VOV4.Bahnar - Kơmăng năr 16/1 âu ki, tơ\ plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak, păng minh [ar tơring tơje#, hlôi đei ‘mi tih. Adrol kơ noh, ăh je# đ^ khei 12/2015, tơ\ lơ tơring nai lơ\m dêh char Dak Lak, Dak Nông, duh đei ‘mi hơlơ\k kơ pơyan. Dôm ‘măng ‘mi thoi âu hlôi pơm ăn cà phê chôh pơkao hrôih, pơm ăn kon pơlei jang mir pơngơ\t kơ đon. Cà phê chôh pơkao [ơ\t pơgar tơm ‘nao pe\ plei đang, tam mă tom kăt hleh xơdrai vă vei lăng, kơnh gô pơrăm truh plei ăn pơyan đơ\ng ro\ng. 

{ok Phạm Văn Công, tơ\ xăh Cư Dliê Mnông, apu\ng Cư M’gar, dêh char Dak Lak, tơ tok: sơ năm ‘nâu to\ phang truh hrôih, ưh ê đei dơ\ng ‘mi ưh tro\ pơ yan, ‘no\h j^ tơ drong ‘lơ\ng ăn dôm kơ loăi ‘long nai, mă lei hăm che\h phe ‘no\h rong tôch mơ mat. Pơ gar che\h phe hơ ngreo hơ ngrônh đơ\ng ro\ng kơ phe\, tam tom kăt hơ met dơng sơ drai tơ tă le\ch [e\nh pơ kao, pơ yan truh plei gô ưh kơ ‘yăl, yoa ‘long plei răh rai, ưh đei hơ nơ\ng. Dang ei, [ok athei gô pơ kao kro ‘mơ\i na hơ met ming pơ gar che\h phe păng le# pơ gar hre\ng kle\p truh ‘măng le\ch pơ kao đơ\ng ro\ng dơ\ng. {ok Phạm Văn Công akhan: “Dang ei mă ba rong hloi pơ kao âu, pruih đak, vei rong ‘no\h pơ kao đơ\ng ro\ng kơnh hư đ^. Dang ei kư\ gô chang gơ nang kơ to\ ‘mi đe\ch bơih.

Hăm u\nh hnam yă Lê Thị Uyên, tơ\ xăh Ea Drơng, apu\ng Cư M’gar, hiong răm [ôh tôch rơ đăh, yoa ‘mi [ơ [re\h tam iôm te\h vă ‘long che\h phe ke\ le\ch pơ kao, kơ te\n plei. Yă Lê Thị Uyên kơ plăh dang ei ưh kơ băt vă vei rong ‘long che\h phe thoi yơ vă ‘lơ\ng: ‘Long ‘nâu ưh kơ măh đak, sư le\ch pơ kao hơ ngreu jô ho\nh lơ lou ưh gơ\h kơ te\n plei ôh. Gơ nơm đe bơ ngai jang khoa ho\k pơ tho tơ [ôh ăn vă kon pơ lei băt trong hơ met ming, pơ tih gia nhen thoi yơ j^ ưh kơ măh đak vă kon pơ lei pruih dơ\ng, dăh mă pơm thoi yơ vă sư đei plei ‘lơ\ng [iơ\.”

Ku\m pơ ngơ\r nhen bơ ngai pơ tăm che\h phe tơ\ apu\ng Cư M’gar yoa đơ\ng to\ ‘mi ưh sơ đơ\ng, ‘nho\ng Trần Đức Thiên, pơ ma: Sơ năm ‘nâu yoa ‘mi hrôih kơ na che\h phe le\ch pơ kao hrôih. Kơ na nhôn ‘me\h apinh dôm bơ ngai jang khoa ho\k găh trong vei rong che\h phe đơ\ng ro\ng kơ sư le\ch pơ kao âu, athei pruih đak thoi yơ vă sư gơ\h ‘lơ\ng.”

Pơ yan jang âu ki, bơ ngai pơ tăm che\h phe tơ\ Dak Lak pơ ma adrô# păng Tây Nguyên pơ ma atu\m tơ [âp lơ mơ mat tat yoa đơ\ng to\ phang. Sơ năm 2016 âu, ưh lăp to\ phang dêh đơ\ng blu\ng pơ yan, kơ jă che\h phe jur hơ nơ\ng đe\ch, mă dôm ‘măng mi jur ưh tro\ pơ yan đơ\ng ro\ng kơ phe\ đang sư pơm ăn che\h phe le\ch pơ kao hrôih, kon pơ lei roi pơ ngơ\t hlo\h dơ\ng. Mă đơ\ng juăt pơ tăm che\h phe đunh bơih ră mă lei, kon pơ lei Dak Lak oei kơ băt vă pơm thoi yơ hăm to\ ‘mi ưh sơ đơ\ng âu.

Găh tơ drong che\h phe le\ch pơ kao hrôih yoa đơ\ng ‘mi ưh tro\ pơ yan, Tiến sỹ Tôn Nữ Tuấn Nam, sơ\ j^ kăn [o# jang lơ\m An^h jang Khoa ho\k ki thuât nông lâm nghiệp Tây Nguyên, ăn tơ băt, tơ\ Dak Lak, dôm ‘măng mi âu ki hlôi đei dang 20 truh 30% kơ so# pơ kao lơ\m pơ yan truh chôh le\ch. Kon pơ lei athei lăng năng to\ ‘mi thoi yơ vă đei trong vei rong pơ gar che\h phe ‘lơ\ng hlo\h. Đơ\ng ro\ng âu, nhôn apinh jet Tiến sỹ Tôn Nữ Tuấn Nam, 1 ‘nu bơ ngai juăt jang găh ‘long che\h phe, hơ pơi…..

