VOV4.Bahnar - Dang ei Tây Nguyên pơtơm ăh pơyan ‘mi, jing khei năr rei pơtăm lơ hơdre\ch ‘long. Lơ\m kơplăh tơmam drăm kơ minh [ar hơdre\ch ‘long pơtăm tơm nhen cheh phe, tiu tơjur kơjă lơ\m đunh khei năr, xơnăm âu mih ma duch nă tơplih pơtăm hơdre\ch ‘long xa plei. Tơdrong mă mih ma duch nă pơngơ\t kơ đon noh tơm a la chă, tơdrong ‘lơ\ng adoi nhen plei hăm đei iăl dăh mă ưh hăm hơdre\ch ‘long pơtăm âu.

Unh hnam [ok Nguyễn Đình Cừ tơ\ xăh Hòa Đông, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak đei hloh 1 ha caphê kră pơtăm atu\m hăm tiu. Hăm kơjă kơ 2 hơdre\ch ‘long pơtăm âu pơtoi tơjur kơtang, pơyan ‘mi âu, unh hnam [ok vă pơtăm hrau hơdre\ch ‘long xa plei, mă lei oei pơngơ\t kơ đon, yuơ hlôi răt pơtăm [ơm hơdre\ch ưh kơ ‘lơ\ng: “Caphê noh tơm mă lei dang ei kră bơih, pơtăm tơ ‘măl noh duh lôch honh đe\ch, dang ei athei pơtăm hrau ‘long xa plei. Khei năr âu ưh kơ băt vă pơtăm ‘long yă kiơ mă tro\ [lep hăm teh Tây Nguyên. Găh tơdrong hơdre\ch ‘long pơtăm noh [ôh lang xă, 1 tơm noh tơpă 9 tơm noh ưh ‘lơ\ng; đei dôm tơm pơtăm mơj^t xơnămmă ưh đei plei. Inh răt  hơdre\ch [ơ vih pơtăm 7, 8 xơnăm bơih mă ưh đei plei noh athei koh le#. Kon pơlei dang ei tơnap dêh, pơtăm tiu noh đei yua mă kơjă tơjur”.

Tơ\ tơring juăt pơtăm caphê păng tiu, unh hnam [ok Nguyễn Văn Đương, tơ\ thôn 86, xăh Ea Tiêu, apu\ng Chư\ Kuin, dêh char Dak Lak duh [ôh pơngơ\t kơ đon [ơ\t rơih hơdre\ch ‘long pơtăm ‘nao. Hăm 2 ha teh choh jang, pơyan âu ki unh hnam [ok đei yua truh 4 tân tiu, 1 tân minh puơ\t caphê găr păng to\ xe\t sâu riêng. Hăm kơjă tiu păng caphê tơjur dêh hnang, dang ei oei pă 30 truh 40 rơbâu hlj minh k^, unh hnam [ok pơtăm hrau tơm măk ka păng sâu riêng. {ok Đương ăn tơbăt, kon pơlei tơ\ tơring adoi năm răt lơ hơdre\ch ‘long pơtăm tơ\ lơ tơring vă pơtăm hrau lơ\m pơgar caphê păng tiu, mă lei ưh kơ băt tơm a la chă, tơdrong ‘lơ\ng duh nhen tơring te\ch răt noh thoi yơ: “Ăh tong ane# tơm tiu păng caphê noh dang ei inh pơtăm hrau tơm măk ca păng sâu riêng. Dang ei kiơ\ tơdrong kăl kơ tơring noh pơtăm thoi ăi đe\ch, ưh kơ băt te\ch hlot dăh mă ưh. Tơm măk ka dang ei noh lơ lơ\m tơring tam mă băt răt tơ\ anih yơ. Kon pơlei noh ưh băt, gơnơm kơ pu\n ai đe\ch, ưh kơ băt ôh. Dang ei inh pơtăm lơ hơdre\ch ‘long atu\m, tơm mă yơ đei kơjă noh đei xa, mă ưh noh pu\ lôh đe\ch. Dang ei đe xư pơtăm lơ hơdre\ch ‘long nhen [ơ booth, sâuu riêng, măk ka, lơ\m tiu duh pơtăm sâu riêng, tơ\ hơla noh pơtăm đinh lăng, rơya, kơmưt... lăng atu\m noh pơtăm lơ. Inh kơdih chă hơlen, tơm mă yơ [lep noh xơnăm kơnh pơtăm dơ\ng ưh đei hu\t le# ôh”.

