Kong nuh unh hăm rim unh hnam kon pơlei kon kông đei năng tôch gĭt kăl lơ̆m tơdrong arih xa. Kon pơlei kon kông tơ̆ tơring groi kông đa akhan: rim tơmam đei pơhngol ngăl, đei yang unh, yang kong nuh. Kong nuh gơ̆h pơm tơ̆ lơ anih pha ra băl, mă lei đei hơdai hăm lơ tơdrong kâm ‘năi. Hăm kon pơlei Mông tơ̆ tơring groi kông găh Tu, kong nuh đei pơtih nhen thoi yang hơnhăk ba tơdrong arih, vei lăng hnam tơnŏ.

Ƀok Vi Văn An, bơngai juăt tơchĕng hơlen tơdrong juăt so sơ̆ kơ Anih ‘măn răk tơmam hơdrĕch hơdrung Việt Nam, tơroi: “Lơ̆m rim unh hnam bơngai Mông adrol sơ̆ kŭm nhen hrei ‘nâu tơdrong pơm kong nuh tôch đei năng kăl. Đơ̆ng rŏng kơ bơngai Mông man hnam đang athei krao bơngai juăt pơm kong nuh truh pơm păng ming gŏ pang lăh tơ̆ kơpal. Bơngai Mông kâm ưh ăn bơngai nai mơng gŏ pang lăh, mưh song đe mơng athei ming tơmo ƀât tŏk bŏk pơgâu gŏ.”

Lơ̆m rim unh hnam bơngai Mông đei 2 tŏ kong nuh ngăl: kong nuh tih păng kong nuh iĕ. Kong nuh tih đa ming ƀât tŏk bŏk hnam tơm. ‘Nâu jĭ anih phang tơnŏ păng pai xa rim năr. Anih âu đei năng sĭt hlŏh, jĭ anih soi kơ yang, soi kơ yă ƀok sơ̆. Bơngai đơ̆ng nai mât ngôi ƀât kong nuh âu athei đei nơ̆r asong đơ̆ng tơ ‘ngla hnam ‘mơ̆i. Kong nuh iĕ đei 2 tŏ gâu gŏ ming găh rŏng lăm tŏk bŏk. Lơ̆m noh gâu gŏ iĕ vă pai mèn mén (tơmam xa kơ bơngai Mông), oei gâu gŏ tih ‘nŏh vă rơ̆ ‘nhot nhŭng păng pai tơdrô pơvih ăn unh hnam. Tơ̆ hnam gŏ âu kŭm đei 1,2 tơdrong kâm ‘năi. Bơngai nai ưh gơ̆h tơoei, dăh mă joă jơ̆ng ƀât kong nuh, ưh gơ̆h iŏk ‘long tơteh ngôi tơ̆ hơdra yoa đe akhan, pơm thoi noh sư ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ rong kon tơrong, nhŭng iĕ ƀônh đei tơdrong jĭ, ưh jăh tih.  

Hăm rim unh hnam bơngai Khơ Mú tơ̆ Nghệ An, kong nuh lơ̆m hnam tơƀôh ăn anih oei kơ yang unh, tơƀôh ăn tơdrong arih. Hnam bơngai Khơ Mú, mă tih dăh mă iĕ athei đei 3 tŏ kong nuh ngăl. Kong nuh tơ̆ lăm mă blŭng đei yoa vă pai xa rim năr, đei krao ‘nŏh “Tầm brạ khua mạ”. Kong nuh “Tầm brạ khua mạ” ưh lăp pơm anih pai xa, nhur unh đĕch mă oei jing anih sơng tơmoi truh ngôi. Kong nuh mă 2 ƀât tŏk bŏk hnam. Kong nuh âu đei ming hơlam tŏk bŏk jrang hnam, đei krao ‘nŏh kong nuh soi, jĭ anih soi tơbeh yă ƀok kơ bơngai Khơ Mú. Kong nuh mă 3 ming ƀât mum hnam, lăp yoa vă pai xôi đĕch. Lơ̆m 3 tŏ lăm ming kong nuh ‘nŏh, lăm soi đei năng gĭt kăl hlŏh, hơnhăk ba lơ tơdrong sĭt lơ̆m tơdrong juăt kơ bơngai Khơ Mú. Rim tơdrong tih lơ̆m sơnăm kơ unh hnam đei pơgơ̆r tơ̆ lăm ming kong nuh soi âu ngăl.

