VOV4.Bahnar -  Khei năr âu ki, nhôn đei io\k lơ nơ\r apinh jet đei tơre\k truh kih thuơ\t pơtăm păng vei hơlen tơm tiu ăh pơyan ‘mi. ‘Nâu jing khei năr tơm tiu [ơm lơ pơrang nhen tơm ưh kơ ke\ to\k giơ\ng, lôch lơ, ruh to\ng plei, ruh plei pơda... Kih sư Trần Đỗ Hoàng -  Anih jang Lộc Trời, tơblang hơdăh găh dôm nơ\r apinh jet âu đơ\ng mih ma duch nă.

{ok Y Lâm Mlô, oei tơ\ xăh Chuôr Dăng, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Dak Lak apinh: “Nhen pơgar tiu unh hnam inh dang ei đei minh [ar tơm [ơm pơrang thán thư păng ôm rơh. Đei [ôh tơm [ơm pơrang inh năm răt pơgang pruih, dang ei da [iơ\ bơih. Inh hơpơi, bơngai juăt jang găh tơdrong âu tơroi lăng găh kih thuơ\t vei lăng tiu vă pơgar tiu to\k giơ\ng pran hloh”.

            -Ki sư Trần Đỗ Hoàng 1: Inh ap^nh tơl ăn [ok Y Lâm Mlô, j^ thán thư ‘no\h j^ anăn krao atu\m vă pơ ma truh dôm pơ rang j^ yoa đơ\ng pơ mâu Colletotrichum. Kơ loăi pơ mâu âu phă pơ răm lơ kơ loăi ‘long pơ tăm nhen: tiu, che\h phe, ‘long điêu… Pơ rang j^ chek lar pran lơ\m pơ yan ‘mi.

Yoa thoi no\h, vă tang găn bơ\n athei jang: mă 1 pơm ăn pơ gar rơ hơi ‘lơ\ng, tơ dăh pơ tăm hăm hơ drơ\ng ‘long hơ rih ‘no\h athei chre hơ met dơng lơ\m pơ yan ‘mi. Atu\m hăm ‘no\h mưh săy pho\ng athei tuh lơ mơ\r [iơ\.

Mưh [ôh j^ ‘no\h bơ\n athei yoa dôm kơ loăi pơ gang gơ\h pơ lôch lơ pơ rang j^ pha ra băl. Pơ tih gia nhen: Amistar Top dăh mă til super vă pruih. Mưh pruih athei pruih mă hơ nơ\ng păng pruih to\ se\t hlo\h ‘no\h 3 ‘măng, 1 ‘măng pruih đunh băl 7 năr.

Mă 2 j^ pơ rang j^ ôm rơ\h. Mưh tiu nhen vă lôch păng bơ\n cho\h [ât rơ\h sư [ôh rơ\h ôm ‘no\h pơ rang j^ mât phă đ^ đunh bơih. Pơ rang j^ phă rơ\h ôm tơ\ tiu hrei ‘nâu yoa đơ\ng pơ mâu Phitoxthora. Pơ mâu âu tơ po\h kiơ\ đak.

Yoa thoi no\h trong hơ met ‘no\h bơ\n athei sir ro\ pơ đ^ rim tơm rơ\h ôm, hu\t tơ\ ‘ngoăih pơ rang, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h săy vôi. Atu\m hăm ‘no\h vă găn j^ ăn pơ gar ‘no\h bơ\n athei pơm ăn pơ gar rơ hơi ‘lơ\ng, ưh đei đak lơ\p păng yoa pơ gang tang găn j^. Hrei ‘nâu vă tang găn j^ ôm rơh tơ\ tiu bơ\n gơ\h yoa hrâu 2 pơ gang insuran, hăm pơ mâu trico ĐHCT(Đại học Cần Thơ). 2 kơ loăi âu gơ\h tuh hrâu hăm băl vă pruih tơ\ pơ gar tiu. Tơ dăh pơ gar tiu đei 1 tơm rơ\h ôm bơih ‘no\h bơ\n athei buch hu\t păng athei pruih pơ gang ăn đ^ đăng dôm tơm tiu oei đei dơ\ng vă tang găn pơ mâu phă.

Pơtoi tơ\ hơla âu dơ\ng noh nơ\r pơtruh đơ\ng yă H’Djiêng Bdap, oei tơ\ xăh Dray Bhăng, apu\ng  Chư\ Kuin, dêh char  Dak Lak: “Vei hơlen tiu noh tơnap, pơtăm tiu hơnơ\ng ăh pơyan phang hăp lôch, ưh kơ băt kơlih kiơ mă tơm lôch kơdih. {ôh đe chă pruih pho\ng mă âu mă to, pik pơgang âu pơgang to, ba duh [oi kiơ\. Năm apinh anih te\ch pơgang đe akhan pik pơgang âu pơgang to, ba răt tơvih chă pik chă pruih ră mă lei tiu adoi lôch răm”

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng 2:  &nh ap^nh tơl ăn yă H’Djiêng B.dap. Kơ lih yoa kiơ đei [ôh tiu truh pơ yan phang ‘no\h lôch ru\ng, tơ drong tơm ‘no\h thoi âu: Hrei ‘nâu 1, 2 kơ loăi pơ mâu phă tiu nhen pơ mâu Phitoxthora mơ\ng kiơ\ an^h sư phă pha ra băl mă tiu lôch kơ tă hloi dăh mă gô truh pơ yan phang ‘mơ\i na lôch.