{ok Nguyễn Đức Thạch, tơ ‘ngla pơgar ơng rei tơđăh tơ\ xăh Hòa Thắng, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak ăn tơbăt, dôm xơnăm adrol ki, hơnơ\ng ăh blu\ng pơyan ‘mi, kon pơlei truh răt tơđăh caphê păng tiu kơdra#m hloh, mă lei xơnăm âu noh te\ch ưh đei hlot. Khei năr âu xơnăm xơ\, rim năr anih âu te\ch đei minh [ar rơbâu tơm pho\ truh 4 rơbâu 5 rơbâu tơđăh caphê, mă lei xơnăm âu te\ch adar; găh hơdre\ch tiu ưh đei bơngai răt. Lơ kon pơlei apinh tơtă hơdre\ch ‘long xa plei nhen sâu riêng, [ơ, mich, jrang... mă kăl noh tơđăh măk ka oei “khăi – kơjă kăp”: “Tơdrong te\ch răt tơđăh ‘long pơtăm ưh đei hlot. Kon pơlei dang ei pơtăm kiơ\ tơdrong [ôh, tơm mă yơ kăp noh đe răt mă noh, tơm mă yơ tơjur kơjă noh ưh đei pơtăm bơih. Inh rei ơng tơđăh noh duh ưh kơ băt jo# hơlen ôh, noh lơ\m pơgar ơng lai yơ duh đei tơm mă âu mă to, vă tơmoi truh răt caphê, đei bơngai truh răt sâu riêng, [ơ đang kơ noh tơm bri duh athei đei vă te\ch. Dang ei đei tơm măk ka oei [ôh đe kăl lơ păng đei tơm giổi vă io\k găr. Tơm sâu riêng xơnăm xơ\ inh te\ch hlot mă lei dang ei minh [ar anih răh rai đe duh jang lơ noh adoi rơkăh mơ\n. Khei năr âu xơnăm xơ\ kon pơlei năm răt ke\t keng mă lei xơnăm âu noh adar hloh.”

Pơhơi hăm tiu, ưh đei tơre\k truh caphê, tơplih pơtăm ‘long xa plei, to\k bo\k jing trong jang atu\m kơ kon pơlei jang mir Dak Lak. Kon pơlei akhan, tơdrong pơtăm hrau lơ hơdre\ch ‘long xa plei lơ\m pơgar caphê păng tiu gô hơto\k io\k yua. Mă lei, tơdrong tơplih ‘long pơtăm duh kiơ\ kơ tơdrong lang xă ưh pơkăp noh duh pơm ăn tơdrong răm mơ\n, mă hăt noh ăh tơm a la chă, tơdrong ‘lơ\ng hăm hơdre\ch ‘long pơtăm, kih thuơ\t pơtăm ưh đei vei xơđơ\ng [lep.

Tơ\ anăp tơdrong chehphe, tiu tơ jur kơ jă kơtang lơ\m khei năr đunh, kon pơlei cho\h jang sa tơ\ Dak Lăk to\k bo\k tơpl^h trong chă pơtăm ‘long sa plei. Mă lei, tơdrong chă rơih hơdre\ch tơ\ yơ mă đei ‘lơ\ng? Kih thuơ\t cho\h jang sa lơ liơ mă đei io\k yua kơ jăp? Bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang ăn Radiô Nơr pơma Việt Nam oei tơ\ Tây Nguyên đei pơma dơnu\h hăm [ok Đào Hữu Hiền – Kơdră che\p pơgơ\r An^h jang Hơdre\ch ‘long pơtăm kơ Dơno\ an^h tơm Khoa ho\k Kih thuơ\t Tây Nguyên găh tơdrong au.

- {ok ai, tơ\ anăp chehphe tơ jur kơ jă kơtang đunh khei ‘năr, kon pơlei cho\h jang sa to\k bo\k lăng tru\h pơtăm hrau hăm rim kơ loăi ‘long sa plei lơ\m pơgar mir chehphe, An^h au chă ơng te\ch mơdro măh mai găh hơdre\ch ‘long pơtăm au lơ liơ?

-Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: An^h nhôn au rim sơnăm chă ơng, te\ch tơle\ch đei dang 2 tr^u dơnơm hơdre\ch chehphe. Lơ\m au đei dôm hơdre\ch ‘lơ\ng hlôi đei Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang drơ\ng akhan ‘long pơtăm hle. ‘Ngoăih chă ơng chehphe nhôn pơkă ăn kon pơlei pơtăm dôm ‘long sa plei kăl; tơpl^h ăn pơtăm ‘long bing kial ‘no\h pơtăm ‘long sa plei [lep hăm kie\r hui dang yơ hloi. Pơt^h gia pơtăm [ơ, sâu riêng vă kon pơlei io\k đei dơ\ng lơ\m hơgăt te\h ‘no\h. Dôm sơnăm tơ je# au ‘ngoăih chă ơng te\ch hơdre\ch chehphe, nhôn jei chă ơng te\ch hơdre\ch ‘long [ơ, sâu riêng hloi. {ơ nhôn ơng jei hlôi đei Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang drơ\ng ‘lơ\ng nhen [ơ TA40, {ơ Booth, hrei au kon pơlei jei hlôi chă pơtăm hrau lơ\m pơgar mir chehphe. ‘Ngoăih kơ ‘no\h kon pơlei jei pơtăm lơ hơdre\ch sâu riêng Monthong, jing hơdre\ch sâu riêng ‘lơ\ng hlo\h.

