VOV4.Bahnar - Khei năr tơje# âu, tơ\ minh [ar dêh char lơ\m tơring Tây Nguyên, roi năr roi đei kon pơlei chă răt hơdre\ch [ơr vih pơtăm. Yuơ tơdrong kăl lơ\m te\ch pơdro, lơ pơgar ơng rei tơđăh adoi te\ch lơ hơdre\ch [ơr nhen: Booth, booth 7, Hass…Mă lei tơpă noh, ưh kơ x^ hơdre\ch [ơr mă yơ duh [lep hăm hơyuh to# ‘mi păng teh kơ rim tơring ôh. Vă tơgu\m mih ma duch nă păng bôl boăl băt hơdăh hloh tơdrong giơ\ng pran đơ\ng dôm hơdre\ch [ơr, đơ\ng noh rơih đei hơdre\ch tro\ [lep vă pơtăm lơ\m pơgar ‘long kơ unh hnam po, tiến sih Hoàng Mạnh Cường, Kdră Bộ môn Jang găh bri, lơ\m Anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên gô tơroi hăm mih ma duch nă păng bôl boăl băt hơdăh găh tơdrong to\k giơ\ng đơ\ng tơm [ơr păng minh [ar tơdrong kăl băt [ơ\t pơtăm hơdre\ch tơm âu.

Tơ\ Việt Nam dang ei, tơm [ơr gơh pơtăm tơ\ lơ tơring phara băl. Mă lei Tây Nguyên duh oei jing tơring tro\ [lep hloh, vă tơm [ơr gơh đei lơ plei păng plei ‘lơ\ng hloh. Kiơ\ Tiến sih Hoàng Mạnh Cường, tơring Tây Nguyên đei 3 tơring tro\ [lep hăm hơdre\ch [ơr phara băl:

- Hăm tơring Tây Nguyên lăng atu\m đei axong jing 3 tơring hơdăh noh DakLak jing tơring tơno\ xđơ\ng, mă 2 noh tơring găh hle\ch tu Tây Nguyên, noh jing tơring Lâm Đồng kjung hloh, hơyuh to# ‘mi xđơ\ng rơngơp. Mă 3 noh Gia Lai – Kon Tum, jing tơring vă nhen hăm Lâm Đồng, noh jing tơring găh tu. Oei tơring găh pơbăh păng pơmơ\t pơbăh, đei Dak Nông, tơje# hăm Bình Phước noh đei hơyuh to# ‘mi pha hloh.

Gơnơm kiơ\ 3 tơring âu, kon pơlei jang mir gơh rơih hơdre\ch [ơr tro\ [lep vă pơtăm. Rim hơdre\ch [ơr đei tơdrong to\k giơ\ng phara băl, yuơ noh, mih ma duch nă athei băt hơdăh tơdrong to\k giơ\ng kơ tơm [ơr vă kơ [ônh rơih hơdre\ch pơtăm.

- Tơm [ơr noh đei lơ hơdre\ch, mă lei lơ\m dôm xơnăm tơje# âu noh Anih tơm choh jang xa păng Ato\k tơring pơxe\l hlôi xkơ\t 2 hơdre\ch [ơr noh TE1 păng Booth 7 păng xkơ\t 2 hơdre\ch hơlen lăng noh RIT păng TE40. Hăm 4 hơdre\ch âu noh nhôn hlôi hơlen đunh xơnăm kơ âu, pơtăm hơlen tơ\ lơ tơring phara băl, ako\m tơ\ 4 dêh char Tây Nguyên noh Dak Lak, Gia Lai, Lâm Đồng păng Dak Nông. Păng 1 dêh char găh pơbăh Đông Nam Bộ noh ăn [ôh tơdrong to\k giơ\ng xđơ\ng ‘lơ\ng, đei lơ plei păng ‘lơ\ng. Mih ma duch nă athei hơlen kiơ\ dôm tơdrong âu mă rơih pơtăm 4 hơdre\ch [ơr âu.

