20 triu truh 50 triu hlak jên 1 ha, kiơ\ kơloăi tơmam pơkăp. Hăm kjă 50 triu hlak jên, khei năr yua noh lơ\m 10 xơnăm. Kiơ\ xkơ\t đơ\ng dôm bngai jang khoa ho\k đơ\ng io\k yua tơpă lơ\m pơgar, trong ruih đak ‘nao âu tơgu\m kon pơlei mong je# tong ane# đak ruih, 80% jơhngơ\m jang, atu\m hăm noh hơto\k đei yua hăm cà phê 0,3 tấn cà phê 1 ha.

Jên hoach mă blu\ng lơ [iơ\ mă lei mưh jo# hơlen tơdrong pơyua đunh đai păng dôm tơdrong pơyua hơdăh mă hăp ‘nhăk ăn, noh tơdrong io\k yua trong ruih đak mong [iơ\ lu\k lơ\k hăm pho\ng kiơ\ trong ruih đak ăn tơm cà phê noh tơgăl kơ “hlak jên pơnhan por” vă kon pơlei pơih xă pơm jang. 

Găh tơmam tơruih đak ‘mơ ‘met jang hơdoi prôi pho\ng kiơ\ tơruih đak, Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, Kơdră che\p pơgơ\r An^h jang khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên, an^h chă tơche\ng pơm tơle\ch kmăi kmo\k au tơroi tơbăt: “Kmăi kmo\k tơruih au tôch kơ hiôk, ư\h kơ kăl chă rơih đak rơgo\h, ư\h kơ kăl hlo\ng rơgo\h đak dăh mă đe\i val tơle\ch yu\h; păng kon pơle\i je\i gơ\h pơm hăm dôm đing đak t^h ie\ phara d^h băl ‘moi kiơ\ kmăi [ôm đak jăng dang yơ. Chă pơlăp [ônh, găh tơmam drăm hlôi đe\i đe chă te\ch mơdro. Tơdăh io\k đing đak như\a [u\ lơ\m te\h le\i sot tru\h 20 sơnăm, kon jên tơmơ\t jang dang 40 tr^u hlak jên lơ\m 1 hektar; tơdăh bơ\n chă rơ\ih dôm đing đak re kơ jên, khe\i ‘năr gơ\h yua lơ\m 4 sơnăm ‘no\h kon jên tơmơ\t jang dang j^t dôm tr^u tru\h [ar j^t tr^u hlak jên; ‘no\h đe\i lơ trong chă rơ\ih kơ d^h ăn kon pơle\i cho\h jang sa. Vă kơ d^h chă prôi ăn pho\ng ‘moi kiơ\ đak tơruih ‘no\h bơ\n đe\i kmăi kmo\k păng kon pơle\i bơ\n je\i gơ\h chă pơm mơ\n, kon jên chă răt dang [ar pêng hre\ng hlak jên răt kmăi hiup pho\ng kơd^h: Pho\ng Kali păng Urê tu\h lơ\m kơthu\ng đak ‘no\h đe\i kơmăi chă hơvơ\r pơm pơhach păng hiup tơruih hloi ư\h kơ kăl chă năm prôi pho\ng nhen sơ\ bơih”.

Kiơ\ đơ\ng Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, vă dă [iơ\ tơhoach lơ kon jên tơmơ\t jang ‘măng mă blu\ng, kon pơle\i bơ\n chă io\k yua dôm đing đak chă tơruih chehphe mă bơ\n hlôi đe\i vă pơlăp ‘moi kiơ\ kmăi kmo\k hle. Păng kmăi kmo\k au gơ\h io\k yua ăn rim pơgar chehphe tơ\ Tây Nguyên: “ Tơdrong chă io\k yua gơ\h ăn rim pơgar chehphe, păng tơdăh chă [ôm đak koai jru\ 40 met, năm tơruih atăih 500m, te\h groi 10% ‘no\h oe\i gơ\h chă tơruih mơ\n. Găh kmăi [ôm ‘no\h io\k yua kmăi [ôm đơ\ng 5 tru\h 10 ngư\a. Nhôn hlôi jang pơlong năng tơ\ dêh char Dak Lăk, Gia Lai păng Dak Nông lơ\m 3 sơnăm hơnơ\ng, tru\h po đơ\ng ro\ng đe\i [o#h, chehphe ple\i roi lơ, lơ\m mă đak chă tơruih tơ jur 20%, păng tơ jur 20% pho\ng Kali păng Urê; păng pơm tơ jur tơhoach jơ ‘năr chă tơruih đak: Lăp kơt^t kau yao ‘no\h tơruih đak hloi. Tơdrong io\k đe\i mu\k drăm ro\ năng pơkom đe\i 15 tr^u hlak jên 1 hektar 1 sơnăm. Mă kăl tơ\ dôm pơgar chehphe ư\h kơ gan ple\i ‘no\h tơdrong ple\h ploh d^h băl lơ\m phe\i lơ to\ se\t [ar păh chă tơruih kiơ\ kmăi kmo\k au hăm chă tơruih joăt joe nhen sơ\ [o#h tôch hơdăh”.

Găh trong chă tơruih hăm kmăi kmo\k au, Tiến sỹ Lê Ngọc Báu tơbăt: “ Găh đak chă tơruih ăn m^nh ‘măng hăm chehphe ‘nao pơtăm đơ\ng 60 tru\h 80 kơlich lơ\m 1 dơnơm, lơ\m 10 năr tơruih m^nh ‘măng, păng khe\i ‘năr chă tơruih đơ\ng blu\ng pơyan phang hloi.  Hăm chehphe hlôi ple\i ‘no\h đak chă tơruih ‘măng mă blu\ng dang 360 kơlich đak, rim ‘măng đơ\ng ro\ng ‘no\h 160 kơlich lơ\m 1 dơnơm; jơ ‘năr chă tơruih ‘măng mă blu\ng chehphe cho#h pơkao bơih ‘no\h 20 năr đơ\ng ro\ng mă chă tơruih ‘măng mă 2, găh dôm ‘măng tơruih đơ\ng ro\ng ‘no\h đunh d^h băl 10 năr chă tơruih 1 ‘măng. Khe\i ‘năr chă tơruih ‘măng mă blu\ng mư\h chehphe hlôi đe\i chăt bôp pơkao ‘no\h dang lơ\m khe\i 2 dương l^ch”.

Tơblơ\ nơ\r păng rapor: Amazư\t - Lan