VOV4.Bahnar - Pơhlom 5 xơnăm kơ âu, tơdrong jang pơtăm kro#i pung kơđoh jơk yua 100% pho\ng hữu cơ păng mơ\r sinh ho\k (kiơ\ pơkăp Vietgrap) hlôi đei lơ kon pơlei jang mir tơ\ xăh Chư\ Elang, apu\ng Ea Kar, dêh char Đăk Lăk io\k yua. Tơm kro#i pung kơđoh jơk đei yua lơ găh mu\k drăm hlôi tơgu\m lơ unh hnam đei yua kơ tih hlj rim xơnăm. Lơ unh hnam hlôi klaih đơ\ng hin dơnuh.

Jing unh hnam yuk trong hơlâu lơ\m tơdrong hơ ‘nhăk 1.500 tơm kro#i pung kơđoh jơk io\k hơdre\ch đơ\ng Bến Tre vih pơtăm lơ\m hơgăt teh hloh 5 ha đơ\ng blu\ng xơnăm 2014, truh dang ei, unh hnam [ok Trần Văn Đoan, oei tơ\ pơlei Vân Kiều, xăh Chư\ Elang, apu\ng Ea Kar hlôi đei yua xơđơ\ng đơ\ng 1 truh 1 tih 200 triu hlj minh xơnăm đơ\ng pơgar kro#i pung.

{ok Trần Văn Đoan tơroi, tơdrong tơm vă kro#i pung hơnơ\ng giơ\ng ‘lơ\ng păng đei plei prăt xơnăm noh ăh tơdrong rơih hơdre\ch ‘lơ\ng, pran; ăh pơtăm noh athei hơto\k teh kơjung păng chor trong pơro đak vă đak hoai kơ to\ng. Tuh pho\ng ăn tơm kro#i noh yua pho\ng hữu cơ, ưh gan yua pho\ng vô cơ; tang găn hơdrông pơrang pơrăm duh athei yua dôm kơloăi mơ\r sinh ho\k, ne\ gan yua kơloăi pơgang hoă ho\k. ‘Nguaih kơ noh, athei jang kiơ\ kih thuơ\t chrăh kơđoh tơm păng kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m khei năr kro#i pung chôh pơkao kơtue\n plei lơ\m xơnăm: "Tơm kro#i pung mă ‘meh le\ch pơkao đei plei prăt xơnăm noh athei tuh mơ\r hữu cơ mă tôm măh ăn ‘long pơtăm gơh pran. Mă [ar noh athei chrăh kơđoh ăh tơm păng kơchơ\t ‘lơ\ng vă tơm le\ch pơkao tro\ khei năr; athei băt, chrăh ưh đei jru\, adro# đơ\ng 1,5 – 2 cm păng ưh đei hloh 25 năr noh tơm kơdih hon kơđoh dơ\ng vă tơm gơh to\k pran păng pơtơm le\ch pơkao kơtuen plei. Lơ\m khei năr âu noh athei tuh thêm pho\ng Kali, Urê, NPK... mă lei mă tơm noh athei yua mơ\r uh bu\k."

Yă Hoàng Thị Mùi, oei tơ\ pơlei Ea Rớt, xăh Chư\ Elang, apu\ng Ea Kar ăn tơbăt, [ôh unh hnam [ok Đoan pơtăm kro#i pung kơđoh jơk đei yua lơ noh unh hnam adoi tơplih pơtăm lơ\m hloh 1 ha teh pơtăm 200 tơm kro#i pung đơ\ng tong ane# xơnăm 2016. Hăm tơdrong tơgu\m găh kih thuơ\t pơtăm păng vei lăng kiơ\ tơchơ\t Vietgap đơ\ng unh hnam [ok Đoan, đơ\ng ro\ng hloh 3 xơnăm pơm jang, pơgar kro#i pung kơ unh hnam pơtơm đei yua: "Teh păng hơyuh to# ‘mi tơ\ tơring Chư\ Elang noh tro\ hăm ‘long xa plei đei blôm lơ\m noh đei kro#i pung. Pơtăm bơih noh hăp tih tôch tenh, tơm kro#i duh ưh đei [ơm hơdrông pơrang kiơ ôh. Đơ\ng ro\ng 3 xơnăm unh hnam hlôi đei yua hlung mă blu\ng je# 2 ta#n plei. Mă ‘nao pơtăm mă lei [ôh tơdrong pơyua đơ\ng kro#i pung noh hơdăh hloi. Inh to\k bo\k oei vă to\k io\k jên đơ\ng anih mong jên vă pơtăm đơ\ng 1 – 2 ha dơ\ng vă chă hơto\k io\k yua".

