VOV4.Bahnar - Tơdrong vei lăng ăn tơm cà phê đei axong jing lơ jăl, lơ\m noh tong ane# pơyan ‘mi jing khei năr tơm cà phê to\k pran găh plei cà phê păng jing jăl kăp g^t hloh. Khei năr âu plei cà phê kăl lơ kơchơ\t ‘lơ\ng vă xơkơ\t truh tơdrong pơyua. Mă lei âu duh jing khei năr mă pơrang pơmâu ‘me# xa pơrăm ‘long pơtăm. {ai chih tơ\ hơla âu tơroi găh tơdrong hlôh vao đơ\ng kon pơlei jang mir tơ\ Đak Lak.

{ok Phạm Minh Tâm, oei tơ\ thôn 4, xăh Hòa Phú, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đắc Lắc jing bngai hlôh vao găh jang cà phê đơ\ng lơ xơnăm kơ âu. Yuơ khei năr âu đak ‘mi lơ noh [ok Tâm pơtơm coh ‘nhe\t lơ\m hơlu\ng păng kăt hleh xơdrai cà phê kră, vă kơchơ\t ‘lơ\ng đơ\ng pho\ng rei ako\m rong plei. ‘Nâu duh jing khei năr hơyuh hơ iuch lơ noh pơgar ‘long [ônh [ơm pơmâu pơrang xa pơrăm, yuơ noh, [ok năm hơlen pơgar ‘long hơnơ\ng vă dăh tom băt păng đei trong tang găn pơrang tơtom, tơgu\m ăn tơm to\k giơ\ng pran, hơto\k plei đei yua lơ hloh. {ok Phạm Minh Tâm ăn tơbăt:“Khei năr mă âu inh pơtơm tuh pho\ng ăn tơm cà phê păng oei jang cà phê kiơ\ pơkăp 9 khei noh đei xa, truh ăh khei năr âu pơm thoi yơ vă găr cà phê gơh hơpôm noh inh tuh lơ pho\ng Kali. Oei đơ\ng blu\ng pơyan, inh tuh pho\ng đạm lơ hloh Kali. ‘Ngoaih kơ noh inh tuh pho\ng Bo, vi sinh păng pho\ng trung vi lượng dơ\ng. Jo# hơlen 7 sào cà phê  inh tuh hloh 1 tă pho\ng rei. Minh xơnăm tuh 3 ‘măng ăh pơyan ‘mi, 3 ‘măng ăh pơyan phang. ‘Nhe\t lơ\m pơgar cà phê inh choh hăm ti păng ưh kơ đei pruih pơgang ôh noh teh mir inh rơmưon pu\k ‘lơ\ng”

{ok Nguyễn Văn Tùng, oei tơ\ xăh Ea Kênh, apu\ng Krông Pach, dêh char Đak Lak đei 1 ha cà phê pơyan adrol ki đei yua 3 tấn cà phê găr. Mă lei yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, kơtă ăh blu\ng pơyan ‘mi, pơgar cà phê unh hnam [ok hlôi [ơm pơrang hơlu\ng plei noh truh khei năr âu plei cà phê pă đei lơ: “Ăh khei plei pơda, cà phê hơnơ\ng kơ ruh, ăh to\ng plei noh găm păng hơlu\ng, ăh pơyan ‘mi noh [ơm pơmâu xa, pơrang pơrăm... inh kơche\ng noh jing dôm tơdrong tơm pơrăm truh tơdrong pơm ăn hơlu\ng plei hăm tơm cà phê”

{ok Nguyễn Thanh Chung, kang [o# choh jang xa xăh Hòa Phú, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đak Lak akhan, khei năr tơje# âu, lơ kon pơlei jang mir pơtăm lơ hơdre\ch ‘long phara băl lơ\m pơgar cà phê. Tơdrong mă âu hlôi đei lơ tơdrong pha lơ\m vei jang. Ăh kơchơ\t ‘lơ\ng đơ\ng pho\ng rei tuh ăn ‘long pơtăm ưh kơ tro\ [lep hăm tơm cà phê ăh khei mă noh, pơm ăn cà phê [ơm lơ pơrang pơrăm păng ưh kơ đei yua. {ok Nguyễn Thanh Chung ăn tơbăt: “Xơnăm âu nhen nhôn [ôh băt noh hơyuh to# Elino pơdui đunh khei năr noh pơm ăn đak ‘mi xơnăm âu jing lơ, ‘mi roi lơ noh gô pơm ăn hơdrông pơrang roi chêk lar, noh nhôn pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă athei kăt hleh xơdrai tơm pơm yơ\p ăn cà phê, dôm tơm ‘long xa plei lơ\m pơgar cà phê mă tro\ [lep hloh. Mă 2 noh athei tuh pho\ng pho\ng mă tro\ khei năr hăm pơgar ‘long pơtăm, ưh kơ đei le# hơdrông pơrang chêk lar lơ”

Vă tơgu\m ăn kon pơle\i ve\i lăng năng tông chehphe lơ\m to\k bo\k pơyan ‘mi đe\i jơne\i, tơdrong tơroi năr au, Tiến sỹ Phan Việt Hà - Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô pơkă ăn ăn kon pơle\i ve\i lăng păng prôi mơ\r ăn chehphe lơ\m khe\i năr au.