Atu\m hăm klăh axong kiơ\ gru\p hơdre\ch noh dôm bngai jang khoa ho\k oei hơlen klăh xkơ\t gru\p tơm [ơr kiơ\ gru\p pơkao. Kiơ\ đơ\ng noh, tơm [ơr đei 2 gru\p pơkao noh gru\p A păng B, lơ\m noh hơdre\ch TE1 jing hơdre\ch pơkao gru\p A, booth 7 noh hơdre\ch pơkao gru\p B, dôm gru\p nai đei pơtăm atu\m vă tơjră hăm tơdrong hiong hơdre\ch, vă hơto\k ăn plei gơh xđơ\ng ‘lơ\ng.

Ngoaih kơ 4 hơdre\ch roi tơ\ kpal, lơ\m tơring dang ei, đei lơ hơdre\ch [ơr đei te\ch tơle\ch hăm hơnăn krao nhen: [ơr booth, booth 8, booth 10,… tiến sih Hoàng Mạnh Cường akhan, âu ưh kơ x^ hơnăn krao [lep ăn dôm hơdre\ch hlôi đei pơkăp dơnơm nhen dang ei ôh.

- Inh pơtruh nơ\r minh tơdrong noh dang ei tơ\ âu bơ\n adro# đei hơdre\ch [ơr Booth 7 (hơdre\ch Booth đei kxo# 7), ưh kơ x^ hơdre\ch Booth đe\ch ôh păng duh ưh kơ đei hơdre\ch yơ noh booth 8, 10 ôh. Yuơ noh mih ma duch nă duh athei hơlen lăng kơtơ\ng mă po băt noh păng răt hơdre\ch tơ\ dôm anih đei pơkăp kjăp ‘lơ\ng.

Tơje# hăm noh, minh [ar anih te\ch tơle\ch hơdre\ch tơm [ơr Hass hăm lơ tơdrong ‘lơ\ng nhen plei tih, [âu phu... Mă lei, adrol kơ xkơ\t răt hơdre\ch tơm [ơr âu vă pơtăm, mih ma duch nă athei băt hơdăh tơdrong to\k giơ\ng kơ hơdre\ch [ơr âu. Tiến sih Hoàng Mạnh Cường ăn tơbăt:

-Tơpă noh hơdre\ch [ơr Hass tơdrong tơjrră hăm pơrang, to# pơđang ưh kơ gan ‘lơ\ng. Hăp tro\ [lep hăm dôm tơring đei hơyuh rơngơp dăh mă dôm tơring teh ăh anih kjung kpal 800m, pơtih nhen tơ\ Bảo Lộc, Lâm Đồng, noh đei lơ plei păng ‘lơ\ng, ưh kơ đei pơrang hơdrông pơrăm ôh. Hăm Dak Lak jing tơring to#, hơyuh ‘năr đơ\ng 25- 27 đo# C, hăm tơm [ơr Hass noh tơ\ hơla 15 đo# C ăh pơyan chôh pơkao kơtue\n plei noh mă gơh [lep. Mih ma duch nă duh athei băt, hăm dôm tơring teh tơ\ Dak Lak noh hăp ưh kơ gan [lep ôh. Tơpă đơ\ng chă hơlen ăn [ôh noh pơrang hơdrông pơrăm lơ, hăp gô tơnap lơ\m tơdrong vei lăng mir pơgar. Mưh xkơ\t tơm [ơr Hass pơtăm tơ\ tơring to# kpal kơ 25 đo# C dăh mă hloh noh hăp ưh kơ đei io\k yua nhen ‘meh vă ôh.

Dôm hơdre\ch [ơr đei xkơ\t păng to\k bo\k oei đei pơtăm hơlen adoi đei lơ plei păng tro\ [lep hăm hơyuh to# ‘mi păng teh tơ\ Tây Nguyên. Dôm hơdre\ch âu gơh pơtăm adro# păng pơtăm hadoi hăm ‘long pơtăm nai adoi [lep ngăl.

- Hăm 2 hơdre\ch TE1 păng Booth 7 hlôi đei xkơ\t tơm đei lơ plei, te\ch hlot hlôi đei dơ\ng kjăp lơ\m tơdrong te\ch răt lơ\m teh đak. Pơđ^ 2 hơdre\ch âu adoi gơh pơtăm adro# păng pơtăm atu\m hăm tơm cà phê, ka kao dăh mă pơgar tiu.

