VOV4.Bahnar - Hăm tơdrong kơdih chă uh pho\ng hữu cơ vi sinh đơ\ng kơđoh cà phê vă tuh ăn ‘long pơtăm, mă Anih mir đak lar Đắc Ngo, tơ\ apu\ng Tuy Đức, dêh char Dak Nông pơm tơle\ch, hlôi đei io\k jơnei lơ\m tơdrong pơtăm cà phê tơ\ tơring teh krang, mong [iơ\ jên hoach, đei yua lơ găh mu\k drăm.

Pơgar cà phê jơk [l^k, rim xơdrai tơm [enh kơ plei. Rim pơgar cà phê lang xă jơk [l^k tăp dăr. {ok Trần Trọng Trình, oei tơ\ tơring jang kxo# 1, Anih mir đak lar Đak Ngo ăn tơbăt, 7 xơnăm adrol ki ưh kơ đei bu kh^n kơche\ng tơm cà phê ke\ dơ\ng kjăp tơ\ tơring teh âu. Yuơ teh krang, ‘mi lơ, teh xap, tơm cà phê ưh kơ giơ\ng ‘lơ\ng. Đơ\ng đei anih mir đak lar uh kơđoh cà phê bơ\ pho\ng hữu cơ vi sinh, pơgar cà phê hlôi đei hơto\k giơ\ng ‘lơ\ng. {ok Trần Trọng Trình ăn tơbăt: Io\k pho\ng hữu cơ vi sinh đơ\ng ko\ng ti vih tuh ăn pơgar cà phê noh [ôh hla hăp jơk hloh, tơm cà phê giơ\ng hloh ke\ tơjră hăm pơrang, hơdrông pơrăm păng ăh pơyan phang noh hăp adoi ke\ chiu to# mơ\n.

‘Nho\ng Đỗ Văn Thuật, Kdră khul jang kxo# 1, Anih mir đak lar cà phê Đak Ngo, xkơ\t, yua pho\ng  hữu cơ vi sinh yuơ anih mir đak lar kơdih pơm tơle\ch, kon pơlei mong đei lơ jên [ơ\t răt pho\ng hoă ho\k, păng tơjur đak ruih, mă plei cà phê adoi oei lơ păng ‘lơ\ng: Lơ unh hnam mă tuh pho\ng vi sinh âu noh pơgar pơtăm ‘lơ\ng xđơ\ng, pơtih nhen unh hnam inh jang 1 ha 2 sào, xơnăm âu ki đei yua 23 tấn minh puơ\t cà phê hơdrih, dang đei yua pơhlom 4 tấn minh puơ\t cà phê klong lơ\m 1 ha. Unh hnam tuh pho\ng vi sinh âu lơ\m 3 xơnăm hloi, tơ\ tơring groi kjung mă lei ăh pơyan phan noh tơm ưh kơ jô ôh, kơlih rơh hăp hon jru\ tơ\ teh hơ iuch, ăh ruih đak xơ\ noh pơkăp đunh hloh mơ\n đơ\ng 20 -25 năr ataih lơ\m minh ‘măng ruih, mă lei dang eu yua vi sinh noh gơh pơdui đơ\ng 30 -35 năr pơtơm chruih đak minh ‘măng.

‘Nho\ng Bùi Văn Đông, Pho\ kdră anih mir đak lar Đak Ngo ăn tơbăt, io\k kơđoh cà phê, đơ\ng xơnăm 2006 truh dang ei, rim xơnăm, anih jang pơm tơle\ch pơhlom 450 tấn pho\ng hữu cơ vi sinh axong ăn bngai jang tuh ăn ‘long pơtăm. Kiơ\ hơlen đơ\ng Anih jang hơlen găh khoa ho\k ‘long pơtăm Tây Nguyên, tơdrong ‘lơ\ng kơ pho\ng mă Anih mir đak lar kơdih uh pơm tơle\ch noh oei ‘lơ\ng hloh pho\ng vi sinh mă đe te\ch lơ\m tơring, hăm tôm tơmam kơchơ\t ‘lơ\ng găh hữu cơ, kxo# ka-li, [uih uh... Mă thoi noh, kjă tơmam drăm adro# hơto\ tong ane# pơtêng hăm kjă atu\m kơloăi pho\ng mă đe te\ch lơ\m lơ\m tơring.

