VOV4.Bahnar - Lơ\m pơyan ‘mi, chehphe blu\h vơ\ te\nh kuăng găh sơdri, hla păng kơtăn ple\i t^h vơ\. ‘Nau jing khe\i ‘năr đe\i lơ sơdrông pơrang pơra\m kơtang hlo\h hăm cà phê. Lơ\m tơdrong tơroi năr au, tiến sĩ ve\i lăng cho\h jang sa Tôn Nữ Tuấn Nam, kơdră so An^h jang Khoa ho\k kơ Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kih thuơ\t Cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô pơtho tơbăt ăn kon pơle\i bơ\n tơchă lăng [o#h hơdăh găh hơdrông pơrang pơra\m cà phê lơ\m pơyan ‘mi păng trong tang găn hơlau.

            Pơyan ‘mi, cà phê hơnơ\ng đei ruih lơ đak, tơdrong mă âu pơm ăn tơm to\k giơ\ng pran, mă lei atu\m hăm noh duh pơdru\t tơdrong to\k giơ\ng duh nhen pơrang lang xă tenh hloh. Minh lơ\m kxo# hơdrông pơrang hơnơ\ng kơ [ôh ăh khei mă âu noh măng dăk yă de pơrăm plei cà phê. Tiên sih Tôn Nữ Tuấn Nam ăn tơbăt, yuơ xơnăm âu hơyuh to# ‘mi ưh kơ xđơ\ng, to# đunh năr, đak ‘mi ăh pơyan to\ xe\t, ako\m lơ ăh je# tôch pơyan noh măng dăk yă de xa pơrăm kơtang hloh dơ\ng: Pơyan âu duh đei măng dăk tơ\ minh [ar pơgar cà phê, mă hơnơ\ng noh măng dăk ăh xơnăm âu to# đunh năr noh duh đei măng dăk xa hơlơ\k dơ\ng. Ăh măng dăk yă de pơrăm plei pơtơm tih kơ tơm cà phê, xơdrai cà phê noh hăp gô pơm hư to\ng plei păng pơm ăn plei ruh hơlu\ng.

            Vă hơmet măng dăk yă de pơrăm cà phê, ăh đei măng dăk noh mih ma duch nă pruih pơgang pơlôch măng dăk yă de. Tiên sih Tôn Nữ Tuấn Nam pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă yua găh minh [ar kơloăi pơgang mă đe hơnơ\ng yua vă pruih ăn cà phê:Hăm măng dăk yă de pơrăm plei noh bơ\n pruih pơgang pơlôch măng dăk. Gơh yua lơ kơloăi pơgang, pơtih nhen bơ\n yua pơgang Selecron, duh gơh yua pơgang Bunstra, lơ kơloăi pơgang pơlôch măng dăk yă de x^t hloh. Bơ\n duh ne\ yua pơgang kăp kơ jên mă lei athei băt trong pruih pơgang thoi yơ mă tro\ [lep noh hăp gô tang găn tơdrong chêk lar đơ\ng măng dăk yă de păng bơ\n gơh hơlen tơdrong chêk lar đơ\ng măng dăk yă de gơh tơnăp hloh.

            Ăh pruih pơgang, mih ma duch nă athei pruih mă tro\ trong pơkăp păng tro\ xkơ\t vă hăp x^t hloh, tang găn pơrăm truh cham char păng vei rong kon char kơmar pơyua hăm ‘long pơtăm: Ăh pruih pơgang pơlôch măng dăk yă de pơrăm plei cà phê, mih ma duch nă duh gơh lu\k lơ\k hăm jâu khoăng. Dang, pơgang hơdrông noh athei lu\k lơ\k [lep pơkăp kơdraih, tuh lu\k lơ\k pơhlom 1% jâu khoăng vă pơgang gơh hram pơlôch măng dăk yă de x^t hloh. Bơ\n pruih mă tôm ja#p ăh xơdrai đei plei păng dôm anih to\ng plei mă đei măng dăk yă de gam. Tơdrong pruih pơgang pơlôch măng dăk yă de noh 2 ‘măng, rim ‘măng pruih ataih băl đơ\ng 7 – 10 năr, vă kơtăp măng dăk yă de ưh kơ lôch ăh ‘măng pruih pơgang mă mônh noh hăp cheh kon păng tih vơ\  noh bơ\n pruih pơgang ăh ‘măng mă 2 dơ\ng, vă măng dăk yă de lôch pơđ^, pă đei ke\ to\k chêk lar bơih.