Hmă hmă mưh pơ mâu phă [ât rơ\h ‘no\h sư găn đ^ kơ chơ\t jur to\k tơ\ tơm tiu păng tơ\ hơla rơh, kơ na tiu lôch tôch hre\nh, [ât lăp dang 2, 3 gie\ng đe\ch. Mă lei mưh pơ mâu phă tơ\ lơ an^h nai tơ\ tơm tiu, mă loi sư phă [ât rơ\h tơm ‘no\h [ât lăp sư ưh đei lôch hloi yoa oei đei 1, 2 to\ rơ\h nai rong dơng. Mă lei truh pơ yan phang ‘no\h kơ so# rơ\h oei erih to\ se\t hnang ưh ke\ pơ truh mơ\r kơ plăh âu tơm tiu sư lôch. 

Thoi no\h vă tang găn j^ phă tiu lôch ‘no\h athei băt, pơ mâu j^ lai yơ ku\m đei lơ\m te\h, bơ\n athei tang găn hơ drol ‘no\h tơm. Mă 1 athei hơ met pơ ‘lơ\ng đak lơ\p. Tiu athei pơ tăm tơ\ dôm an^h kơ jung hlo\h lơ\m pơ gar, vă akhan pơ tăm tiu bơ\n athei pôi te\h păng chor hơ bong ăn đak ro, ưh gơ\h le# đak tơ\ng, đak lo\k lơ\p lơ\m pơ gar tiu pơ yan ‘mi. Mă 2, ‘no\h bơ\n tuh mơ\r nhen ich rơ mo, ich nhu\ng… athei u sư mă ôm ‘mơ\i na tuh ăn ‘long. Tơ drong tôch g^t kăl dơ\ng ‘no\h athei so\h hu\t pơ đ^ dôm tơ nơm ‘long lôch lơ\m pơ gar yoa pơ rang j^ đa tơ po\h đơ\ng âu.

Mă hơ tuch ‘no\h bơ\n yoa pơ gang pruih. Bơ\n athei băt yoa pơ gang đơ\ng blu\ng pơ yan ‘mi. Kon pơ lei gơ\ih pruih pơ gang nhen inh ‘nao tơ roi, ‘no\h j^ pruih 2 kơ loăi pơ gang insuran – pơ rang pơ lôch pơ rang j^ lôch hre\nh păng m^nh kơ loăi pơ gang sinh ho\k ‘no\h trico ĐHCT juăt hơ met pơ rang j^ lôch hiơ\.

Hmă hmă mưh yoa pơ gang bơ\n pha 3 go\i insuran lơ\m 1 kơ thu\ng phi 200 kơ lich đak, oei trico ĐHCT lăp kăl 1 go\i, 1 puăt k^ ăn 1 kơ thu\ng phi, hơ vơ\r mă hơ nơ\ng, pruih mă iôm, 1 tơm pruih đơ\ng 2-3 kơ lich. Bơ\n pruih thoi âu 3 ‘măng lơ\m 1 sơ năm: [ât blu\ng pơ yan ‘mi, to\k bo\k pơ yan ‘mi păng [ât hơ tuch pơ yan ‘mi. Rim ‘măng pruih bơ\n gơ\h pruih đơ\ng 1 truh 2 vât, mơ\ng kơ dih ba đei. Dôm tơ ring đei pơ rang j^ lôch lơ ‘no\h bơ\n pruih lơ vât [iơ\. Pơ tih gia nhen kơ plăh âu mih ma duch nă athei pruih 3 vât, 1 vât pruih đunh băl 1 gie\ng vă găn ưh ăn pơ rang j^ tơ po\h tơ\ tơm nai.

{ok Y Chiên Ayun, oei tơ\ Chuôr Dăng, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Dak Lak, apinh: “Inh ‘meh băt pơtăm tiu thoi yơ vă tiu gơh pran, giơ\ng ‘lơ\ng, kơlih nhen pơgar tiu hnam inh noh tiu lôch nhen vă đ^ lơ\m pơgar. Mă 2 dơ\ng noh, đei lơ tơm to\k giơ\ng bơih mă lei to\ng pơkao ruh lơ, kơxo# to\ng pơkao oei noh to\ xe\t đe\ch. Gơnơm kơ ih chă tơroi tơgu\m trong vă hơmet păng trong vei hơlen đơ\ng ro\ng kơnh”.

