TRONG GƠLONG VE|I LĂNG NĂNG TÔNG RƠMO ĐE|I IO|K YUA KƠ JĂP

Dôm xơnăm tơje# âu, lơ unh hnam kon pơlei lơ\m xăh EaBar, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak hloi kh^n pơih xă um ru\p rong rơmo yo\ng, tơguăt hăm rong rơmo te\ch păng io\k mơ\r tuh ăn ‘long pơtăm, hlôi păng to\k bo\k đei io\k yua lơ găh mu\k drăm. Đơ\ng um ru\p jang âu hlôi pơyua ăn lơ unh hnam kon pơlei đei io\k yua xđơ\ng truh dôm j^t triu hlak jên rim xơnăm.

Sơnăm 2009,  ‘nho\ng Nông Văn Cềnh, oe\i tơ\ pơle\i 16a, tơring Eabar, apu\ng Buôn Đôn pơm joăt hăm tơdrong rong rơmo, rong 2 to\ rơmo yo\ng. Lăp đơ\ng ro\ng 1 sơnăm, 2 to\ rơmo yo\ng hlông đe\i 2 to\ kon. Đơ\ng sơnăm 2011 tru\h dang e\i, lơ\m 1 sơnăm ‘nho\ng io\k đe\i 10 tr^u hlak jên đơ\ng te\ch rơmo, adoi măh mai mơ\r chă tu\h ăn 4 sao chu\n na păng 1ha chehphe. Gơnơm đơ\ng no\h [a păng chehphe ple\i ăl. ‘Nho\ng Cềnh pơma : “Tơdăh đe\i rơvơn ba pơ\ih să chă rong rơmo dơ\ng, rim sơnăm jang sa đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h dơ\ng. Pơt^h gia, nhen m^nh sơnăm bơ\n rong rơmo yo\ng, te\ch rơmo kon dang 10 tr^u hlak jên, hlo\h 10 tr^u hlak jên mă le\i tơdăh rong 5 to\ rơmo yo\ng ‘no\h lơ\m 1 sơnăm bơ\n đe\i io\k yua dang pơđăm tơdrau j^t tr^u hlak jên”.

Nhen u\nh hnam ‘nho\ng Cềnh, ‘nho\ng Bế Văn Phủ je\i rong đe\i 7 to\ rơmo, rim sơnăm io\k đe\i 40 tr^u hlak jên. Kiơ\ đơ\ng ‘nho\ng Phủ ‘no\h, rong rơmo lăp tơ hoach răt yo\ng ‘măng mă blu\ng păng pơm rơgong, găh lơ\m khe\i năr rong ư\h kơ đe\i tơhoach kon jên nhen chă rong bơ\n ie\r bip ôh, lăp tơhoach jơ ‘năr chă hie\m, ve\i lăng păng tang găn pơrang j^ đe\ch. “Rong rơmo lăp tơ hoach răt yo\ng păng pơm rơgong ‘măng mă blu\ng đe\ch. Găh chă rong ‘no\h athe\i kon hơ ‘lơ\p chă ve\i ư\h kơ măh tơhoach dôm yơ ôh. Jo# hơto\ lơ\m 1 sơnăm đe\i io\k yua dang 30, 40 tr^u hlak jên. Pơtêng hăm rong nhu\ng, ie\r, kiơ\ kơ ^nh rong rơmo đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h”.

Rong rơmo đe\i io\k yua kơ jăp, adoi io\k đe\i mơ\r chă tu\h ăn ‘long pơtăm dơ\ng. Tơ Pơle\i 16a, tơring Eabar, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak đe\i hlo\h 100 u\nh hnam ‘no\h đe\i tru\h hlo\h 30 u\nh hnam chă rong vă je# 200 to\ rơmo.

{ok Hoàng Văn Sò, Thôn trơng pơle\i 16a tơroi tơbăt: Vă tơgu\m ăn kon pơle\i ve\i lăng rơmo hoe\i j^ jăn păng ve\i lăng rơgo\h cham char, rim sơnăm kang [o# pơle\i hơnơ\ng năm tơ\ tơring chă mơ\ng kang [o# jang pơgang ve\i lăng kon tơrong pơtho trong gơlong ve\i lăng năng tông đơ\ng no\h chă pơtho ăn kon pơle\i: “Năm ho\k pơ hrăm găh pơ tru\t cho\h jang sa hơnơ\ng đơ\ng no\h pơtho ăn kon pơle\i mă dôm tơdrong bơ\n băt găh rong kon tơrong, ve\i lăng năng tông. Rim ‘măng đe\i tơdrong chă j^ au to ‘no\h năm tơroi ăn kang [o# pơle\i păng kang [o# pơle\i năm tơroi ăn kang [o# jang pơgang ve\i lăng kon tơrong tơring năm lăng năng vă băt ve\i lăng. Găh tơ\ anăp kơnh, ‘no\h tơ\ au kon pơle\i je\i ‘me\h vă jang sa io\k yua kơ jăp ăn u\nh hnam mă le\i kơ yuơ kon jên ư\h kơ gan đe\i, găh chă to\k io\k jên đơ\ng an^h mong jên ‘no\h je\i đe\i mơ\n, mă le\i lăp ăn dôm bơngai dơnu\h, u\nh hnam dơnu\h đe\ch găh vă ato\k tơ iung jang mu\k drăm ‘no\h tim mă đe\i, pơm tơnap tap ăn kon pơle\i”.

Vă tơgu\m mih ma duch nă rong rơmo đei jơnei hloh, tơdrong tơroi ‘năr âu gô tơroi hăm mih ma duch nă băt găh minh [ar kih thuơ\t g^t kăl, đơ\ng rơih hdre\ch kon yo\ng, bơ\ hơdrong var, tơmam xa păng pơ ‘ngoaih rơgoh vă tang găn pơrang j^:

Mă 1 găh kon yo\ng păng trong rơih kon yo\ng:

Mih ma duch nă athei rơih yo\ng rơmo lai gru\p Zê bu đei hơkâu tih kjung.