Yă Trần Thị Thu Thủy – Minh ‘nu pơdro juăt chă răt plei ‘long xa tơ\ tơring Ea Kar xơkơ\t, hơdre\ch ‘long xa plei lơ\m noh đei kro#i pung kơđoh jơk kơ dôm bơngai pơtăm tơ\ xăh Chư\ Elang, Ea Ô, Chư\ Ni... noh ‘lơ\ng hăm plei tih, blôm lơ đak păng ‘ngam. Tơmam drăm đei bơngai lăp xa lơ\m ja#p teh đak bơ\n: "Inh răt kro#i pung tơ\ âu đei hloh 2 xơnăm kơ âu bơih. Kro#i pung tơ\ âu đei te\ch truh Phú Quốc, Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Khánh Hòa... Dôm anih siu th^ tơ\ noh đe răt tơmam drăm [lep nhen tơchơ\t Vietgap, mă tơmam tơ\ âu noh đe răt đ^ hloi. Kơlih kro#i pung Chư\ Elang noh plei tih, kơđoh hăp kơ nhă, blôm tih păng lơ đak ‘ngam... Đe jang pơgar tơ\ âu tơtă tuh mơ\r păng ưh đei yua pho\ng hoă ho\k ôh noh plei ưh đei ako\m lơ kơchơ\t pơnhu\l."

Kiơ\ hơlen đơ\ng Anih vei lăng kon pơlei xăh Chư\ Elang, ja#p xăh dang ei đei pơhlom 400 ha ‘long xa plei đei blôm nhen: Kro#i, kiuch, mich, kro#i pung... lơ\m noh tơm kro# pung đei hloh tong ane# hơgăt pơtăm xă hloh kơ 100 ha. {ok Đặng Quốc Tuấn – Pho\ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Chư\ Elang ăn tơbăt, tơm kro#i pung kơđoh jơk đei kon pơlei ‘nhăk pơtăm kơdih tơ\ tơring đơ\ng 5 – 7 xơnăm adrol ki. Mă pơtăm kơdih mă lei tơm kro#i pung pơyua lơ găh mu\k drăm. Gơnơm kro#i pung mă lơ unh hnam hlôi đei klaih đơ\ng hin dơnuh, man đei hnam kơjăp ‘lơ\ng, rong kon hơ ioh ho\k pơhrăm dăh mă răt đei gre hơyuh kăp kơtih hlj. Anih vei lăng kon pơlei xăh to\k bo\k oei jang hadoi hăm anih jang kơpal chă tơgu\m kon pơlei hơto\k pơtăm kro#i pung kiơ\ tơchơ\t Vietgap vă hơto\k lơ hloh dơ\ng kơjă kăp g^t găh tơmam drăm âu: "Anih vei lăng kon pơlei xăh hlôi păng to\k bo\k chă hơvơn bơngai juăt jang găh choh pơtăm tơ\ dêh char duh nhen dôm bơngai juăt jang kơ anih choh jang xa apu\ng truh pơih lăm ho\k găh kih thuơ\t jang kiơ\ pơkăp Vietgap ăn kon pơlei. Kiơ\ đơ\ng lăm ho\k găh kih thuơ\t âu, kon pơlei gô băt hơdăh trong vă hơto\k pơgar ‘long xa plei gơh đei yua lơ hloh dơ\ng. Xăh adoi pơgơ\r rim jơnu\m jang nhen: Khul hơdruh tơdăm, jơnu\m jang drăkăn, bơngai jang mir chă ako\m jang hơp tak xăh vă tơgu\m dih băl chă anih te\ch tơle\ch kro#i pung pơtăm đei đơ\ng kon pơlei... "