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng 3:  Ap^nh kơ ku\h kơ ih ‘nho\ng Y Chiên, nơ\r ih ap^nh găh tiu lôch ku\m nhen lơ nơ\r đe mih ma duch nă nai ap^nh ‘năi. Yơ\ng âu ki nhôn hlôi pơ tho tơ [ôh trong tang găn atu\m ăn kon pơ lei bơih, mă 1 ‘no\h ưh ăn đak lo\k lơ\p lơ\m pơ gar tiu. Mă 2 lăp tuh mơ\r j^ kơ loăi pho\ng tôch kơ kăl ăn tiu. Păng yoa pơ gang ‘no\h inh tơ tă athei yoa hrâu 2 kơ loăi pơ gang, Insuran păng trico ĐHCT, 2 kơ loăi pơ gang âu đe te\ch lơ tơ\m dôm an^h te\ch pơ gang sơ drông.

Mă 2 ‘no\h j^ tiu hơ lu\ng hơ ie, yoa lơ tơ drong, [ât lăp yoa tuh mơ\r ưh kơ tôm. Mă 2 ‘no\h yao to\ ‘mi kial kơ ne# sư pơm ăn hơ ie hơ lu\ng ‘năi.

Vă tang găn hơ ie hơ lu\ng ‘no\h athei tuh, pruih thim pho\ng mơ\r tơ\ hla. Hrei ‘nâu lơ an^h đe te\ch pho\ng Bo hữu cơ. Bo hữu cơ đei ănn Hi-boron, mưh bơ\n pruih ‘no\h ưh gan pơ răm truh tơ\ tơm tiu. Mih ma duch nă pruih Hi-boron âu [ât adrol kơ khei tiu le\ch pơ kao, thoi no\h sư gơ\h tơ gu\m ăn tiu plei gei, da [iơ\ hơ lu\ng [iơ\. M^nh kơ loăi pơ gang dơ\ng ‘no\h Vitazim đơ\ng Mi, ưh lăp pơm ăn tiu gei đe\ch mă oei pơm ăn tiu ke\ tơ jră hăm to\ ‘mi kial ưh kơ ‘lơ\ng dơ\ng, nhen ‘mi tih, kial hơ bu\t mă ưh ‘no\h to\ phang.

Kiơ\ tơ drong juăt đơ\ng inh ‘no\h mih ma duch nă athei yoa hrâu 2 kơ loăi pơ gang Hi-boron păng Vitazim pruih lơ ‘măng. ‘Măng mă 1 [ât tiu ‘nao vă le\ch pơ kao păng ‘măng mă 2 pruih [ât tiu ‘nao kơ te\n plei, thoi no\h sư gơ\h găn đei hơ ie tiu hơ lu\ng ‘lơ\ng hlo\h.

{ok Trịnh Phú Thuận, oei tơ\ kueng kơpho# 5, phường Đoàn Kết, th^ xăh Buôn Hồ, dêh char Dak Lak apinh:      “Blu\ng pơyan ‘mi đei lơ kon char kơmar lơ\m teh atu\m hăm pơmâu Phitoxthora pơm ăn tơm tiu lôch tenh lôch hiơ\. Nhôn ưh kơ băt pơrang yă kiơ păng yua pơgang kiơ vă hơmet pơrang âu gơh x^t. Inh duh hơvơn đei tơdrong tơroi mă hơdăh hloh”

Ki sư Trần Đỗ Hoàng 4: Hmă hmă dôm tơm tiu đei pơ rang j^ phă rơ\h ‘no\h hla sư tơ ve\nh păng tơm kră mă đơ\ng bơ\n vei rong ‘lơ\ng ră. Mưh kôch rơ\h sư ‘no\h bơ\n [ôh rơ\h sư pơ plei hrơ hre\n hrơ hrônh.

Vă hơ met ‘no\h bơ\n athei pơm ăn pơ gar rơ hơi ‘lơ\ng, athei hơ to\k độ pH ăn te\h păng le# kơ ăn pơ gar rơ hơi gơ glơng hnang, mă loi j^ mưh ‘năr to\ ‘no\h pơ rang j^ lơ\m te\h đa ako\m [ât rơ\h tiu.

Mă 2 dơ\ng bơ\n athei tang găn đơ\ng blu\ng pơ yan ‘mi. Hrei ‘nâu gơ\h yoa m^nh [ar kơ loăi pơ gang tơ ruih vă pơ lôch [iơ\ pơ rang j^ lơ\m te\h. Lơ\m khei 8 âu kơnh công ty Syngenta vă te\ch ăn mih ma duch nă pơ gang Sovigo, ‘nâu j^ pơ gang pơ lôch pơ rang j^ lơ\m te\h tôch s^t, gơ\h pơ lôch hloi bơ\n yă de hai. Mih ma duch nă gơ\h yoa 1 ‘măng [ât blu\ng pơ yan ‘mi păng 1 ‘măng [ât hơ tuch pơ yan ‘mi.

Mưh vei rong ‘no\h bơ\n athei tuh mơ\r, ich rơ mo lơ [iơ\, hơ len năng độ pH lơ\m te\h, tơ dăh iu\ dêh hnang ‘no\h săy ming vôi vă hơ to\k độ pH. Atu\m hăm ‘no\h io\k yoa 1 kơ loăi pơ mâu sinh ho\k pơ lôch pơ rang j^ lơ\m te\h tôch ‘lơ\ng hrei ‘nâu ‘no\h Trico ĐHCT.

Bơngai ch^h: H Xíu H Mok

Lan – Dơng chih ako\m păng rapor