- Tiên sih ăi, dôm khei blu\ng pơyan phang, tơ\ Tây Nguyên đei ‘mi tih hơdrơ\k pơyan, pơm ăn cà phê tơ\ lơ tơring chôh pơkao hrôih [ơ\t ‘nao pe\ plei đang. Nhen [ai chih ‘nao roi tơ\ kpal noh đei pơgar ‘long pơtăm ưh kơ ke\ chôh pơkao, mă kon pơlei juăt krao noh chôh pơkao ưh kơ blang, pơm ưh kơ đei plei. Thoi noh bngai jang cà phê athei pơm thoi yơ [ơ\t tơjra#m dôm ‘măng ‘mi thoi âu?  

-TS Tuấn Nam:  Mưh chôh pơkao mă ưh kơ blang noh răm đe\ch bơih. Noh mih ma duch nă athei tơre\k, [ơ\t ‘mi jur ưh kơ ê nhen âu xơ\ noh, dôm tơring mă ba lăng đei măh đak ruih, dang hloh 30mm, noh mih ma duch nă ưh kơ kăl ruih dơ\ng ôh. Dôm anih mă ưh kơ măh đak ăn tơm chôh pơkao noh hăp duh oei đei pơkao mă lei pơkao hăp bra#p ưh kơ ke\ blang, noh bơ\n athei dăh ruih đak tơtom hloi. Bơ\n chă xir teh vă băt, mưh nhen đak hran jru\ đei pơhlom 30-40cm, noh măh ăn tơm cà phê chôh pơkao tôm. Oei mưh to\ xe\t jat noh, ‘mi ie\, hăp hram tơ\ kpal dang pơhlom 10cm đe\ch noh athei ruih đak hloi. Ruih đak mă tom noh dang đơ\ng ro\ng kơ ‘mi noh bơ\n ruih đak hloi vă kơ tom, ưh kơ x^ gô pơkao ưh kơ ke\ chôh blang ‘mơ\i ôh, kơlih [ơ\t doh pă ke\ do\ng pơkao bơih.

-Tiên sih ăi, hăm dôm pơgar cà phê hlôi chôh pơkao hrôih [ơ\t đei ‘mi hơdrơ\k pơyan noh mih ma duch nă bơ\n athei kơchăng vei lăng thoi yơ?

-TS Tuấn Nam: Mưh nhen tơring yơ mă đei đak ‘mi măh ăn cà phê chôh pơlao noh mih ma duch nă xđơ\ng jơhngơ\m hăm pơkao noh, hăp gô kơtue\n plei ‘lơ\ng. Păng kơlih pơkao noh pơtơm chôh tam mă truh 30% pơkao kơ pơyan truh âu kơnh, noh bơ\n athei le# ăn pơgar cà phê pơtoi chiu to#. Noh mih ma duch nă pơtoi hơlen truh lai yơ pơkao pơtoi ruh le# noh bơ\n pơtơm ruih đak hơdrăp dơ\ng vă pơkao tơm gơh chôh ‘lơ\ng. Mih ma duch nă duh ne\ kơ pơngơ\t ruih đak dăh tenh mă athei ruih đak vă rong pơkao chôh ăh ‘măng adrol kơ noh, kơnh hăp pơrăm truh pơkao chôh đơ\ng ro\ng, păng hăp chôh pơkao răh rai ưh kơ đei xđơ\ng.

-Tiên sih ăi, lơ\m khei năr âu, đei pơgar cà phê ‘nao pe\ đang, tam mă tom kăt hlah xơdrai noh chôh pơkao. Thoi ăi mih ma duch nă athei kăt xơdrai tơm cà phê thoi yơ vă mă [lep?

-TS Tuấn Nam:  {ơ\t doh bơ\n gô pơkao chôh đang,  le# pơkao jô ‘mơ\i đang kơ noh pơtơm kăt xơdrai. Kơlih xơnăm âu noh to# pơđang roi kơtang hloh, noh tơ\ dôm tơring mă tơm pran athei kăt hleh mă hrôih, mă lei hăm dôm pơgar tơm kră dăh mă pơgar tơm ưh kơ pran yuơ đơ\nẽiơnăm adrol, pe\ đang tam mă tom tuh pho\ng, dăh mă pơgar tơm ưh kơ đei tơm yơp pơgăn, noh bơ\n kăt hleh xơdrai klui hloh. Dang bơ\n axong hleh jing 2 ‘măng, ‘măng mă blu\ng noh kăt dôm xơdrai kro, pơ ‘ngoaih mir pơgar đe\ch; oei dôm xơdrai ưh kơ giơ\ng dăh mă xơdrai kră noh bơ\n rong dơ\ng, đơ\ng ro\ng kơ ruih đak 1-2 ‘măng dăh mă ăh blu\ng pơyan ‘mi noh bơ\n kăt hleh pă ‘mơ\ng dơ\ng. Pơm thoi noh gô tơgu\m ăn tơm cà phê ke\ tơjră hăm to# phang tơnăp hloh, kơlih mưh pơgar ưh kơ ke\ iung mă ba kăt hleh xơdrai noh kơnh hăp jing kue hloh dơ\ng atu\m hăm to# phang kơtang kơnh pơm ăn tơm pơgar roi răm hloh dơ\ng. Noh mih ma duch nă athei băt xơnăm âu gơnơm kiơ\ kơ tơdrong pran pơgar tơm mă kăt hleh xơdrai mă xđơ\ng.

-  Bơnê kơ ih hlôi axong jơ pơma dơnuh âu.

Lan - Dơng chih păng pơre nơ\r