VOV4.Bahnar - Dôm xơnăm tơje# âu, kon pơlei Đak Lak hlôi kh^n tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm vă hơto\k io\k yua. Lơ\m noh, tơdrong jang pơtăm hrơu hrau ‘long xa plei atu\m lơ\m pơgar cà phê hlôi tơgu\m lơ unh hnam hơto\k tơdrong erih.

Dang ei, lơ hơgăt ‘long pơtăm kơ Dak Lak noh pơtăm hrơu hrau ‘long xa plei lơ\m pơgar cà phê. Păh ie\ noh pơtăm lơ\m pơgar plei aku\l păng ka kao. Hơdre\ch ‘long đei pơtăm hrau lơ noh tiu, sầu riêng, bơ… adoi đei yua lơ. Hơdăh nhen mir pơgar [ok Trần Văn Thông tơ\ xăh Ea Kiết, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Đak Lak hlôi pơtăm hrau tiu păng ‘long xa plei lơ\m pơgar cà păng je# 2 héc ta kơ po. {ok Thông ăn tơbăt, âu jing tơdrong jang đei jo# hơlen hơdăh, vă pơm yơ\p păng vei hơ iuch teh ăn tơm cà phê. Gơnơm io\k yua lơ trong jang pơtăm hrau hơdre\ch ‘long pơtăm âu pơgar cà phê unh hnam [ok to\k giơ\ng xơđơ\ng đei 4 tấn găr/hec ta. ‘Ngoaih kơ noh, jên pơyua ăn unh hnam [ok duh đei hơto\k jo# đơ\ng pơtăm hrau lơ hơdre\ch ‘long pơtăm âu. {ok Thông ăn tơbăt: Tơdrong pơtăm hrau lơ hơdre\ch ‘long pơtăm thoi âu pơyua lơ ăn mu\k drăm unh hnam, păng xơđơ\ng hloh. Pơtih nhen kơjă cà phê tơjur noh kơjă tiu kăp hloh dăh mă hơto\ adoi axong dih băl, ‘ngoaih kơ noh oei đei kơxu tơmơ\t pơtăm hrau adoi vei xơđơ\ng tơdrong pơyua ăn mu\k drăm unh hnam mơ\n.

Pơmai Nguyễn Thị Thu tơ\ thôn 8, xăh Ea Kpam, apu\ng Chư\ Mgar đei 1 ha 7 sào cà phê. Mă blu\ng tam mă pơtăm hrâu hăm ‘long pơtăm nai, pơmai đei yua đơ\ng cà phê pă dôm yơ, yuơ to# phang, đak ruih ưh kơ măh. Đơ\ng ro\ng chă ho\k hơlen đơ\ng dôm anih jang nai, chă răt hơdre\ch ;long [ơr, ‘long xa plei pơtăm hrâu noh unh hnam đei yua [ôh hơdăh. ‘Ngoaih kơ 7 tấn cà phê rim xơnăm, unh hnam pơmai oei đei yua đơ\ng 200 tơm sầu riêng păng [ơr, ako\m đei yua đơ\ng 300-350 triu hlak jên pơtêng hăm adrol. Pơmai Thu ăn tơbăt: Đơ\ng pơtơm pơtăm hrau hăm ‘long pơtăm nai noh unh hnam jang xa đei yua lơ hloh. Yuơ tơm cà phê 1 xơnăm xa minh ‘măng đe\ch păng đei 4 tấn mă lei hăm 1 héc ta mă pơtăm hrau hăm [ơr noh 1 xơnăm đei yua truh 300 triu hlak jên, noh pơyua lơ hloh găh mu\k drăm.

Unh hnam pơmai Thu păng unh hnam ‘nho\ng Thông jing 2 unh hnam lơ\m lơ unh hnam nai tơ\ Đak Lak, oei rơih trong jang pơtăm hrau lơ hơdre\ch ‘long pơtăm lơ\m minh hơgăt teh. Gơnơm kh^n axong jang âu noh tơdrong pơyua ăn dôm unh hnam tơ\ âu lơ hloh. Lơ trong jang ‘nao, đei yua hlôi đei axong jang hăm tơdrong pơyua hloh 100 triu hlak jên truh 1 tih hlak jên rim xơnăm. Hăm tơdrong đei yua roi năr roi lơ, lơ trong axong jang pơtăm hrau ‘long xa plei đei [ôh lơ tơ\ tơring. ‘Ngoaih kơ pơjing tơmam drăm ‘lơ\ng te\ch ăn teh đak đe, lơ pơgar jang oei axong tơdrong jang xơđơ\ng ăn kon pơlei tơ\ tơring. {ok Nguyễn Hắc Hiển, kơdră anih choh pơtăm păng vei hơlen ‘long pơtăm, lơ\m anih choh jang xa păng hơto\k tơring pơxe\l dêh char Đak Lak ăn tơbăt: Đơ\ng chă hơlen hlôi băt hơdăh ‘ngoaih kơ pơtăm dôm hơdre\ch ‘long âu vă hơto\k io\k yua oei tơgop xơđơ\ng cham char pơm yơ\p răh ăn ‘pơgar cà phê, vei hơ iuch teh lơ\m pơyan phang duh nhen kon pơlei đei io\k yua prăt xơnăm hloi.