Hăm đon vao đơ\ng bơngai jang mir păng tơdrong xơkơ\t đơ\ng anih jang kơpal tơ\ tơring, khei năr truh ưh adro# lơ\m tơring Chư\ Elang mă lơ tơring tơje# tơ\ apu\ng  Ea Kar gô đei lơ tơdrong jang pơtăm ‘long xa plei lơ\m noh đei kro#i pung kiơ\ pơkăp hữu cơ kơjăp xơđơ\ng (pơkăp Vietgap). Đơ\ng noh, gô tơgu\m ăn kon pơlei hơto\k io\k yua lơ hloh păng mă g^t hloh noh bơngai răt yua đei thêm tơmam drăm rơgoh ‘lơ\ng vă chă răt xa.

Mă tơ pă ăn [ôh, pơ tăm kro#i tôch đei yoa. Lei, tơ drong rơih tơ đăh păng ki thuơ\t pơ tăm thoi yơ, tơ drong vei rong păng tang găn sơ drông phă kơ loăi ‘long âu lơ liơ? {ok Nguyễn Văn Kiên – Kơ dră An^h pơ tru\t choh jang xa apu\ng Ea Kar, dêh char dêh char Dak Lak roi tơ [ôh ăn kon pơ lei tơ\ hơ la âu:

- {ok Nguyễn Văn Kiên ăi, vă pơ tăm kro#i đei yoa, mih ma duch nă athei rơih hơ dre\ch, tơ đăh thoi yơ vă lăp?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: ‘Mêm kơ kuh kơ mih ma duch nă, hrei ‘nâu hăm hơ dre\ch, tơ đăh kro#i ‘no\h đei 2 kơ loăi, hơ dre\ch chiêt, lai thap ‘long păng hơ dre\ch tơ gep dơ\ng. Tơ dăh mih ma duch nă vă răt đei hơ dre\ch, tơ đăh pran ‘lơ\ng athei jur tơ\ an^h ơng vă hơ len năng. Kiơ\ kơ inh, mih ma duch nă athei răt 1 [ôt. Mih ma duch nă athei năm răt tơ\ dôm pơ gar ‘long đe đei plei bơih, chă dăr lăng sư đei yoa thoi yơ, đang kơ ‘no\h răt tơ đăh. Tơ drong răt tơ đăh đơ\ng dôm an^h âu, bơ\n athei pơm hla ar pơ kăp vă mưh đei hiong răm ning mônh kơnh mưh tơ đăh ưh ‘lơ\ng ‘no\h gơ\h athei sư duh.

- Tây Nguyên đei 2 pơ yan to\ ‘mi tôch rơ đăh. Lei, bơ ngai pơ tăm athei pơ tăm kro#i kơ plăh khei yơ lơ\m sơ năm, hă [ok?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Hăm pơ yan pơ tăm ‘long tơ\ Ea Kar ‘no\h hmă hmă gô ‘mi jur sơ đơ\ng ‘mơ\i na pơ tăm ‘long, lơ\m dang khei 5 truh khei 12. Yoa thoi no\h, mih ma duch nă athei pơ tăm đơ\ng to\k bo\k khei 7 rim sơ năm, yoa kơ plăh âu ‘mi vă tôch bơih, ưh kơ hli đak lơ\p, rơh ôm. Kơ plăh âu mih ma duch nă athei hơ met đak mă tôm vă tơ ruih ăn ‘long ‘nao pơ tăm. 