- Io\k đơ\ng ‘me\h vă răt pơtăm lơ hơdre\ch ‘long sa plei, lơ\m tơdrong te\ch mơdro pơjei d^h băl kơtang, An^h bơ\n đei nơ\r chă pơtho pơkă ăn kon pơlei lơ liơ ho\ [ok?

-Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Mă tơpă yan au, rim kơ loăi ‘long sa plei đei kơ jă te\ch mơdro phara d^h băl đơ\ng rim u\nh hnam chă ơng, hơdro# găh nhôn au oei vei hơnơ\ng kơ jă so. M^nh [ar hơdre\ch ‘long sa plei tơm nhen sâu riêng, [ơ nhôn tơ jur kơ jă mă lei ư\h kơ măh kơtang. Găh rim u\nh hnam ơng, kiơ\ kơ nhôn băt ‘no\h đe sư kiơ\ trong te\ch mơdro, mư\h đe lu\h răt lơ ‘no\h đe sư ato\k kơ jă tôch kơ măt, mư\h đe ưh gan ‘me\h răt ‘no\h tơ jur kơ jă, kơ yuơ vă te\ch hlot dôm tơmam drăm đe hăp chă ơng.   

- {ok ăi, ‘ngoăih chă ơng te\ch dôm hơdre\ch ‘lơ\ng, An^h bơ\n dau hăm đei iung jang hơdoi hăm kon pơlei cho\h jang sa găh kih thuơ\t cho\h jang lơ liơ?

-Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Tơdrong bơ\ jang kơ lu nhôn ‘no\h m^nh păh chă tơche\ng hơlen, adoi chă ơng tơle\ch dôm hơdre\ch ‘long pơtăm vă pơm lơ liơ hăp đei plei ăl, ‘lơ\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h nhôn jei lăng kơ jăp tru\h tơdrong kon pơlei ‘me\h vă, ‘no\h pơtho tơbăt ăn trong kih thuơ\t jang vă kon pơlei pơm kiơ\ [lep ‘lơ\ng. Đ^ đăng kon pơlei cho\h jang sa adoi nhen rim an^h mơdro sa năm tơ\ nhôn răt hơdre\ch jei ap^nh hơdre\ch au lơ liơ, plei ăl dăh mă ưh, jei ap^nh hloi tơdrong chă tơmơ\t jên jang vei lăng năng tông hăp lơ liơ, ‘no\h nhôn đei khu\l chă pơtho tơbăt găh kih thuơ\t. Nhôn jei chă pơkă păng pơtho ăn đe sư găh kih thuơ\t pơtăm kie\r hui lơ liơ, trong vei lăng năng tông, tơdrong chă tu\h mơ\r, prôi pho\ng, tơruih đak, kăt sơdrai ‘lơ\ng, vă jang sa đei io\k yua kơ jăp đ^ đăng ‘long pơtăm. Rim ko\ng ty, rim an^h mơdro sa đe sư ‘me\h vă chă jang pơtăm ming bơ\n chehphe, pơtăm hrau rim ‘long sa plei ‘no\h nhôn pơtho tơbăt ăn đe sư găh kih thuơ\t pơtăm hrau, kih thuơ\t pơtăm ming, chă pơtăm lơ liơ mă ‘lơ\ng hơ iă hlo\h. Nhôn jei hlôi k^ pơkăp hăm rim ko\ng ty chehphe vă pơtho tơbăt trong kih thuơ\t jang sa.

- {ok ăi, tơdrong chă pơtăm hrau rim ‘long sa plei lăp tơgop đei io\k yua dơ\ng, găh chehphe ‘no\h oei jing ‘long pơtăm tơm hlo\h tơ\ Tây Nguyên. Mư\h lei, An^h au đei trong vang jang hơdoi hăm tơdrong iung jang pơtăm ming chehphe kơ jăp ‘lơ\ng lơ liơ?

-Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Nhôn đei jang hơdoi hăm rim tơdrong jang, tơdrong vă jang, mă hơdăh ‘no\h jang hơdoi hăm Ko\ng ty Nestle Việt Nam, rim sơnăm đei chă tơgu\m ăn kon pơlei, đei sơnăm tơgu\m ăn 1.500 dơnơm hơdre\ch ‘long pơtăm, sơnăm 2019, đe sư chă tơgu\m ăn kon pơlei cho\h jang sa 1.000 hlak jên răt m^nh dơnơm dơđăh ‘long pơtăm. Nhôn pơtru\h hla bơar tơbăt ăn rim tơring vă kon pơlei ch^h anăn ap^nh răt io\k hơdre\ch kiơ\ trong jang au, ‘no\h kon pơlei đei sơđơ\ng găh tơgu\m kơ jă, adoi đei hơdre\ch ‘lơ\ng, vă sơđơ\ng ăn chă pơtăm ming adoi nhen jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng”.     

- Lei ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Bơngai ch^h: Quốc Học

Tơblơ\ nơ\r păng rapor: Lan - Amazưt