Găh hơdre\ch Booth 7 noh hăp klăh xơdrai tenh pran, ‘lơ\ng hăm tơdrong to\k giơ\ng xơdrai. Noh mih ma duch nă athei băt pơtăm atu\m lơ\m pơgar cà phê noh pơtăm hôi, nhen tơ\ âu nhôn tơbăt noh le# đơ\ng 3 truh 4 trong cà phên pơtăm 1 trong [ơr. Oei pơtăm adro# noh athei pơtăm hôi, pơtăm pơhlom 6x8m hăm teh gôh bazan, oei hăm kơloăi teh nai phui phang hloh noh pơtăm kiơ\ pơkăp 3x4, dang pơtăm hơ[ơ\l hloh to\ xe\t, kơlih tơm to\k giơ\ng adar hloh kơ teh gôh.

Oei hăm hơdre\ch RIT păng TE40 noh tơm ưh to\k kjung păng klăh xơdrai adar. Yuơ noh mưh pơtăm bơ\n athei pơtăm hơ[ơ\l, mă kăl noh pơtăm atu\m hăm hơdre\ch ‘ong pơtăm nai ‘lơ\ng hloh yuơ hăp ưh kơ đei tang găn tơhlăk pơtêng hăm xơdrai tơm nai.

Tiến sih Hoàng Mạnh Cường duh tơre\k hăm mih ma duch nă băt găh pơyan kơ dôm hơdre\ch [ơr. ‘Nâu duh jing anih vă mih ma duch nă rơih hơdre\ch [ơr tro\ [lep, đei yua xđơ\ng păng te\ch đei kjă kăp.

Hăm dôm hơdre\ch âu noh mih ma duch nă athei băt [ơr Booth 7 păng hơdre\ch RIT, 2 hơdre\ch âu noh jing hơdre\ch đum klui. Hơdre\ch Booth đum đơ\ng khei 10 – khei 11, păng pơdui truh tong ane# khei 12. Oei hăm hơdre\ch RIT noh io\k yua klui hloh, đơ\ng khei 11 truh đ^ khei 12, blu\ng khei 1. ‘Nâu jing dôm hơdre\ch ‘lơ\ng hloh, khei năr vei răk đunh, hloh kơ 10 năr, [ônh ăn kơ bơ\n chơ năm tơ\ tơring ataih. Hơdre\ch TE1 păng TE40 noh pe\ hrôih hloh, đơ\ng khei 7 truh khei 9.

Tơ\ âu inh pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă athei rơih pơtăm dôm hơdre\ch gơh pơtăm atu\m, mă mônh noh bơ\n gơh chă hơmet io\k yua, mă 2 noh đei tơmam mă bơ\n te\ch ăn kơ đe đơ\ng khei 7 truh khei 12 gơh xđơ\ng.

Găh tơdrong tang găn pơrang, vei lăng pơgar ‘long, mă ưh kơ đei lơ, mă lei mih ma duch nă duh kăl băt hơdăh dôm kơloăi pơrang pơrăm tơm [ơr vă đei trong tang găn tro\ [lep.

Lơ\m 4 hơdre\ch [ơr noh hơdre\ch Booth 7 ưh kơ gan ‘lơ\ng, [ôh [ơm pơrang le\ch kơtăk yuơ 2 kơloăi pơmâu pơrang noh Fusarium dăh mă Phithotora pơrăm. Lơ\m khei năr jang, mih ma duch nă athei hơlen lăng lơ\m tơm. Atăm dơ\ng hăm hơdre\ch âu noh roi vang djôm pơrăm lơ hloh, đơ\ng plei ie\ bơ\n athei hơlen păng pruih pơgang kiơ\ pơkăp vă tang găn kơđoh hơkar [renh [ronh ‘me# pơm tơnap kơ te\ch tơle\ch.

Tơ\ kpal noh hei nhôn tơroi kơ dôm tơdrong kăl băt lơ\m tơdrong to\k giơ\ng pran hăm tơm [ơr yuơ tiến sih Hoàng Mạnh Cường, Kdră Bộ môn jang găh bri, lơ\m anih tơm hơlen kho ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên pơtruh tơroi. ‘Meh vă mih ma duch nă păng bôl boăl băt hơdăh hloh vă rơih hơdre\ch [ơr tro\ [lep hăm hơyuh to# ‘mi păng teh tơ\ tơring kơdih po.