- Trong jang hrei ‘nâu, kon pơ lei đa pơ tăm hơ dro# 1 kơ loăi ‘long vă gơ\h đei yoa lơ, lei pơ tăm kro#i lơ\m pơ gar hơ tăih băl dang yơ vă sư gơ\h đei plei lơ?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Nhôn roi tơ [ôh ăn kon pơ lei pơ tăm hơ dro# kro#i đe\ch, le# kơ pơ tăm hrâu hăm lơ kơ loăi ‘long. Pơ tăm hơ dro# ‘no\h j^ chă rơih 1 tơ [ôt vă pơ tăm ling kro#i ngăl, ưh đei pơ tăm ‘long nai. Hrei ‘nâu đe pơ tăm kiơ\ 2 trong, kie\r dang 4 x 5, vă akhan 500 tơm ‘long 1 ha; mă 2 ‘no\h 5 x 6 vă akhan dang 400 tơm ‘long 1ha. Tơ drong pơ tăm thoi âu tôch lăp. Mih ma duch nă athei băt mă pơ tăm kie\r dăh hui, athei băt trong rong dơng vă ‘long le\ch pơ kao tro\, huei kơ kie\r dêh hnang, [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ plei ‘long.

- Tơ drong sir sơ lu\ng pơ tăm, tuh mơ\r ku\m tôch g^t kăl, ap^nh ih tơ roi găh tơ drong ‘nâu lăng?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Lơ\m tơ drong sir sơ lu\ng pơ tăm kro#i, mih ma athei tuh mơ\r, ich rơ mo păng te\h rơ bưi ‘lơ\ng, lu\k lăk sư adrol kơ pơ tăm ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Sơ lu\ng sir vơ\l-tor xă 40 – 40 mưh đei jên ‘no\h sir xă 50 – 50. Tây Nguyên đei te\h ưh đei tơ hnă ‘lơ\ng, kơ na mih ma duch nă athei rơih [ât groi vă pơ tăm. ‘Long kro#i [ônh đei rơh ôm, mưh đak lơ\p, kơ na athei chor hơ bong ăn đak ro le\ch. Tơ drong ‘nâu pơ jing tơ drong ‘lơ\ng vă rơh kro#i huei kơ ôm, te\h mơ\r mong lơ\m sơ lu\ng, gơ\h kôch u pơm mơ\r xăy ăn ‘long dơ\ng. Thoi no\h sư tôch đei yoa ăn ‘long kro#i.

- {ok ăi, săy pho\ng, vei rong vă pơ gar kro#i blu\h jing ‘lơ\ng, plei lơ ku\m jing tơ drong mă kon pơ lei tôch tơ tăm, ih roi tơ băt găh tơ drong ‘nâu lăng?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Hrei ‘nâu nhôn oei tơ tă ăn kon pơ lei, adrin jang kiơ\ trong tuh mơ\r (vă akhan jang kiơ\ Vietgrap). Pho\ng ‘no\h mih ma duch nă athei răt mơ\r, ich rơ mo, ich nhu\ng, ich ie\r, u đang kơ ‘no\h tuh ăn ‘long. Oei pho\ng ‘no\h săy đơ\ng 10 -20 k^ 1 tơm, 1 sơ năm. ‘Ngoăih kơ ‘no\h săy thim pho\ng vi sinh rim sơ năm mă lei athei săy lăp ai tro\ nơ\r pơ tho đơ\ng an^h pơm tơ le\ch. Pho\ng kon pơ lei le# gan yoa lơ, tơ dăh săy lơ sư pơm tơ le\ch sơ drông phă, pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ plei ‘long.

