VOV4.Bahnar - Kiơ\ ch^h jo# đơ\ng Dơno\ an^h ve\i lăng cho\h jang sa Dak Lăk, dêh char au hlôi đe\i hlo\h 1.000 ha tiu răm pơrang sơdrông pơra\m, 400 ha hlôi lôch kro. Mă le\i, kơ yuơ kơ jă hơnơ\ng to\k măt kơna kon pơle\i oe\i pơ je\i d^h băl chă pơtăm tiu, ư\h kơmơ\ng bri hli hơmơt hiong răm kơ yuơ pơrang pơra\m. Yă Vũ Thị Thúy Hà, oe\i tơ\ tơring Dray B’Hăng, apu\ng Cư Kuyn, tơbăt, pơ đ^ 1 sao tiu to\k bo\k ple\i, păng tiu ‘nao pơtăm kơ u\nh hnam, je\i răm sơdrông pơra\m ngăl: “ Ư|h kơbăt pơrang yă kiơ pơra\m, hla hăp ie\ pre\nh lôm tơbo\l ư\h kơ lang să, mă le\i hơ ie oe\i đe\i. Lăng [o#h hla pre\nh lơ lo\h đe khan kơ yuơ pơrang pơrăm, đe\i bơngai akhan tiu j^ vơnh, ba je\i ư\h kơ băt vă pơm lơ liơ bơih”.

Kiơ\ pơ pro\ jang tru\h sơnăm 2020, hơgăt te\h tiu lơ\m dêh char Dak Lăk ‘no\h lơ\m 12.000 ha. Mă le\i, hre\i au hơgăt tiu hlôi hlo\h nơ\r pơkăp 16.000 ha, lơ\m au đe\i vă je# m^nh poăt ‘no\h pơtăm ‘nao lơ\m 2 sơnăm kơ au. {ok Huỳnh Quốc Thích, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h ve\i lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung dêh char Dak Lăk, pơkă, tơdăh ư\h kơ băt kih thuơ\t mă le\i oe\i hơdrin chă pơtăm ‘long pơtăm au, ư\h kơ jor kon pơle\i bơ\n gô hiong răm kơtang: “ Tơdăh io\k ‘long ksu pơm hơdrơ\ng chă pơtăm tiu le\i mư\h ksu chă kro ‘no\h [ônh kơ bu\k, kơ yuơ lơ lo\h ne\ chă pơtăm dôm dơnơm ‘long ư\h kơ jăp. Tru\h po đơ\ng ro\ng hiong răm pơ đ^ chehphe, ksu pơ đ^ tiu hloi. Trong gơlong hơ iă hlo\h ‘no\h kon pơle\i bơ\n ve\i lăng năng tông kơ jăp dôm dơnơm ‘long kăp g^t hlôi đe\i lơ\m pơgar mir bơ\n nhen bơ\n chehphe, ksu vă đe\i io\k yua kơ jăp. Tơdăh bơ\n chă ro# hu\t ‘long pơtăm anai chă pơtăm tiu le\i bu băt băi lơ\m 2-3 sơnăm kơnh kơ jă tiu hăm măt sơđơ\ng nhen dang e\i dăh mă ư\h”.

Bu băt băi kơ jă tiu lơ\m dôm sơnăm kơnh lơ liơ, mă le\i tơdrong đe\i [ơm tru\h đơ\ng tơdrong dru\h kiơ\ d^h băl chă pơtăm tiu hlôi pơm ăn pơrang sơdrông pơra\m tôch kơtang. Ư|h khan lăp hơdro# tơ\ Dak Lăk, mă le\i lơ tơring pơtăm tiu xă nhen tơ\ Chư\ Sê kơ dêh char Gia Lai, Dak Rlâp, kơ dêh char Dak Nông, tơring đe\i kon pơle\i joăt chă pơtăm tiu, je\i to\k bo\k mơ hoal kơ yuơ pơrang lôch koăng lôch dar deh. Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t Cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên sơkơt hơdăh, ‘no\h j^ tơdrong răm đơ\ng pơtăm tiu ke\t keng: “ Lang să kơtang lơ lo\h hăp pơm ăn lơ tơdrong ư\h hơ iă păng ư\h kơ jăp ‘lơ\ng: Hre\i au tôch lo pơgar tiu hlôi đe\i pơrang lôch koăng lôch dar deh pơra\m, păng rim sơnăm đe\i tru\h rơbau hektar tiu lôch răm. Mă [ar, tơdrong hơmơt đơ\ng ro\ng au kơng dơ\ng ‘no\h hơgăt te\h pơtăm tiu hlôi đe\i pơrang virus pơra\m, tơdrong mă au ư\h kơ pơm ăn kơtiu lôch ră mă le\i hăp pơm ăn kơ pơgar tiu ư\h kơ jing ‘lơ\ng”.