Ƀok Vi Văn An, bơngai chă tơchĕng hơlen păng chih răk tơdrong juăt so sơ̆ ăn tơbăt: “Tơdrong juăt ‘lơ̆ng lơ̆m tơdrong soi kơ yang pơ ‘nhang hơdrĕ ƀơm truh tơ̆ kong nuh kơ bơngai Khơ Mú, mưh vă soi ăn yă ƀok sơ̆, soi ăn kơtum kơtŏng ‘nŏh athei pơm 1 kong nuh pha, ưh gơ̆h yoa hơdai. Yoa hăm đe sư, yă ƀok sơ̆ jĭ yang pơsêh, rơgŏh ‘lơ̆ng. Kơlih thoi noh mưh pơm hnam đe đa soi ăn yă ƀok sơ̆ kơ đe sư, athei teh kơpô, rơmo thoi noh kong nuh âu gơ̆h đei yoa sĭt ‘lơ̆ng, ưh pă đei yoa kong nuh nai.”  

Lơ̆m tơdrong arih xa kơ kon pơlei dôm hơdrĕch kon kông tơ̆ tơring Tây Nguyên nhen: Rađe, Bahnar, M’nông... unh păng kong nuh đei năng tôch gĭt kăl ‘năi. Yang unh đei lơ̆m rim năr et soi kơ rim unh hnam nhen, et chruih sŏk ko, sơng sơnăm ‘nao, et jur xa... Lơ̆m dôm năr lêh, unh đei kuh khơ̆ng bơblông, jơva chĭng chêng đei tôn re, rim bơngai rôp ti hơxoang dăr unh. Jŭm dăr kong nuh tơ̆ rông, đe kră pơlei tơroi hơ ‘mon, đe ‘lơ ‘lơ̆p mơ̆ng, hŏk iŏk lơ tơdrong hơiă lơ̆m tơdrong arih.

Hăm bơngai Hà Nhì, hơdrĕch kon kông tơ̆ tơring groi kông găh Tu hrei ‘nâu oei vei kơjăp tơdrong juăt soi kơ yang kong nuh. Ƀât kong nuh tŏk bŏk hnam, bơngai Hà Nhì hơnơ̆ng ming 1 pôm tơmŏng tôch sĭt, năng ‘nâu jĭ tơmam yang kong nuh vei lăng năng tông tơdrong arih xa hiôk chơt kơ unh hnam. Kong nuh ưh lăp anih pai tơmam xa đĕch, mă oei jing anih tơƀôh jơhngâm đon kơ đe drŏ kăn dơ̆ng. Rim pơgê, tơdrong mă blŭng đơ̆ng đe drŏ kăn Hà Nhì ‘nŏh jĭ pơm unh. Tơdrong pơm unh âu tôch gĭt kăl, tơƀôh hơdăh jơhngâm đon vei lăng hnam tơnŏ, gŏ đak. Lơ̆m dôm năr blŭng sơnăm ‘nao, năr lêh Têt tơdrong pơm unh kŭm tơƀôh jơhngâm đon băt bơnê kơ yang unh, bơnê kơ yă ƀok sơ̆. Ưh lăp đei lơ̆m hnam kơjung đĕch, kong nuh oei jing anih kon pơlei chă pơtho tơƀôh ăn rim jơhnơr mơlôh găh dôm kơjă kăp gĭt đơ̆ng tơdrong juăt kơ hơdrĕch hơdrung dơ̆ng.