- Lei a, b^ tơ drong tơ ruih đak ăn ‘long kro#i ‘no\h thoi yơ vă lăp, vă ‘long bluh jing ‘lơ\ng păng đei plei lơ hă [ok?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Tơ\ tơ ring Tây Nguyên đei 2 pơ yan tôch rơ đăh, ‘no\h j^ pơ yan ‘mi păng pơ yan phang. Mă 1 j^ pơ yan ‘mi, mă lei [ât lăp đei đơ\ng 10 – 20 năr ưh kơ ‘mi, mih ma duch nă athei tơ ruih đak vă ‘long gơ\h tih vơ\. Khei ‘năr âu, mih ma duch nă ưh kơ chăng ‘no\h sư pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ ‘long chăt bluh păng plei ‘long hai. Tơ\ apu\ng Ea Kar đa đei to\ phang [ât hơ tuch khei 4, mih ma duch nă athei tơ ruih đak mă hơ nơ\ng lơ\m khei ‘năr âu, tơ ruih hăm [ek roi ‘lơ\ng. Mih ma duch nă ưh kăl tơ ruih đak lơ\m dêh hnang, yoa kro#i j^ kơ loăi ‘long ưh măh kăl đak lơ. Pơ yan phang ‘no\h, hơ nơ\ng 12 năr pruih đak 1 ‘măng, 1 tơm lăp pruih đơ\ng 2 - 3 kơ lich đak đe\ch.

- Găh kăt, hơ le\h dơng, tơ [la ‘long ‘no\h thoi yơ vă ‘long kro#i gơ\h đei plei lơ?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Lơ\m tơ drong bơ\ jang, vei rong, mih ma duch nă athei vei lăng mă ‘lơ\ng kiơ\ 2 jăl. Mă 1, [ât ‘nao pơ tăm, mih ma duch nă rơih rong đơ\ng 3 -5 to\ dơng vă đơ\ng ro\ng kơnh ‘long le\ch tơ [la, kơ te\n plei. Mă 2, rong dơng vă sư le\ch pơ kao, kơ te\n plei, mih ma duch nă athei kăt hơ leh dơng tơ [ưh băl, ‘long rơ hơi ‘lơ\ng vă sư le\ch pơ kao, kơ te\n plei tih ‘lơ\ng.

- Tơ drong mă hơ tuch mă kon pơ lei ‘me\h ih roi tơ băt ‘no\h j^ sơ drông phă ‘long kro#i, ih roi mă rơ đăh dôm kơ loăi sơ drông kiơ đa phă tơ\ ‘long kro#i păng trong tang găn sư thoi yơ lăng?

-{ok Nguyễn Văn Kiên: Hrei ‘nâu, lơ pơ gar ‘long kro#i tơ\ apu\ng Ea Kar pơ ma atu\m păng dêh char Dak Lak pơ ma hơ dro# đa đei 3 gru\p j^ mă kon pơ lei athei kơ chăng tang găn. Mă 1 ‘no\h rơh ôm yoa pơ rang j^ phă dăh mă yoa đơ\ng pơ mâu Oppresium, mưh đei pơ rang j^ phă ‘no\h hla hơ lu\ng, kon pơ lei athei lăng hơ len tơm kro#i. Mih ma duch nă kôch lăng rơh, mưh [ôh rơh pơ plei ‘no\h yoa pơ rang j^ phă, oei tơm kơ đoh kơ hrôih kơ hraih ‘no\h yoa pơ mâu Oppresium, mih ma duch nă athei hơ met hloi hăm pơ gang pơ lôch pơ mâu păng pơ rang j^ phă rơh. Mă 2 ‘no\h sơ drông kuer phă plei, mă lơ ‘no\h yoa đơ\ng roi jop, tơ drong ‘nâu mih ma duch nă athei đă\k roi mă ưh ‘no\h răt tơ pu, kơ [i krôp ăn plei. Mă 3 ‘no\h j^ Greenlind yoa pơ rang phă mât lơ\m tơm ‘long, mih ma duch nă lăng ưh [ôh, mưh đei pơ rang j^ ‘no\h dơng kro, tơm jô [ât lăp pơm ăn ‘long lôch hloi. Mưh [ôh j^, dôm tơm ‘long j^ dêh ‘no\h mih ma duch nă athei buch hu\t hloi, j^ lơ lăp ‘no\h kăt hơ met dơng j^, so\h hu\t tơ\ unh, atu\m hăm ‘no\h pruih pơ gang vi sinh vă pơ lôch pơ rang j^ phă.

- Lei a, bơ nê kơ ih hơ.

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\