M^nh [ar trong jang tu\h mơ\r lơ\m pơyan ‘mi

 Tơ\ anăp tơdrong io\k yua hiôk kơ pho\ng lơ kon pơle\i cho\h jang sa pă ‘me\h tơche\ng tru\h chă tu\h mơ\r ăn ‘long pơtăm. Tơdrong mă au hlôi pơm ăn te\h sa roi rang rar, rim pơrang, sơdrông pơra\m ‘long pơtăm lơ\m te\h hơnơ\ng lang să pơm kơne# tru\h tơdrong blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng kơ ‘long pơtăm. Tơdrong jang chehphe ư\h kơ jăp ‘lơ\ng hlôi păng to\k bo\k pơm ăn pơgar chehphe roi năr roi ư\h kơ ple\i ăl. Vă tơgu\m ăn kon pơle\i bơ\n băt jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng, Thak sih Đào Hữu Hiền, kang [o# Dơno\ an^h chă tơche\ng hơlen Khoa ho\k cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên pơkă hăm kon pơle\i bơ\n găh tơdrong kăl kơ mơ\r lơ\m jang chehphe. Hơvơn kơ m^h ma păng bôl boăl vang mơ\ng.

- {ok ăi, mơ\r g^t kăl lơ liơ hăm te\h păng ;long pơtăm?

Thak sih Đào Hữu Hiền:  Ơ m^h ma duch nă kon pơle\i bơ\n, bơ\n je\i băt mư\h chă pơtăm chephe kăl lăng ba tru\h tơdrong lăng tông lơ\m pơyan ‘mi bơ\n kăl lăng tông tru\h tơdrong chă tu\h mơ\r. Lơ\m khe\i ‘năr pơtăm blu\ng, hơdrol au ki nnhôn je\i hlôi pơkă ăn kon pơle\i bơ\n hơdrin đơ\ng 2-3 sơnăm bơ\n kăl chă tu\h ăn mơ\r m^nh ‘măng. Tơdăh bơ\n ư\h kơ đe\i chă tu\h mơ\r le\i ple\i ư\h kơ gan ăl păng pơgar che\hphe ư\h kơ gan jing ‘lơ\ng. Păng tơdăh chă tu\h mơ\r ư\h kơ [lep kih thuơ\t le\i ư\h kơ jor lơ\m khe\i năr ‘năr chă prôi pho\ng hơnơ\ng hăp gô pơm ăn te\h kơdăng, rang rar, ư\h kơ rơhu\, dơnơm ‘long lơ\m pơgar blu\h vơ\ ư\h kơ jing ‘lơ\ng, ple\i ư\h kơ ăl, ư\h kơ ‘lơ\ng, dơnơm ‘long lơ\m pơgar roi năr roi kră kru\t kơna 2 – 3 sơnăm ‘no\h bơ\n chă tu\h mơ\r m^nh ‘măng, lơ\m mă no\h bơ\n [o#h hơdăh mơ\r đe\i hơnhăk ba sơđơ\ng ‘lơ\ng hơ iă hlo\h. M^nh tơdrong kăl hlo\h dơ\ng, mư\h bơ\n chă pơtăm ming chehphe, tơdăh bơ\n ư\h kơ đe\i mơ\r vă chă tu\h blu\ng a ăn pơtăm ‘nao le\i ư\h kơ jor te\h bơ\n ư\h kơ đe\i jing ‘lơ\ng, pơm ăn ‘long pơtăm hơngrăng hơngrônh, ư\h kơ jing ‘lơ\ng.

- Tơdrong chă io\k yua mơ\r hre\i au bơ\n [o#h đe te\ch mơdro tôch lơ kơ loăi păng bơ\n chă rơ\h dôm pho\ng mơ\r yă kiơ mă ‘lơ\ng?