Tiu ‘no\h ‘long pơtăm chă pơtăm păng ve\i lăng tôch tơnap tap, tơdrong tơmơ\t jên jang ‘măng blu\ng je\i tơhoach tôch lơ mơ\m. Kơ yuơ lơ lo\h, kon pơle\i bơ\n dăh kơchăng chă tơche\ng mă hơlen hơdrol vă chă pơtăm ‘long pơtăm au, mă kăl mư\h chă tơ pl^h ‘long pơtăm kăp g^t anai. Păng tơdrong kăl hlo\h mư\h chă pơtăm tiu ‘no\h kăl băt hơdăh kih thuơ\t jang sa vă pơm dă [iơ\ đe\i tơdrong hiong răm.

Kiơ\ kơ Tiến sih Phan Việt Hà, Kdră Anih axong jang Khoa ho\k, lơ\m Anih jang hơlen kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên, pơrang lang xă lơ\m pơgar tiu lơ noh yuơ kon pơlei choh jang tam mă [lep hăm kih thuơ\t rei pơtăm hơdre\ch tơm âu. Tiến sih Phan Việt Hà tơroi: Dang ei kon pơlei jang mir mă lơ noh tuh pho\ng hoă ho\k păng tuh lơ noh hăp pơm rơkăh pơtêng hăm tơdrong kăl kơ tơm tiu; ‘ngoaih kơ noh tơdrong tuh to\ xe\t pho\ng hữu cơ ăn tơm tiu duh pơrăm truh tơdrong lang xă pơrang. Mă 2 noh tơdrong yua pơgang hoă ho\k lơ dêh hnang,, pruih pơgang mă ưh kơ đei hơlen lăng pơgar tiu po hăm đei [ơm pơrang dăh mă ưh, noh gô pơrăm pơđ^ dôm kon char kơmar pơ ‘lơ\ng teh, pơm ăn lơ kon char kơ măr kne# pơrăm teh ato\k chêk lar.

Tiu jing hơdre\ch ‘long pơtăm đei rơh ưh kơ pran, pơm ăn tơdrong trep kơchơ\t ‘lơ\ng ưh kơ lơ. ‘Nâu jing tơdrong mă mih ma duch nă athei băt hơdăh [ơ\t vei lăng tơm tiu. Tiến sih Phan Việt Hà ăn tơbăt: Tơchơ\t mă blu\ng bơ\n athei pơm ăn rơh tiu hiôk giơ\ng pran kiơ\ dôm trong jang kih thuơ\t nhen: athei tuh lơ pho\ng hữu cơ atu\m hăm tuh pho\ng hoă ho\k mă hơto\, thoi noh hăp ke\ tơjră hăm pơrang pran hloh. ‘Ngoaih kơ noh kăl ruih đak hơnơ\ng, vei đak măh hơ iuch teh vă rơh ke\ to\k pran. Lơ\m tơdrong jang tiu noh athei tang găn tơdrong pơm rơka rơh păng lơ\m xơdrai tơm tơlei, yuơ noh gô jing trong pơm ăn pơrang hram mơ\t lơ\m tơm tơlei tiu.

Găh kih thuơ\t rei pho\ng vă ưh kơ đei pơrăm truh tơ\ rơh tiu păng rơh tiu ke\ trep kơchơ\t ‘lơ\ng pran hloh noh Tiến sih Phan Việt Hà pơtho thoi âu: Bơ\n xir minh trong teh tăp dăr tơm tiu pơhlom 15cm, tuh pho\ng ăh anih xir noh păng kla#p teh. Hăm pho\ng hữu cơ noh bơ\n athei tuh pho\ng tơpă hlôi bu\k; păng ăh uh noh pho\ng bu\k bơ\n athei tăh tơmam sinh học tricodema, pơm hach kơchơ\t hữu cơ, pơm xđơ\ng đạm, pơm hach lân…, păng mă hăt noh tricodema tơjră hăm pơrang păng pơmâu ‘me# fusarium.

Lơ\m pơyan phang, mih ma duch nă athei ruih đak hơnơ\ng, vă vei hơ iuch teh ăn rơh tiu to\k giơ\ng pran. Mă tơdrong kăl pho\ng tuh ăn tiu to\ xe\t, mă lei tơm tiu kăl lơ kơchơ\t ‘lơ\ng vă chôh pơkao kơtue\n plei. Tiến sih Phan Việt Hà tơblang: Đơ\ng ro\ng kơ tuh pho\ng hữu cơ noh bơ\n athei axong kơchơ\t ‘lơ\ng ăn tơm tiu kiơ\ trong pruih lơ\m hla hăm pho\ng pruih hla ăn tơm tiu. Pho\ng pruih hla noh bơ\n duh xkơ\t nhen tơdrong kăl đơ\ng tơm tiu păng kiơ\ kơ jăl vă pruih kiơ\ pơkăp, păng lăng atu\m athei pruih roi lơ noh roi ‘lơ\ng. Ăh pruih pơgang noh athei pruih ja#p xơdrai tơm tiu, pơm hơ iuch găh hơla păng kpal hla hloi păng băt pruih ăh ‘năr rơngơp noh mă gơh x^t.

Lan - Zưt  chih păng rapor