            Hăm trong pruih pơgang păng khei năr pruih nhen tơroi tơ\ kpal, mih ma duch nă gô ke\ tang găn tơdrong chêk lar hăm măng dăk yă de, vei lăng tơm cà phê to\k giơ\ng pran tơnăp păng ưh kơ đei ruh plei pơda yuơ măng dăk yă de pơrăm.

            Minh kơloăi pơrang nai pơrăm tơm cà phê mă bơ\n athei kơchăng noh đơ\ng pơmâu pơrang. Tiên sih Tôn Nữ Tuấn Nam ăn tơbăt, pơrang mă âu ưh kơ pơrăm kơtă noh mih ma duch nă hơnơ\ng ưh kơ đei kơchăng păng le# pơrang chêk lar lang xă lơ\m đunh khei năr. Yuơ noh, ăh [ôh băt noh răm kơtang bơih. Adrol hloh noh, athei băt gru kơnăl kơ pơrang thoi âu: Mih ma duch nă gô hơlen lăng lơ\m dôm xơdrai đei lơ plei. Ăh dôm xơdrai mă ataih đơ\ng goi tơm pơhlom 15- 20cm, nhen xơdrai klăh mă ưh kơ đei kơmâu jơk pơda kơ xơdrai tơm, hăp tơplih jing kơmâu gôh tơ\r. Noh pơmâu pơrang dru\t xa ăh anih âu. Mưh mih ma duch nă hơlen mă hơdăh dôm anih đei kmâu gôh âu păng [ôh đei xơ\ ie\ rơmươn. Dôm anih âu [ôh răh rai pho\ đei anih tơroh minh [ôt hloi, tơ\ kpal xơdrai păng tơ\ hơla xơdrai hloi adoi đei ngăl.

            Yuơ ưh kơ đei [ôh hơdăh pơrang kơtă noh mih ma duch nă ưh kơ đei hơlen păng ưh kơ đei tang găn pơmâu pơrang đơ\ng mă blu\ng: Tơdrong tơdru\t đơ\ng pơrang âu noh dar deh pơm ăn xơdrai cà phê jing răm, noh lơ bngai ưh kơ đei kơchăng ôh, [ôh xơdrai pơda, hla adoi oei jơk ‘lơ\ng. Mă lei xơdrai mă [ơm pơmâu pơrang pơrăm noh ưh kơ pran. Tơm cà phê, xơdrai cà phê jing kră tenh. Mă blu\ng bơ\n ngêh ngăi ưh kơ đei răm kiơ ôh, yuơ hăp ưh kơ đei pơm xơdrai mă noh ôm kơtă hloi, ưh kơ đei ruh plei kơtă ôh, plei ruh adar noh bơ\n ưh kơ đei kơchăng. Mă thoi noh bơ\n duh athei pruih pơgang vă pơlôch pơmâu pơrang, thoi noh xơdrai cà phê păng tơm cà phê pơgar hnam bơ\n gô giơ\ng ‘lơ\ng pran hloh.        Kiơ\ Tiên sih Tuấn Nam, yua pơgang vă pruih pơlôch pơmâu pơrang jing trong kăl vă tang găn pơrang âu. Mih ma duch nă rơih pơgang [lep pơkăp, jing dôm kơloăi pơgang gốc đồng, pơm kiơ\ [lep tơdrong pơtho vă pruih ăn cà phê [ơ\t [ôh pơrang lơ\m pơgar ‘long pơtăm: Hăm dôm kơloăi pơgang pơlôch pơmâu pơrang noh mih ma duch nă athei yua pơgang gốc đồng noh mă gơh x^t. Mih ma duch nă athei yua dôm kơloăi pơgang gốc đồng nhen Champion DP, dăh mă đồng đỏ noh đei Norsize, COC 85 WP, duh jing pơgang gốc đồng. Pho\ noh mih ma duch nă lu\k lơ\k Sulfat đồng hăm vôi, lu\k lơ\k [lep pơkăp noh duh jing pơgang ‘lơ\ng vă pơlôch pơmâu pơrang âu. Bơ\n pruih 2 ‘măng, ataih băl pơhlom 10 – 15 năr noh hăp gô ke\ pơlôch pơrang.

          Đơ\ng ro\ng kơ pruih đang, mih ma duch nă kăl hơlen tơ\ tơm, xơdrai cà phê tơ\ anih mă pơmâu pơrang xa, mưh [ôh đei xo\k rơmươn kơmâu brê pơda noh kăt le# xơdrai mă noh, vă pơlôch pơmâu pơrang. Thoi noh, tơdrong pơlôch pơmâu pơrang hlôi đei jơnei păng x^t hloh.

Lan - Zưt chih păng rapor