Thak sih Đào Hữu Hiền: Sơ\ đe ngăl chă tu\h mơ\r ^ch rơmo, mơ\r hla ‘long păng rim mơ\r u\h, mă le\i hre\i au bơ\n chă io\k tu\h dôm mơ\r ayơ ‘lơ\ng hlo\h le\i bơ\n je\i kăl hơlen mă bre\. Pơt^h gia nhen bơ\n hlôi băt, mư\h kon pơle\i pơtăm chehphe lơ lo\h kon pơle\i je\i rong hloi kon tơrong, kon pơle\i chă tu\h mơ\r kon tơrong kon kơlap kơd^h po tơdrong ‘no\h vă pơma kiơ dơ\ng, tôch kơ ‘lơ\ng. Mă le\i tơdăh kon pơle\i bơ\n ư\h kơ chă rong kon tơrong, kon pơle\i chă răt đơ\ng đe le\i đe\i lơ kơ loăi mơ\r. Bơ\n ư\h kơ băt mơ\r ayơ ‘lơ\ng, mơ\r ayơ ư\h. Nhen ^nh bơ\ jang chă tơche\ng hơlen đunh sơnăm ^nh je\i băt găh tơdrong cho\h jang sa kơ kon pơle\i bơ\n răt mơ\r ‘no\h mơ\r ư\h kơ ‘lơ\ng. Kơ yuơ đe io\k yua kmăi hme\t te\h vă pơm ^ch kơpô rơmo, bơ\n ngêh ngăi ‘no\h ^ch kon tơrong tơpă tru\h po đơ\ng ro\ng bơ\n chă tu\h ăn ‘long pơtăm ‘no\h ư\h kơ đe\i jing ‘lơ\ng. Kơna nhôn mă pơkă hăm kon pơle\i bơ\n ‘no\h, tơdăh bơ\n đe\i rơvơn chă rong kon tơrong le\i bơ\n tu\h mơ\r. Mơ\r kơd^h bơ\n chă u\h le\i tu\h ăn mir pơgar ‘long pơtăm tôch jing ‘lơ\ng, tơdăh ư\h le\i bơ\n chă răt đơ\ng rơgoong, dăh mă chă răt mơ\r đơ\ng dôm bơngai chă te\ch mă bơ\n joăt ‘ne\i ‘lơ\ng hlo\h. Tơdăh ư\h le\i bơ\n chă răt prôi pho\ng mơ\r vi sinh dăh mă pho\ng mơ\r anai mă rim hnam kmăi đe ư hơnhang pơm tơle\ch pho\ng mơ\r ‘lơ\ng pơm tơle\ch te\ch mơdro.

- {ok ăi, hre\i au, kon pơle\i cho\h jang sa ngăl chă prôi tu\h pho\ng mơ\r ăn ‘long pơtăm lơ dêh hnang pơm ăn tru\h tơhoach lơ lơ\m cho\h jang sa păng găh mơ\r rơkăh lơ\m te\h tôch kơ lơ le\i hăm đe\i pơm kơne# hơdrơ\k hăm rim ‘long pơtăm. Mư\h le\i, bơ\n chă tu\h mơ\r lơ liơ mă [lep koh?

Thak sih Đào Hữu Hiền: Nhôn chă pơkă ăn kon pơle\i bơ\n găh tơdrong chă tu\h mơ\r ‘no\h bơ\n chă sir chor te\h lơ\m pơyan ‘mi đơ\ng no\h bơ\n tu\h mơ\r păng [u\ kơ lơ\p he#. Tơdăh bơ\n ư\h kơ sir chor te\h le\i le\i bơ\n ư\h kơ chă tu\h mơ\r ^ch kon tơrong mă le\i bơ\n chă tu\h prôi hăm pơho\ng mơ\r vi sinh. Mư\h bơ\n chă tu\h prôi hăm mơ\r vi sinh le\i bơ\n chă prôi [ơ\t sơdrai blu\h tru\h dang yơ ‘no\h bơ\n prôi [ơ\t do\h, đơ\ng no\h [u\ klơ\p he# le\i ‘lơ\ng hlo\h. Găh mơ\r ‘no\h dang 2-3 sơnăm bơ\n chă tu\h 1 ‘măng dang 20-30 kho#i lơ\m 1 hektar. Tơdăh bơ\n tu\h prôi pho\ng mơ\r vi sinh le\i lơ\m 1 dơnơm đơ\ng 1-3 k^ păng sơnăm ayơ je\i prôi tu\h hơnơ\ng. Păng tơdăh bơ\n chă tu\h mơ\r le\i bơ\n chă tu\h lơ\m pơyan ‘mi, ư\h kơ gơ\h chă tu\h lơ\m pơyan phang ôh.

- Le\i ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Lơ lo\h, m^h ma duch nă kon pơle\i bơ\n kăl kơchăng vă te\h jing ‘lơ\ng păng tơgu\m ăn chehphe blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng, lơ\m pơyan ‘mi kon pơle\i bơ\n chă prôi tu\h pho\ng mơ\r vi sinh to\ se\t hlo\h hia\ m^nh ‘măng. Mă le\i, pơkă hăm kon pơle\i chă prôi tu\h pho\ng mơ\r vi sinh lăp pơ tru\h tơtom kơchơ\t trung vi lượng ăn ‘long pơtăm đe\i te\h rơhu\ jing ‘lơ\ng, pơ jing đe\i tơdrong ‘lơ\ng hơ ia\ lơ\m te\h tơgu\m ăn pơm hoach ke\ dôm mơ\r tơnap chă hoach đe\ch ư\h khan chă tơ pl^h keh kong ăn prôi phong ôh, kơna lơ\m pơyan ‘mi bơ\n je\i oe\i chă prôi rim kơ loăi pho\ng dơ\ng vă kơ chehphe đe\i ple\i ăl.

Tơblơ\ păng rapor: Amazư\t - Lan