Rơih rơmo pran jăng păng đei dôm gru kơnăl tơ\ hơla âu:

Hơkâu rơmo hơto\ rơ ‘muk, xo\k noh kơ nhă ‘lơ\ng, hơkar rơmuơn. Kơ\l ako hơbe\ch. {o\ kơđeh, kle\ng tih, măt hơdăh, tơ[ong tih, hơnenh oei kjăp ‘lơ\ng.

Kơdu\ noh kjung tơpăt. Kơtơh tih pran. Pơdu\k d^l v^l jăng. Kơtaih tih pông. Kie\ng tih kjung. Jơ\ng tơpăt, yak jơ\ng pran kjăp. Tơ ‘ngiơh kơchôp jơ\ng hơ[ơ\l, hơkar ăh pơdu\k ‘lơ\ng kơnhă.

Mă 2 noh găh hơdrong var:

Hơdrong var ăn minh pôm rơmo kon noh đơ\ng  2-4 met

Ăh pơyan puih noh tơno\. Drơh hơdrong athei bơ\ hăm găch dăh mă man bê tông vă hiôk hơpuih pơ ‘ngoaih. Ne\ bơ\ drơh hơdrông kơnhă jat kơnh rơmo tơbơ\r pơ\k hơbur. ‘Măn tong hnong tơmam xa đak huch phara băl.

Athei bơ\ hơlu\ng pơdo\ uh ^ch rơmo vă hoai ‘me# cham char. Mưh ke\ đei noh bơ\n man hơlu\ng đei hơyuh sinh học tơje# hơdrong rong rơmo vă xoh ^ch rơmo jing hơyuh xoh kăl yua ăn unh hnam.

Mă 3 noh găh tơmam xa:

Tơmam xa jơk: đei ‘ngie\t. Tơmam choh jang xa nhen tơm hơ[o, kơtao, [um kre\m. ‘Nhe\t noh ‘nhe\t Voi, ‘nhe\t Ghi nê, ‘nhe\t Sweet Jumbo...

Tơmam xa hrăng: noh đei dôm kơloăi tơ\ hơla âu: hơnong: hơnong noh athei pơm rơgoh adrol kơ ăn rơmo xa hăm trong uh hlơp hơnong hăm pho\ng urê. ‘Nhe\t noh kăt xơ\k kro.

Tơmam xa đơ\k noh đơ\k phe, hơ[o, pu\k [um... lu\k lơ\k hăm pu\k tơh kok, [ột ka dăh mă hăm pho\ng U rê vă đei măh tôm tơmam xa ‘lơ\ng bek.

Mă 4 noh trong vei rong:

Hăm rơmo kon đơ\ng 1-6 khei: Ạtei ăn rơmo kon mơ\m yo\ng roi hrôih roi ‘lơ\ng vă tang găn hiang hiơp păng ke\ tang găn pơrang. {lon mă blu\ng noh vei rơmo kon păng yo\ng tơ\ hnam. Ăh rơmo kon đei 1 khei noh tơ ‘nglaih kiơ\ yo\ng tơje# hnam păng pơhrăm ăn rơmo kon xa tơmam xa đơ\k. Đơ\ng 3-6 khei: ‘ngoaih kơ xa tơmam xa tơ\ cham vei, rim năr ăn rơmo kon xa đơ\ng 5-10kg ‘nhe\t hơdrih, 0,2kg tơmam xa [ôt. ăh rơmo kon to\k 6 khei noh pơdơh mơ\m yo\ng. 

Hăm rơmo đơ\ng 6-24 khei: noh vei tơ ‘nglaih noh tơm. Rim năr axong dơ\ng 10-20kg tơmam xa hơdrih ‘nhe\t jơk lơ\m hơdrong ăn rơmo đơ\ng 0,5-1kg tơmam xa đei đơ\k. Pơyan ưh kơ đei ‘nhe\t, rim năr axong ăn rơmo xa thêm đơ\ng 2-4kg ‘nhe\t kro, dăh mă uh hơnong hăm Urê vă pơtăl ăn ‘nhe\t. Rim năr axong đơ\ng 20-30g [oh xa tăh lơ\m đak huch ăn rơmo. Ling lang đei đak rơgoh lơ\m tong hnong vă huch ăh kơmăng, mă hăt noh ăh pơyan phang păng yua hơnong kro vă axong tơmam xa ăn rơmo lơ\m hơdrong.

Adrol kơ te\ch, mưh rơmo hơke\ noh bơ\n athei rong mă bek lơ\m 2 khei noh te\ch kăp kơ jên hloh. Mih ma duch nă athei tơhuch pơgang pơlôch rơmơng kơ ‘nhat adrol kơ ăn xa tơmam bek. Rong kron lơ\m hơdrong ăh khei rong vă hơto\k bek. Rim năr ăn xa đơ\ng 8-10kg tơmam xa ‘nhe\t, đơ\ng 3-5 kg tơmam xa đei đơ\k axong jing 4-5 ‘măng xa lơ\m 1 năr. Tơmam xa đei đơ\k lu\k lơ\k kiơ\ nhen tơ\ hơla âu: 44% bột [um [lang + 50% bột hơ[o + 3% U rê + 1% [oh + 2% bột kơting. Dăh mă 70% bột [um [lang + 20% đơ\k [a + 3% U rê + 1% [oh + 2% bột kơting.

Hơnơ\ng đei đak rơgoh lơ\m tong hnong ăn rơmo huch lơ\m khei năr rong vă hơto\k bek.