Gơnơm yua pho\ng âu, atu\m hăm tơdrong yua kjăp trong jang tơ\ teh krang, Anih mir đak lar hlôi hơmet pơ ‘lơ\ng đei je# 200 ha cà phê ưh kơ giơ\ng mă vă je# koh hu\t le#. Dang ei hloh 350 ha cà phê kơ anih mir đak lar hơnơ\ng đei plei xđơ\ng 3 tấn găr klong lơ\m 1 ha, păng plei to\k bo\k ato\k kiơ\ rim xơnăm. ‘Nho\ng Bùi Văn Đông tơroi: Teh lơ\m anih mir đak lar âu adrol ki noh muih choh hăm kmăi noh teh hơrăng, atu\m hăm noh dôm xơnăm mă blu\ng muih choh, teh tơhor lơ, noh teh jing hơrăng tơ\ hơla, tơm cà phê tơnap kơ to\k giơ\ng ăh rơh. Anih mir đak lar hlôi pơtho ăn bngai jang jang kiơ\ rim anih pơkă, rong ‘nhe\t ăh tong ane# trong cà phê vă tang găn teh tơhor. Mă 2 noh pơtho kon pơlei xir hơlu\ng ie\ ‘măn ‘long ‘nhe\t, ba tuh pho\ng vi sinh atu\m hăm ‘nhe\t rơm re\k lơ\m hơlu\ng, noh đunh năr kơnh tơmam vi sinh gô tơgu\m pơm bu\k ‘nhe\t pơm ăn kơ teh jing pui; noh jing trong hơmet pho\ng hữu cơ vă tơgu\m ăn ‘long pơtăm gơh giơ\ng ‘lơ\ng xđơ\ng, mă 2 noh tơjur [iơ\ tơdrong yua pho\ng hoă ho\k, mong [iơ\ jên hoach răt pho\ng mă âu.

Io\k yua kơđoh cà phê hlôi đei vă lu\k lơ\k uh jing pho\ng hữu cơ vi sinh, vei lăng tơnăp pơgar ‘long pơtăm, noh jing trong jang đei pơih xă lơ\m ja#p tơring tơ\ dêh char Đak Nông.

Kơđo\h ple\i chehphe đe\i mơ\r kơtang ( hlo\h 30%) kơna tơdăh tim mă uh mă chă tu\h hloi le\i gô đe\i pơrang pơra\m ‘long pơtăm. Hơdrơ\k dơ\ng, kơđo\h chehphe ‘no\h tơmam ‘lơ\ng hlo\h vă pơm pho\ng mơ\r ‘lơ\ng. Kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m 1 k^ pho\ng mơ\r đe\i pơm tơle\ch đơ\ng kơđo\h chehphe hơto\ hăm 3 k^ mơ\r ^ch rơmo kơ loăi ‘lơ\ng. Đe\i 2 trong uh kơđo\h ple\i chehphe pơm pho\ng mơ\r nhen tơ\ ala au:

Trong mă 1: Uh kiơ\ trong gơlong [lep vă đe\i pho\ng mơ\r ‘lơ\ng hlo\h.

Tơmam pơm pho\ng mơ\r ‘no\h đe\i 1 tân kơđo\h ple\i chehphe ( kơđo\h kơ dang 1 tân 5 tă phe chehphe), 3 tă mơ\r ( đe\i lơ sa roi ‘lơ\ng) 50 k^ lân, 5 k^ Urê, 1 k^ đak iă kơtao, 1 k^ [uih HB-01 ( dăh mă 5 k^ [uih Trichoderma).

Trong uh:

Mă blu\ng (1): Chă tơruih đak mă lơ vă kơđo\h ple\i chehphe ju, đơ\ng no\h le# hre\ng.

Mă 2: Tu\h hrau đak iă kơtao hăm đak, chă tơruih mă iôm lơ\m pôi kơđo\h chehphe, le# dang 5 jơ vă hăp hram iôm ( kơchăng đak lăp măh vă hoe\i hram tơ\ ‘ngoăih).