-Tiên sih ăi, lơ\m to\k bo\k pơyan ‘mi ‘no\h dôm tơdrong tơm mă kon pơle\i kăl iung jang vă ve\i lăng năng tông pơgar chehphe ‘no\h yă kiơ?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Lơ\m khe\i năr au ‘no\h ‘mi lơ, ‘nau jing jơ ‘năr chehphe blu\h vơ\ kơtang hlo\h, pơđ^ hloi sơdrai hla păng t^h vơ\ ple\i, je\i jing jơ ‘năr dơnơm chehphe mong răk kơchơ\t hre\ng ăn găr. Kơ yuơ lơ lo\h kơna lơ\m pơyan au bơ\n hơnơ\ng chă năm lăng pơgar păng iung jang cho\h ‘ngie\t, kăt sơdrai hơnơ\ng lơ\m pơyan ‘mi kơ yuơ khe\i năr au sơdrai hla blu\h vơ\ kơtang, kăt sơdrai hơnơ\ng vă kăt hu\t dôm sơdrai ư\h kơ ple\i, sơdrai sơdrông pơra\m vă pơm ăn dơnơm chehphe gơ glang kơna ple\i t^h vơ\ te\nh koăng păng dă [iơ\ đe\i sơdrông pơrang pơra\m.

- Kơloăi pho\ng ayơ kăl hlo\h chă prôi ăn pơgar chehphe lơ\m khe\i năr au ho\ tiên sih?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  M^nh lơ\m dôm tơdrong kăl hlo\h ‘no\h bơ\n kăl lăng tru\h prôi pho\ng ‘lơ\ng ăn kơ chehphe, bơ\n chă prôi pho\ng kơ loăi đe\i kơchơ\t đam păng kali lơ, pho\ng đam hơnơ\ng tơgu\m ăn dơnơm ‘long blu\h vơ\ sơdrai ăn sơnăm đơ\ng ro\ng, kali gô tơgu\m ăn dơnơm mong răk kơchơ\t hre\ng ăn găr, ‘nau jing tơdrong tơm hlo\h vă chehphe đe\i ple\i lơ ‘lơ\ng.

- Tơdăh [o#h m^nh [ar sơdrông pơmâu pơra\m ‘long pơtăm lơ\m khe\i ‘năr au ‘no\h bơ\n pơm lơ liơ ho\ tiên sih?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Lơ\m khe\i năr au kơ yuơ ‘mi jrăh kơna đe\i lơ pơmâu pơra\m chehphe, hmă hmă ngăl [o#h pơrang rỉ săt păng pơmâu go#h, păng rơna [rê. Kơ yuơ lơ lo\h kơna bơ\n hơnơ\ng chă năm lăng mir pơgar. Mư\h [o#h pơrang pơra\m ‘noh jăh pruih pơgang tơtom hloi, bơ\n io\k yua dôm pơgang hlôi đe\i tơbăt pơra\m pơrang rỉ săt, pơmâu go#h, bơ\n ‘ne\ chă pruih dôm pơgang ăn rim kơ loăi ‘long pơtăm anai.

- ‘Mi đunh năr pơm ăn ‘ngie\t chăt lơ păng trep tơgar io\k mơ\r phong hăm chehphe, mư\h le\i tiên sih đe\i nơ\r pơkă yă kiơ ưh?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Dôm pơgar chehphe ‘nao pơtăm ‘no\h bơ\n hơnơ\ng chă cho\h ‘ngie\t lơ\m sơlu\ng chehphe, găh tơ\ j^h ‘no\h ư\h kơ kăl ôh kơ yuơ tơdăh cho\h rơgo\h kơnh đak lo\k kluơ hu\t te\h. Găh pơgar chehphe ple\i ‘no\h ‘ngie\t ư\h kơ măh lơ dang yơ kơna bơ\n je\i ư\h kơ kăl cho\h ‘ngie\t hơnơ\ng. Păng nhôn pơkă ăn kon pơle\i bơ\n ‘ne\ chă io\k yua pơgang pơlôch ‘ngie\t lơ\m pơgar chehphe.

- Tiên sih ăi, dôm pơgang tang găn pơmâu pơrang pơra\m ‘no\h hăm đe\i [ơm tru\h tơdrong chă hơlu\ng ple\i ưh?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Ple\i lơ\m khe\i ‘năr au hlôi t^h vơ\ sơđơ\ng, kơ yuơ lơ lo\h kơna hoei đe\i [ơm yă kiơ ôh. Lơ\m khe\i năr au ple\i hơlu\ng j^ kơ yuơ to\ ‘mi kial, dăh mă dơnơm ‘long ư\h kơmăh pho\ng mơ\r. Mă le\i pơrang pơra\m je\i đe\i [ơm tru\h, kơ yuơ lơ lo\h lơ\m khe\i năr au pruih pơgang sơdrông dăh mă pơgang pơrang le\i bơ\n jei pơm kiơ\ [lep kih thuơ\t, pruih lơ\m ‘năr rơngơp, ‘ne\ chă pruih lơ\m ‘năr to\ hlơ hle\ng dăh mă vă je# ‘mi.

- Bơnê kơ ih tiên sih hơ.

Tơblơ\ păng rapor: Amazư\t - Lan