Mă 3: Chă hrau lu\k lơ\k mă dơnơ\ng kơđo\h chehph hăm pho\ng lân + urê + mơ\r. Io\k [uih pơgang tu\h lơ\m 50 kơlich đak. Chă rơih te\h tơnă păng le\nh (ve\h ver đak tơ\ng) chă tu\h kơđo\h chehphe hlôi hrau au pơm jing kơnong xă 1m5, kơ jung 2met, hơ [ơ\l 40cm, đơ\ng no\h io\k đak [uih pơgang chă tơruih mă iôm. Đơ\ng no\h tu\h kơ jung hơ [ơ\l 30cm păng tơruih đak [uih pơgang au dơ\ng. Pơm dang 5 tăl d^ng pôi uh kơ jung tru\h 1,5m. Io\k [ak krum mă hlơp vă đe\i yu\h lơ\m lăm. Ư|h kơ ơ\h chă hme\t tre\i pôi uh au (ư\h kơ gơ\h to\k jo# tơ\ pôi au).

Mă 4: Lăp đơ\ng ro\ng m^nh gie\ng ‘no\h bơ\n lăng hơlen: pôi uh to\, yu\h to\ tru\h 70 đo# C, lăng [o#h kul găm ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h, gôh klơk ‘no\h kơ yuơ ư\h kơmăh đak, kăl chă tơruih đak dơ\ng. Đak lơ dêh hang dăh mă to\ se\t je\i pơm ăn uh he\ch hiơ hiơ\ ( kon pơle\i bơ\n gơ\h chă lăng hơlen găh ju lơ\m kơđo\h chehphe uh au hăm trong bơ\n kơ dôp tơpe\t lăng kơđo\h chehphe au, tơdăh đe\i ju đak ‘no\h hoe\i bơih).

Đơ\ng ro\ng 20 năr ‘no\h bơ\n chă kôch lu\k lơ\k, pôi pơ ‘lơ\ng păng kru\h krum [ak, dang 10 năr lăng hơlen m^nh ‘măng, tơdăh [o#h hre\ng ‘no\h tơruih đak hloi. Đơ\ng ro\ng 2 khe\i pôi uh au he\ch, bơ\n hlơk ming he# kơ [ak dang 1-2 năr vă mơ\r hoei kơ to\, đơ\ng no\h gơh chă kôch chơ tu\h ăn ‘long pơtăm dăh mă chă tu\h mong răk lơ\m [i.

Trong mă 2: Uh hre\ch vă he\ch kơđo\h chehphe ( trong au bơ\n io\k [uih pơgang 1 k^ HB-01 dăh mă 5 k^ Trichoderma lơ\m 1 tân kơđo\h chephe), ư\h kơ đe\i rim tơmam anai nhen mơ\r, đak iă kơtao, lân, urê…

Đơ\ng ro\ng hlôi pơm ju kơđo\h chehphe hăm tơruih đak lơ ‘măng, bơ\n chă rơih te\h tơnă păng le\nh (ve\h ver đak tơ\ng) vă pơm kơnong uh, chă prôi kơđo\h chehphe hơ [ơ\l 30cm. Pơm dang 5 tăl d^ng pôi uh kơ jung tru\h 1,5m păng io\k [ak krum mă hlơp vă đe\i u\h lơ\m lăm. Ư|h kơ gơ\h chă hme\t tre\i pôi uh au. Lăp đơ\ng ro\ng m^nh gie\ng ‘no\h bơ\n lăng hơlen pôi uh, tơrui dơ\ng đak. Bơ\n chă tơruih đak lăp măh hăm trong bơ\n kơ dôp tơpe\t lăng kơđo\h chehphe au, tơdăh đe\i ju đak ‘no\h hoe\i bơih.

Đơ\ng ro\ng 20 năr ‘no\h bơ\n chă kôch lu\k lơ\k, pôi pơ ‘lơ\ng păng kru\h krum [ak, dang 10 năr lăng hơlen m^nh ‘măng, tơdăh [o#h hre\ng ‘no\h tơruih đak hloi. Đơ\ng ro\ng 2 khe\i pôi uh au he\ch, bơ\n hlơk ming he# kơ [ak dang 1-2 năr vă mơ\r hoei kơ to\, đơ\ng no\h gơh chă kôch chơ tu\h ăn ‘long pơtăm dăh mă chă tu\h mong răk lơ\m [i.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t - Lan